Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kamienica - Zabytek.pl

kamienica


kamienica 1. poł. XV w. Warszawa

Adres
Warszawa, Świętojańska 2

Lokalizacja
woj. mazowieckie, pow. Warszawa, gm. Warszawa

Początki historii kamienicy związane były z dynastią książąt mazowieckich.Do powstania budynku przyczyniła się księżna Anna Holszańska fundatorka warszawskiego klasztoru Bernardynów i kościoła św.

Anny. W kamienicy zmarł też jeden z ostatnich męskich potomków z linii Piastów władających Mazowszem. Budynek wielokrotnie przebudowywany m. in. przez wybitnych architektów, przetrwał w znacznej mierze zniszczenia II wojny światowej, jako jeden z nielicznych na Starym Mieście. O jego obecnym wyglądzie zadecydowała powojenna odbudowa.

Usytuowanie i opis

Neorenesansowa, narożna kamienica, murowana z cegły, usytuowana jest przy pl. Zamkowym i początku ul. Świętojańskiej, przy jej wschodniej pierzei. Do trójkondygnacyjnego, prostokątnego w planie budynku frontowego przylegają od wschodu dwie prostopadłe oficyny rozdzielone niewielkim dziedzińcem zamkniętym od południa parterowym łącznikiem z tarasem na dachu. Wysoki dach budynku głównego kryty dachówką jest obniżony i wielopołaciowy od północy, a z pozostałych stron trójpołaciowy z lukarnami. Dwukondygnacyjną oficynę widoczną od strony pl. Zamkowego przykrywa płaski dach schowany za kamienną, dekoracyjną attyką. Równoległa do niej trójkondygnacyjna oficyna północna ma dach pulpitowy. Pod całą posesją znajdują się wielotraktowe piwnice sklepione kolebkowo. W dolnych partiach budynku frontowego zachowane są liczne relikty gotyckich murów np. w narożniku południowo zachodnim oraz w pozostałości gotyckich okien na wschodniej ścianie, w których obecnie znajdują się arkadowe przejścia do oficyny. Elewacja frontowego budynku od strony ul. Świętojańskiej jest dłuższa, pięcioosiowa, a od strony Zamku krótsza, trójosiowa z trzema wydatnymi szkarpami na wysokości parteru. Sąsiaduje z nią dwuosiowa elewacja oficyny. Od strony ulic w przyziemiu zdobi je wysoki kamienny cokół z widocznymi głazami podmurówki, a pod dachem wieńczy wydatny kamienny gzyms koronujący. Okna zdobią kamienne opaski, proste wokół sześciodzielnych otworów parteru i drugiego pietra. Bardziej dekoracyjną formę, podkreślającą hierarchiczny podział kondygnacji, mają opracowania ośmiodzielnych otworów pierwszego piętra zdobione motywem roślinnym i gzymsami wspartymi na ozdobnych konsolach. Dodatkowo reprezentacyjny charakter pierwszego piętra uwydatnia gzyms kordonowy, na którym oparte są okna fasady i oficyny, oraz wspólny gzyms nadokienny bocznych par okien frontowych. Umieszczone między nimi środkowe okno wieńczy trójkątny naczółek. Pod nim na parterze znajduje się kamienny, arkadowy, boniowany portal z 1688 roku. Prowadzi on do szerokiej sieni o kolebkowo-krzyżowym sklepieniu skomunikowany ze sklepionymi pomieszczeniami o układzie dwu i trzytraktowym. Otwory okienne parteru rozmieszczone są niesymetrycznie. Od strony Zamku między szkarpami znajduje się arkadowy portal i odsłonięty spod tynku fragment gotyckiej ściany z oknem zamkniętym łukiem odcinkowym. W elewacji od podwórza zachowane są pozostałości dawnych obramień okiennych. Dziedziniec zdobi na wysokości piętra podłużny balkon z żeliwną balustradą wsparty na kamiennych kroksztynach, umieszczony na tylnej elewacji budynku frontowego i oficyny południowej, skomunikowany z tarasem łącznika. Nad nim na drugiej kondygnacji kamienicy znajduje się niewielki balkon na kroksztynach. Dziedziniec na wysokości parteru przykrywa przeszklony dach. Na ścianie łącznika oficyn umieszczono zrekonstruowany dziewiętnastowieczny zdrój z marmurową misą. 

