Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół filialny pw. Świętego Krzyża - Zabytek.pl

kościół filialny pw. Świętego Krzyża


kościół poł. XVII w. Waliska

Adres
Waliska, 29

Lokalizacja
woj. mazowieckie, pow. grójecki, gm. Nowe Miasto nad Pilicą - obszar wiejski

Kościół stanowi rzadki przykład XVII w.drewnianej architektury sakralnej w dawnym woj.

radomskim, w miejscowości z autentycznym śródleśnym usytuowaniem.

Historia

Kościół filialny (zwany w momencie budowy kaplicą) zbudowany został w 1650 r. z fundacji Agnieszki Łakomej z Ulowa. Został on konsekrowany w październiku 1651 r. przez sufragana gnieźnieńskiego bpa Adriana Grodeckiego. W dniu 10 stycznia 1652 r. arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski Maciej Łubieński zatwierdził akt erekcji owej świątyni i przyłączył ją do szpitala (przytułku dla ubogich) i istniejącego przy nim kościoła pod wezwaniem Św. Trójcy i św. Jana Chrzciciela w Klwowie, którego budowę także sfinansowali Agnieszka i Marcin Łakomi w 1 poł. XVII w. Arcybiskup zatwierdził również prebendę, czyli uposażenie (fundusz) przeznaczone dla miejscowego kapelana. 

Wieś miała wówczas nazwę Borowina (Borowice) i przez pewien czas była praktycznie niezaludniona. Dopiero w 1783 roku Bazyli z Walisk Walicki, dziedzic Ulowa i przylegających do niego lasów – zezwolił zaludnić miejscowość. Zachęcał do zakładania gospodarstw oferując w tym celu drewno ze swoich lasów na budowę domów, a nawet zwalniał przybyszów na kilka lat ze świadczeń na jego rzecz jako dziedzica. W wyniku tej akcji osadniczej powstała przy prezentowanej świątyni wieś nazwana od nazwiska owego dziedzica: Waliska. W roku 1827 liczyła ona 5 domów i 39 mieszkańców, zaś w 1870 domów było 9, a mieszkańców 115. Większość areału zajmował folwark, liczący 1511 morgów – z czego około połowę stanowiły ziemie orne, a ponad 1/4 – lasy.

Kościół podczas swojego istnienia był wielokrotnie remontowany. W XX w. w latach: 1945, 1975 oraz 1984-1985, kiedy to jego ściany oszalowano deskami, wymieniono deski podłogowe, elementy konstrukcji więźby dachowej oraz pokryto połacie dachowe blachą ocynkowaną.

Opis

Kościół usytuowany jest na wschodnim skraju wsi, po północnej stronie szosy prowadzącej przez osadę. Otoczony jest drewnianym sztachetowym płotem. W zachodniej części cmentarza przykościelnego usytuowana jest kamienna figura św. Jana Nepomucena, w południowej drewniany krzyż z napisem na tabliczce: Krzyż w naszym życiu wyznaczał nam drogę. Wierni Bogu i Ojczyźnie żołnierze Armii Krajowej z Nowego Miasta i okolic, którzy walczyli za wolność Ojczyzny w latach 1939-1989. 

Świątynia wybudowana została  z drewna, w konstrukcji zrębowej, obustronnie oszalowana jest deskami, z  zewnątrz z oblistwowaniem. Więźba dachowa nawy i prezbiterium storczykowa, dwuspadowa na nawą i prezbiterium, pięciospadowa nad zakrystią (wszystkie kryte blachą). Na kalenicy nawy, od strony wschodniej, sześcioboczna wieżyczka na sygnaturkę, z hełmem pokrytym blachą, zwieńczona krzyżem. 

Kościół jest orientowany, jednoprzestrzenny. Złożony jest się z kwadratowej nawy, węższego od niej prezbiterium zamkniętego trójbocznie oraz z dobudowanej – do wschodniej ściany prezbiterium – zakrystii. Od zewnątrz, w południowej elewacji, przy zetknięciu się nawy i prezbiterium usytuowana została ambona nakryta trójspadowym daszkiem, użytkowana podczas odpustów (wygłaszano z niej kazania).

Wnętrze kościoła przykryte zostało stropem płaskim. Przylegający do zachodniej ściany chór muzyczny z rokokowym prospektem organowym wsparty jest na dwóch słupach. Na profilowanej belce tęczowej umieszczony został krucyfiks oraz dwie rzeźby  o cechach stylowych baroku ludowego przedstawiające św. Weronikę i św. Barbarę. Ołtarz główny z obrazem św. Zygmunta pochodzi z końca XVII lub pocz. XVIII w.

Obiekt dostępny podczas mszy oraz po uprzednim umówieniu się z proboszczem parafii. 

Oprac. Jerzy Szałygin, OT NID w Warszawie, 07.01.2019 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  drewniane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_14_BK.175422, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_14_BK.209409