XV w. W świątyni zachował się ołtarz gł. z k. XVIII w formie ramy ujętej przyściennymi filarami, z rzeźbami Aarona i Mojżesza po bokach oraz obrazem ze sceną Wręczenia kluczy św. Piotrowi w polu centralnym (ok. 1665, obraz pochodzi z ołtarza gł. katedry poznańskiej). Podczas prac remontowych w latach 1985-90 odkryto malowidła ścienne pochodzące z okresu budowy kościoła oraz z lat 30. XVIII w.

Historia

Tarnowo Podgórne (d. Tarnowo) jest dużą wsią gminną, położoną 18 km na pn. zach. od Poznania, w pobliżu starych szlaków komunikacyjnych i handlowych: z Poznania przez Międzyrzecz do Frankfurtu, na Łużyce i na Pomorze Zachodnie oraz z Poznania przez Szamotuły do Szczecina. Zabudowania wiejskie rozciągają się wzdłuż dawnej szosy z Poznania do Berlina. Dzieje miejscowości sięgają XIII w. Po raz pierwszy Tarnowo pojawia się w źródłach w 1257 r., kiedy to książę wielkopolski Bolesław Pobożny dokumentem wystawionym w Poznaniu nadał przywilej celny komesowi Jankowi z rodu Zarembów, dziedzicowi Jarocina. W dokumencie tym Tarnowo wymienione jest wśród wsi, nadanych Jankowi już wcześniej, zapewne w latach 1249-50. W 1288 r. biskup poznański Jan II herbu Nałęcz erygował parafię w Lusowie, obejmującą m. in. Tarnowo. W 1293 r. Zarembowie – synowie komesa Janka: archidiakon gnieźnieński Filip, podkomorzy kaliski Sędziwój, wojewoda tczewski Mikołaj i podczaszy kaliski Michał darowali wieś biskupstwu poznańskiemu, co potwierdza dokument księcia wielkopolskiego Przemysła II. W 1360 r. nastąpiła lokacja wsi na prawie niemieckim. Dokument lokacyjny wystawił biskup Jan V herbu Doliwa. W XVII i XVIII w. Tarnowo nadal należało do biskupów poznańskich, a wieś dzierżawiona była przez drobną szlachtę. W posiadaniu biskupów wieś pozostawała do 1793 r. Po II rozbiorze Polski dobra kościelne zostały przejęte przez państwo pruskie. Majątki ziemskie nadawano szczególnie zasłużonym urzędnikom i wojskowym. W 1798 r. dobra biskupie w Tarnowie nadane zostały w dożywocie pruskiemu generałowi artylerii Toenette Lűttlichenowi. W 1816 r. majątek przeszedł w ręce Fryderyka Augusta Ferdynanda von Grȁvenitza. Kolejnymi właścicielami Tarnowa byli Edward Wehle, Friedrich Gustaw Dannapfel, von Forestier, Hermann Fryderyk Rȁtschke, Maria Anna Strousberg, Theodor Trentow, wreszcie Julian i Paulina Plescher. W 1874 r. ostatnia właścicielka Tarnowa odsprzedała majątek Królewskiej Komisji Kolonizacyjnej.