Historia

W 1428 r. księżna Anna synowa księcia Janusza I, być może w związku ze śmiercią męża Bolesława III, ufundowała przy kolegiacie św. Jana kaplicę Wniebowzięcia Matki Bożej z rezydującym przy niej kolegium siedmiu mansjonarzy (tzn. księży mieszkających) z osobnym proboszczem, którzy w zamian za utrzymanie odprawiali określone nabożeństwa. Zgromadzenie otrzymało działkę wydzieloną z terenów książęcych połażoną przy ul. Grodzkiej (od XVII w. zwanej Świętojańską), od południa graniczącą przez strumień (w XV w. ujęty w kanał) z terenem siedziby książęcej, a od wschodu z posesją księdza dziekana. Jako daty nadania podawane są lata 1433 lub 1445. Pierwsza wzmianka o istnieniu murowanego budynku w tym miejscu pochodzi z dokumentu z 1478 r., w którym książę Bolesław V wyznacza miejsce na szpital mansjonarzy między ich kamienicą a stajnią dziekana. Pierwotna murowana zabudowa znajdowała się w północnej części działki, a po jej wschodniej stronie, obok szpitala, mieściły się drewniane budynki stajni i kuchni. Prowadził do nich mostek nad kanałem i brama zamykająca dziedziniec. W 1524 r. w kamienicy zmarł książę Stanisław (przedostatni z linii Piastów mazowieckich). Nadanie jego siostry Anny z 1526 r. działki położonej między stajnią a kanałem, pozwoliło na rozbudowę domu o trzytraktową przybudówkę z fasadą zwrócona w kierunku Zamku i sąsiadującą z powstałą ok. 1425 r. ośmioboczną kaplicą zamkową pw. św. Małgorzaty, również związaną z mansjonarzami. W ten sposób powstał zapewne pierwszy w Warszawie dom o układzie korytarzowym z centralnym traktem komunikacyjnym. Kamienica została rozbudowana w stylu renesansowym przy udziale muratora Antonia Vascontiego a następnie ok. 1575 r. architekta Bernarda Morando, późniejszego budowniczego Zamościa. W 1688 r. (data widniała na zatartej płaskorzeźbie ze skrzyżowanymi strzałami umieszczonej w zachowanym portalu wejścia głównego) budynek przebudowano w stylu barokowym. Od strony ulicy kamienica miała pięć osi i dwuspadowy dach ze szczytem od strony Zamku, a w umieszczonej centralnie sieni znajdowały się jednobiegowe schody. Drewniane stropy w przyziemiu zamieniono na ceglane sklepienia. Lokale na parterze wynajmowano wówczas rzemieślnikom. Dochody z najmu stanowiły zapewne istotne źródło utrzymania zgromadzenia. W l. 80-tych XVII w. między kamienicą a kaplicą św. Małgorzaty mansjonarze dobudowali wąski trójkondygnacyjny dom o jednoosiowej fasadzie, do którego przylegała nieistniejąca dziś zabudowa odcinka ul. Świętojańskiej (Przedzamkowej) prowadzącego do Bramy Krakowskiej. W tylnej części działki, wokół dziedzińca, powstały stopniowo oficyny. Zapewne już w 1743 r. kamienica miała cztery kondygnacje z bocznym trójkondygnacyjnym skrzydłem od strony zamkowego Dziedzińca Kuchennego. Od pocz. XIX w. na parterze kamienicy mieścił się skład win i korzeni Wincentego Sonnera, a następnie cukiernia Zygmunta Plocera. W l. 1818-21 przy porządkowaniu terenów przyzamkowych i tworzeniu pl. Zamkowego wg planów Jakuba Kubickiego rozebrano wiele budynków w tym południową dobudówkę Mansjonarii, a do jej odsłoniętej trójosiowej elewacji dostawiono szkarpy. Kamienica przeszła na własność kapituły, po tym jak zgromadzenie mansjonarzy przestało istnieć w 1822 r. wraz z rozebraniem przykatedralnej kaplicy, którą się opiekowało. Ok. 1830 r. rozebrano też sąsiadującą z Mansjonarią dawną kaplicę św. Małgorzaty, którą