pałac - Zabytek.pl
Adres
Andrychów, Krakowska 69
Lokalizacja
woj. małopolskie, pow. wadowicki, gm. Andrychów - miasto
Zabytek posiada znaczne walory architektoniczne, a otaczający go park, krajobrazowe.
Historia
Pierwsza wzmianka o Andrychowie pochodzi z 1354 r. Pierwszym znanym właścicielem miejscowości był Cedro z Heynrichowa, a po nim jego syn Pełka. Ok. 1440 r. wieś należała do Mikołaja Szaszowskiego. Na początku XVI w. przeszła na własność niemieckiej, ale spolonizowanej rodziny Schillingów. W XVII w. miejscowość należała do Przyłęckich herbu Szreniawa, a w końcu tego stulecia i na początku XVIII w., do Szwarcenberg-Czernych herbu Nowina. Szczególnie zasłużeni dla Andrychowa byli Stanisław i Franciszek Szwarcenberg-Czerny, którzy utworzyli tu prężnie działający ośrodek tkactwa. Po 1720 r. drogą koligacji rodzinnych wieś przeszła w posiadanie Ankwiczów herbu Abdank. Za sprawą Stanisława Ankwicza, szambelana króla Stanisława Augusta, Andrychów w 1768 r. otrzymał prawa miejskie. W 1807 r. Fryderyk Ankwicz sprzedał miasto hrabiemu Konstantemu Bobrowskiemu herbu Jastrzębiec. Bobrowscy byli ostatnimi właścicielami Andrychowa. Jeden z nich, Stefan (1873-1932) był nawet dwukrotnie miejscowym burmistrzem. Pierwotnie na miejscu zachowanego pałacu stał murowany dwór obronny otoczony trzema stawami, wzniesiony prawdopodobnie w 1. poł. XVII w. przez Marcyana Przyłęckiego. W późniejszym czasie obiekt był kilkukrotnie przebudowywany i rozbudowywany. W XVIII w. powstało zachodnie skrzydło rezydencji, a obecny kształt pałacowi w duchu klasycystycznym nadali ok. 1830 r. Bobrowscy, którzy dobudowali skrzydło wschodnie. Po II wojnie światowej majątek Bobrowskich na mocy dekretu o reformie rolnej został upaństwowiony. W latach 50. XX w. zdewastowana rezydencja po remoncie została zamieniona na szkołę. W 2. poł. XX w. mieściło się tu kilka różnych instytucji użyteczności publicznej. W ostatnich częściowo użytkowany obiekt szybko ulegał dewastacji. W 2015 roku spadkobiercy Bobrowskich odzyskali pałac i oddali go w dzierżawę gminie Andrychów z przeznaczeniem na centrum kultury i wypoczynku. Obecnie gmina ma zamiar ubiegać się o dotacje finansowe na przeprowadzenie generalnego remontu i adaptacji zabytku oraz docelowo na jego zakup za 4,2 mln zł. Według wstępnych szacunków remont konserwatorski zabytku będzie kosztował ok. 20 mln zł.
Opis
Pałac znajduje się w centrum Andrychowa pomiędzy ulicą Krakowską, a kościołem parafialnym pw. św. Macieja. Frontem skierowany jest na północ. W przedłużeniu skrzydła wschodniego rezydencji usytuowany jest wolnostojący murowany budynek d. wozowni z 1. poł. XIX w. (ob. lokal gastronomiczny). Pałac położony jest na terenie dawnego parku (obecnie miejskiego), który powstał w 1. poł. XIX w. jako założenie zieleni o układzie swobodnym klasycyzującym, ale w 2. poł. tego stulecia przekształcony został w park krajobrazowy naturalistyczny. W parku rosną m.in. lipy drobnolistne, klony zwyczajne, wierzby białe kasztanowce i jawory. Kilka drzew to pomniki przyrody. Najokazalszy jest platan klonolistny liczący ponad 200 lat. Środkowo-wschodnią część parku zajmuje staw. Pałac jest murowany z cegły, potynkowany. Zbudowany został na planie litery „U”. Składa się z prostokątnego korpusu i dwóch prostopadłych do niego, wydłużonych skrzydeł. Pomiędzy skrzydłami znajduje się dziedziniec zajazdowy. Obiekt parterowy, z wysokim przyziemiem od zachodu, z głębokimi piwnicami i z jedno- lub dwutraktowym układem wnętrz. Pomieszczenia nakrywają sklepienia żagielkowe, kolebkowe, zwierciadlane lub sufity. Korpus budynku nakryty jest dachem czterospadowym, skrzydła dachami trójpołaciowymi. W narożnik południowo-zachodni wbudowana jest sześcioboczna wieżyczka-„baszta”. Fasada korpusu jest piętnastoosiowa, symetryczna. W osiach środkowych znajduje się czterokolumnowy portyk z kolumnami doryckimi, tryglifowym belkowaniem i niskim, trójkątnym frontonem. W tympanonie kartusze z herbami Abdank (Ankwiczów) i Jastrzębiec (Bobrowskich). Pierwotnie w pałacu było 30 pokoi m.in. na osi korpusu budowli znajdował się westybul (reprezentacyjny przedpokój) i salon, a w narożniku południowo-wschodnim, oranżeria. Obecnie użytkowana jest tylko część pomieszczeń budynku. Znajduje się tu m.in. Izba Regionalna Ziemi Andrychowskiej, Młodzieżowe Centrum Kultury „Baszta” i galeria „Pasja”. Nie zachowało się dawne wyposażenie pałacu
Zabytek dostępny.
Autor: Tadeusz Śledzikowski, OT NID w Krakowie, 22-09-2017 r.
Rodzaj: pałac
Styl architektoniczny: klasycystyczny
Materiał budowy:
ceglane
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_12_BK.193432, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_12_BK.364236