Kościół pw. Wszystkich Świętych założony został w XIV w., być może krótko po 1298 r. przez biskupa Andrzeja Zarembę (zm. 1317 r.). Najpóźniej w latach osiemdziesiątych XIV w. Tarnowo wyłączone zostało z parafii w Lusowie, stając się odrębną parafią, wzmiankowaną po raz pierwszy w 1383 r.(wspomniany pleban Piotr). Pierwotny kościół był zapewne budynkiem drewnianym. Z lat 1425-26 pochodzą wzmianki o legatach na budowę nowej świątyni. Przyjmuje się, że zachowany do dziś późnogotycki kościół wzniesiony został ok. 1464 r. z fundacji biskupa Andrzeja Bnińskiego. Konsekracji świątyni dokonał sufragan poznański Jakub Dziaduski w 1541 r. Szeregu informacji o kościele i jego wyposażeniu dostarczają akta wizytacyjne oraz akta konsystorza poznańskiego z XVII i XVIII w. Najstarsza wizytacja w 1628 r. potwierdza istnienie w Tarnowie kościoła pw. Wszystkich Świętych. Więcej informacji zawierają akta wizytacji w 1663 r., opisujące kościół i jego otoczenie (m. in. zły stan dzwonnicy, brak ogrodzenia i kostnicy) oraz jego wyposażenie (ołtarz gł. z obrazem Matki Boskiej oraz dwa ołtarze boczne z obrazami św. Anny i Zwiastowania NMP). W aktach rewizji dóbr z 1664 r. stan kościoła, plebanii i in. budynków określono jako bardzo zły. Z akt wizytacji w 1677 r. wynika, że kościół przez kilkanaście lat pozostawał opuszczony, następnie kolejny proboszcz rozpoczął jego remont (m. in. naprawa dachu, posadzki oraz wyposażenia, budowa nowej plebanii i zabudowań gospodarczych). Akta wizytacji w k. XVII w. (1695) oraz z 1 poł. następnego stulecia ( 1710, 1726, 1738) podkreślają dobry stan kościoła i szczegółowo opisują jego wyposażenie. W roku 1695 wzmiankowana jest szkoła parafialna, w roku 1738 – szpital dla ubogich. Kolejne większe inwestycje w kościele tarnowskim miały miejsce w 2 poł. XVIII w., kiedy to m. in. wzniesiono zachowaną do dziś drewnianą kondygnację wieży (1787). W tym czasie powstał też ołtarz gł. oraz 3 ołtarze boczne. W ołtarzu gł. umieszczono pochodzący z katedry poznańskiej obraz ze sceną Przekazania kluczy św. Piotrowi. Obraz ten powstał ok 1665 r., początkowo znajdował się w ołtarzu gł. katedry, w 1795 r. (wg innych źródeł w 1775 r.) podarowany został kościołowi tarnowskiemu. W 1889 r. po południowej stronie świątyni dobudowano niewielką kruchtę. W tym czasie powstał też plan murowanej wieży, jednak nie został on zrealizowany.

W 1932 r. przeprowadzono gruntowny remont kościoła. W okresie okupacji hitlerowskiej świątynia była zamknięta, budynek wykorzystywano jako magazyn. Po II wojnie światowej kościół był wielokrotnie remontowany, m.in. w 1964 r. (malowanie wnętrza) oraz w latach 1985-90 (m. in. otynkowanie kościoła od zewnątrz, odsłonięcie gotyckiego sklepienia, odsłonięcie i restauracja fresków i malowanie wnętrza, renowacja ołtarza gł. i wszystkich obrazów, likwidacja ołtarzy bocznych). Ostatni remont przeprowadzono w latach 2011-14 (m. in. wzmocnienie sklepienia i ścian kościoła, osuszenie fundamentów, otynkowanie kościoła od zewnątrz, wymiana konstrukcji oraz pokrycia dachu, renowacja wnętrza, remont kaplicy-kostnicy oraz zagospodarowanie terenu wokół kościoła). W 2014 r. uroczyście obchodzono 550-lecie powstania świątyni.

Opis

Kościół pw. Wszystkich Świętych usytuowany jest w środkowej części wsi. Jego prezbiterium skierowane jest na wsch. Świątynię otacza dawny cmentarz przykościelny, otoczony nowym ogrodzeniem metalowym. Na teren cmentarza od pd. prowadzi trójdzielna brama. Na zach. od kościoła znajduje się neogotycka kaplica-kostnica z ok. 1900 r. Późnogotycki kościół jest budowlą salową, dwuprzęsłową, wzniesioną na planie prostokąta zamkniętego od wsch. trójbocznie. Po stronie zachodniej znajduje się wieża na planie prostokąta, z kruchtą w przyziemiu. Do świątyni od pn. przylega niewielka, prostokątna zakrystia, od pd. – prostokątna kruchta. Bryła kościoła opięta jest jednouskokowymi szkarpami. Nakrywa ją wysoki dach dwuspadowy, nad zamknięciem prezbiterium przechodzący w dach trójpołaciowy. Zakrystia nakryta jest dachem pulpitowym, kruchta pd. – daszkiem dwuspadowym. Nad całością dominuje wieża, w dolnej kondygnacji murowana, wyżej – drewniana, nakryta dachem namiotowym zwieńczonym metalowym krzyżem.