od XVIII w. użytkowano jako część kuchni zamkowych. Przejście powstałe między kamienicą a narożnikiem Zamku zabudowano murem z bramą. Po 1838 r. oficynę od strony Zamku zastąpiono nowym dwukondygnacyjnym budynkiem. W 1866 r. kamienica decyzją władz zaborczych przeszła na własność państwa, a po licytacji w 1869 r. jej właścicielem został kupiec Franciszk Szpringer, który na parterze ulokował sklep wędliniarski swojej firmy oraz z „wódkami z Rybna” firmy „Uladówka”. W wyniku przeprowadzonego przez niego remontu elewacje budynku zmieniły wygląd: zlikwidowano gzymsy, okna zyskały sztukatorskie obramienia, a czwarta kondygnacja podziały pilastrami, zamurowano okna oficyny południowej, a na dachu od frontu powstały trzy wysokie lukarny. Kamienica na pocz. XX w. należała do księdza Palmowskiego. W 1918 r. od jego rodziny kupił ją wraz z sąsiednią Psałterią Władysław Kościelski poeta, kolekcjoner, mecenas kultury, wydawca i twórca Instytutu Wydawniczego „Biblioteka Polska”. Arch. Juliusz Nagórski do 1920 r. przebudował i połączył obie kamienice przeznaczone na siedzibę Instytutu. W wyniku przebudowy w duchu neorenesansowym Mansjoneria zyskała dach czterospadowy z lukarnami i wysokimi kominami, oraz spójny wystrój kamieniarski. Dodano kamienne obramienia okien, w ostatniej kondygnacji pilastry i wydzielający ją wydatny gzyms z daszkiem, a oficynę południową zwieńczono attyką. Od południa powstało wejście oraz odsłonięto gotyckie elementy ściany. Oficynę północną podwyższono do trzech kondygnacji, a na dachu wschodniej umieszczono taras. Dodano też balkon pierwszego piętra wokół dziedzińca. Połączone wnętrza obu kamienic zyskały reprezentacyjny wystrój. Po tragicznej śmierci właściciela w 1933 r. częściowo wynajmowane były na rezydencję ambasadora USA, a następnie ambasadzie rumuńskiej. W czasie powstania warszawskiego budynek stanowił punkt oporu pierwszej linii. Spłonął jego dach i zawaliły się stropy, ale ocalały mury i sklepienia, które w 1947 r. zabezpieczono. W 1950 r. kamienica została pośpiesznie odbudowana pod kier. Władysława Jastrzębskiego na siedzibę biura Kierownictwa Budowy Zamku PPB Robót Konserwatorskich i Architektury Monumentalnej. Zrekonstruowano ją jako trójkondygnacyjną z pozostawieniem uszkodzonych elewacji i przykryto wysokim dachem. Częściowo odbudowano też oficyny. Do 1953 r. trwały prace wykończeniowe. W kamienicy mieściły się różne instytucje związane z odbudową Starówki i Zamku Królewskiego. Po 1961 r. odnowiono elewacje likwidując liczne ślady ostrzału. W 1975 r., kiedy Zamek był już w stanie surowym, kamienica została wyremontowana. W 1977 r. w wyniku obniżenia poziomu pl. Zamkowego przyziemie kamienicy zyskało nowy kamienny cokół. W l. 1988-1992 w czasie przebudowy budynku na potrzeby Pracowni „Zamek” do dachu dodano wysokie lukarny doświetlające dwukondygnacyjne poddasze. W dolnych pomieszczeniach przejętych przez Zamek Królewski umieszczono m. in. kasy i księgarnię. W l. 2001-2002 wymieniono tynki elewacji, między 2005 a 2008 r. zadaszono parter dziedzińca. Obecnie w budynku mieści się restauracja i hotel. 

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

oprac. Małgorzata Laskowska-Adamowicz, OT NID w Warszawie, 07-10-2019 r.

Rodzaj: kamienica

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_14_BK.188023, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_14_BK.38594