Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół filialny pw. św. Jerzego - Zabytek.pl

kościół filialny pw. św. Jerzego


kościół XII w. Gniezno

Adres
Gniezno

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. gnieźnieński, gm. Gniezno (gm. miejska)

Jeden z najstarszych kościołów, związany z kolebką państwa polskiego, którego początki sięgają X w.

Istniejąca wówczas kaplica grodowa na Wzgórzu Lecha w Gnieźnie, związana z palatium książęcym, przebudowana została w 2 poł. XII w. w romański kościół pw. św. Jerzego. Odbudowany w latach 1615 – 32 po pożarze w 1613 r., odrestaurowany został w roku 1782 w stylu późnobarokowym wg projektu architekta Bernarda Landwerbera z Poznania. Zabytek usytuowany przy katedrze gnieźnieńskiej uznanej wraz z najbliższym otoczeniem, w obrębie Wzgórza Lecha od 2007 r. za Pomnik Dziedzictwa Europejskiego, a od 1994 roku za Pomnik Historii. 

Historia

Pierwsza wzmianka źródłowa pochodzi z 2. połowy XII wieku. Wcześniejsza tradycja ustna spisana w kronice Galla Anonima sięga IX wieku. Znaleziska archeologiczne wskazują na prawdopodobieństwo istnienia grodu już w VIII wieku. Gniezno było stołecznym grodem pierwszych Piastów a jego najstarsza cześć Wzgórze Lecha, nazywane było Górą Królewską. Gród w IX i X wiekach ufortyfikowany potężnymi wałami o konstrukcji drewniano-ziemnej składał się z palatium księcia i kaplicy grodowej, podgrodzia z katedrą, z dwóch części obronnych usytuowanych na południe od podgrodzia oraz z kilku otwartych skupisk osadniczych. Kaplica grodowa po pożarze w 1192 r., powstałym podczas wyprawy na Gniezno Kazimierza Sprawiedliwego, przebudowana została w romański kościół św. Jerzego. Od XIII w. do 1815 kościół miał rangę kolegiaty. Częściowo spalony w 1613 r. został odbudowany w latach 1615–32, a w roku 1782 przebudowany w stylu późnobarokowym, dzięki staraniom kanonika Baltazara Pstrokońskiego, wg projektu architekta Bernarda Landwerbera z Poznania. Odnowiony w 1936 r., kolejną renowację przeszedł w 1990 r., podczas której kościół wymalowano, przełożono posadzkę i dokonano niezbędnych napraw. 

Przeprowadzone badania archeologiczne w latach 1926-32 za biskupa A. Laubitza i w latach 1986-89, 1995 i 1999 przez Muzeum Państwa Polskiego w Gnieźnie odsłoniły pierwotny zarys kościoła. Pod wielobocznie zamkniętym prezbiterium odkryto podkowiaste fundamenty zbudowane z kamieni polnych różnej wielkości na glinianej zaprawie. W wykopie wewnątrz świątyni odsłonięto dwa starsze poziomy użytkowe, a pod nimi pochówki. Filary przyścienne wybudowane zostały z cegły podczas zakładania sklepienia w XVII w. Pod narożnikiem pd.-zach. odkryto okrągły fundament kamienny o średnicy ok. 3,7m zbudowany z sześciu warstw kamieni polnych posadowiony na głębokości 0,9 m. Prawdopodobnie w miejscu tym stała wieżyczka z klatką schodową na emporę, którą rozebrano przy rozbudowie kościoła. Podobny fundament odsłonięto w narożniku pn.–zach. na głębokości 0,8 m o średnicy do 3 metrów. Obok kościoła odkryto kamienną konstrukcję (kurhan?), pochodzący z czasów plemiennych datowaną od VIII/IX do poł. X w. 

Opis

Miasto Gniezno, siedziba powiatu, usytuowane we wschodniej części województwa wielkopolskiego, na terenie makroregionu zwanego Pojezierzem Gnieźnieńskim. Kościół pw. św. Jerzego usytuowany na Wzgórzu Lecha po północnej stronie katedry, na terenie dawnego zamku. 

Kościół jest orientowany, jednonawowy, trójprzęsłowy z węższym i niższym zamkniętym wielobocznie, wtórnie przebudowanym jednoprzęsłowym prezbiterium. Nad prezbiterium dach wielopołaciowy, nad nawą dwuspadowy pokryty dachówką. 

Budowla murowana z ciosów kamiennych uzupełnionych w górnych partiach cegłą. Ciosy są odsłonięte, mury ceglane otynkowane. Świątynia posadowiona na starszych fundamentach z głazów polnych i częściowo z łupanego kamienia - reliktach kaplicy grodowej z 2 poł. X w. Ściany w narożnikach wzmocnione są szkarpami. Elewacja zachodnia późnobarokowa z 1782 r. boniowana ujęta została w dwie narożne szkarpy zwieńczone sterczynami w formie obelisków. Szczyt kościoła o spływach wolutowych, rozczłonkowany gzymsami kordonowymi z ryzalitem na osi, zaakcentowany został barokowym portalem. Portal zamknięty łukiem odcinkowym z parą filarów, nad którym umieszczona jest półkolista wnęka z rzeźbą św. Jerzego na koniu. Rzeźbę wykonał Marcin Rożek z 1936 r. Otwory okienne zamknięte półkoliście zachowały się w oryginalnych profilowanych obramieniach. Zamurowane wejścia, w ścianie południowej i północnej z portalem zamkniętym łukiem w „ośli grzbiet” oraz wystrój wnętrza kościoła są wynikiem kolejnych przebudów i rekonstrukcji. Wnętrze kościoła nakrywa sklepienie żaglaste na gurtach, spływające na rozczłonkowane opilastrowane filary przyścienne. Łuk tęczowy półkolisty, chór muzyczny wsparty jest na trzech arkadach.

Wyposażenie kościoła obejmuje trzy ołtarze z 1782 r. ze współczesnymi obrazami: w głównym z obrazem św. Jerzego, w lewym z obrazem Św. Rodziny i Ścięcia św. Jana, w prawym, Wskrzeszenia Piotrowina i Ścięcia św. Barbary.

Zabytek dostępny z zewnątrz. Możliwość zwiedzania wnętrza świątyni po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym. Bliższe informacje oraz godziny Mszy Św. podane są na stronie internetowej.

Oprac. Radomiła Banach, OT NID w Poznaniu, 20-12-2017 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_BK.176879, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_30_BK.41182