Kościół jest budynkiem murowanym z cegły, wzniesionym na kamiennym fundamencie. Ściany od zewnątrz i wewnątrz świątyni zostały otynkowane. Dachy pokryto dachówką ceramiczną. Wnętrze nawy i prezbiterium nakrywa sklepienie gwiaździste, zakrystię – sklepienie kolebkowe, kruchty: podwieżową i południową – sklepienia kolebkowo-krzyżowe.

Elewacje kościoła zostały otynkowane. Górna, drewniana kondygnacja wieży jest oszalowana pionowo przybijanymi deskami. Okna nawy i prezbiterium zamknięte są łukiem półkolistym, niewielkie okna wieży, zakrystii i kruchty pd. są segmentowe lub prostokątne. Na osi elewacji zach. znajduje się półkoliście zamknięte wejście główne o uskokowych ościeżach, wyżej – trzy blendy zamknięte łukiem ostrym. Elewacje boczne wieży rozczłonkowane są blendami zamkniętymi półkoliście lub ostrołukowo, w elewacji pd. znajduje się boczne wejście zamknięte segmentowo. Powierzchnie szkarp urozmaicone są blendami segmentowymi. W kruchcie pd. w ostrołukowej wnęce umieszczono boczne wejście zamknięte segmentowo. Na ścianie wsch. prezbiterium segmentowa blenda, w której dawniej znajdowała się rzeźbiona grupa Ukrzyżowania.

Wnętrze nawy i prezbiterium nakryte jest sklepieniem gwiaździstym. Ceglane żebra sklepienne kontrastują z malowanymi na biało wysklepkami. Ściany ozdobione zostały barokową polichromią z lat trzydziestych XVIII w., zachował się także fragment malowidła gotyckiego z okresu budowy kościoła. Malowidło na ścianie pn., przy wejściu do zakrystii przedstawia Chrystusa, wyżej znajdują się przedstawienia czterech świętych: Tomasza, Pawła, Bartłomieja i Krzysztofa. Na tej samej ścianie po stronie zach. – przedstawienia św. biskupa i nieznanego świętego. Na ścianie pd. umieszczono wizerunek papieża Grzegorza Wielkiego. We wnęce nad wejściem do zakrystii znajduje się klęcząca postać św. Stanisława Kostki. W zach. części nawy wbudowano drewnianą emporę muzyczną, wspartą na parze drewnianych słupów. Na chórze zachował się fragment malowidła gotyckiego przedstawiający uśmiechniętą twarz nieznanego świętego, nazywanego w Tarnowie „świętym Żwirkiem”.

We wnętrzu zachował się m. in. ołtarz gł. z k. XVIII w., ujęty przyściennymi filarami, z rzeźbami Aarona i Mojżesza po bokach i obrazem przedstawiającym scenę Wręczenia kluczy św. Piotrowi w polu środkowym (obraz pierwotnie znajdował się w ołtarzu gł. katedry poznańskiej). Jeszcze w latach 70. XX wieku w tarnowskim kościele znajdowały się trzy ołtarze boczne, złożone z mens i obrazów w rokokowych ramach. Obrazy przedstawiały Wszystkich Świętych (k. XVIII w.), Matkę Boską Śnieżną (XVII w.) i Pojmanie św. Jana Nepomucena (ok. poł. XVIII w.). Ołtarze te zostały zlikwidowane w czasie remontu świątyni w latach 1985-90. Zachowały się natomiast dawne obrazy ołtarzowe: wspomniany siedemnastowieczny obraz Matki Boskiej Śnieżnej oraz pochodzący zapewne z 2 poł. XVI w., przemalowany obraz Św. Anny Samotrzeć. Wymieniona w Katalogu zabytków późnobarokowa figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem znajduje się obecnie w poprotestanckim kościele pw. Najświętszego Serca Jezusowego.

Obiekt dostępny do zwiedzania z zewnątrz i wewnątrz. Bliższe informacje na temat kościoła są podane na stronie internetowej parafii: www.parafiatarnowopodgorne.pl, na stronie Archidiecezji Poznańskiej: archpoznan.pl oraz na stronie: ratujmyzabytek.pl

Oprac. Krzysztof Jodłowski, OT NID w Poznaniu, 11-12-2017 r.