Świadectwo obchodzenia się już po 1620 r. z obiektami Kalwarii jako pomnikami i znakami pamięci.

Historia

Pierwszy kościół Grobu Matki Boskiej wzniósł Mikołaj Zebrzydowski w l. 1611-1615. Pierwotnie Paulus Baudarth nadał kaplicy kształt sarkofagu. Pierwszy kościół miał być więc Grobowcem z ciosów, do którego prowadziły dwa otwory drzwiowe. Miał on kształt prostokąta z podziałami horyzontalnymi, wyznaczonymi przez cokół i gzyms oraz jedno okno, dające możliwość przyglądania się celebrowanej wewnątrz Eucharystii. Pod koniec życia Mikołaj przystąpił do rozbudowy Grobku i doprowadził ją do połowy wysokości murów. Dokończenie powiększenia kościoła przerwała śmierć fundatora. Od 1620 r. ideę ojca kontynuował syn Jan Zebrzydowski. Wytyczone za czasów Mikołaja mury groziły zawaleniem, dlatego Jan zlecił dobudowanie masywnych szkarp wokół już stojących murów. Dobudowano kruchtę nakrytą kopułą, której eliptyczny rzut ujawnia napływające wtedy do Kalwarii rozwiązania architektury barokowej Rzymu z krakowskiego Kościoła śś. Piotra i Pawła (kopuła krakowskiego kościoła pochodzi z ok. 1619 r.). Rozbudowany Kościół Grobu MB stał się „relikwiarzem” dla pierwotnego obiektu Grobu Marii, a samo rozwiązanie z ołtarzem ponad Grobem tworzy rodzaj „fałszywej” konfesji – „fałszywej” o tyle, że w podwalinie ołtarza znajduje się nieautentyczny Grób (tu: z figurą a nie relikwiami Najświętszej Marii Panny). Obok kościoła od 1667 r. stała drewniana rezydencja dla kapłana posługującego w grobku, którą za czasów o. Gaudentego Thynella zastąpiła murowana. Od 1992 r. przy kościele erygowano osobną parafię dla miejscowości Brody. 

Obiekt wyznacza trzecią stację Dróżek Pana Jezusa, którą jest Pożegnanie z Matką i szesnastą Dróżek Matki Boskiej, wchodzącą w skład cyklu Wniebowzięcia NMP, która jest jednocześnie punktem granicznym, między cyklem Pogrzebu i Tryumfu Matki Boskiej.

Opis

Budynek znajduje się u stóp wzgórza nazwanego Górą Oliwną, w tzw. Dolinie Jozafata. Rozwiązania stylowe i architektoniczne zastosowane w Grobku reprezentują wczesny barok. Kościół jednonawowy w kształcie wydłużonego prostokąta z mniejszą, węższą apsydą od wsch. i kruchtą od zach. na planie półelipsy, oszkarpowany. Kościół wzniesiono z łamanego kamienia, dekoracje wykonano z ciosów i otynkowanej cegły, a kruchtę i szkarpy z ciosów kamienia. Budynek nakrywa dach siodłowy z sygnaturką; szkarpy nakrywa osobny dach pulpitowy, a kruchtę kopuła z latarnią. Na narożnikach i w środkowej części ściany pn. i pd. ryzality, w których ustawione pilastry i półpilastry, dzielące elewację zewn.: pilastry jońskie ustawione w wysuniętych narożnikach a jońskie półpilastry przylegają do ryzalitów środkowej części ścian pn. i pd. Zarówno ryzality, jak i półryzality dźwigają profilowane belkowanie. Dolną część ścian opina sześć masywnych szkarp, zasłaniających podziały ścian. Do wnętrza kościoła prowadzą trzy wejścia: w ścianie zach. (gł.), pd. i wsch. (boczne). Cztery narożniki dachu ozdobione obeliskami, a nad trójkątnym przyczółkiem ustawiona figura Matki Boskiej Wniebowziętej. Kopuła kruchty wspiera się na sześciu półkolistych arkadach.

W elewacjach wew. malowane podziały architektoniczne oraz gzyms z otynkowanej cegły. Wnętrza nakryte sklepieniem beczkowym z lunetami. Dekorację sklepienia stanowią figury geometryczne z profilowanych listew, które pierwotnie były jeszcze dekorowane liśćmi akantu. Nawa dzieli się wew. na dwie nierówne części, przy czym jedną, mniejszą stanowi wyniesiona o siedem stopni wyżej część z grobem Matki Boskiej. W ścianach pn. i pd. wnęki na ołtarze boczne. Grób Matki Boskiej osadzony jest na planie prostokąta i nakryty krzyżowym sklepieniem. Do wnętrza Grobu prowadzą drzwi w ścianie zach. i pn., a światło wpada przez jedyne okno w ścianie zach. Nad Grobem znajduje się ołtarz, do którego prowadzą schody w apsydzie. Wnętrze kościoła doświetla dwanaście okien. Przestrzeń nawy okalają dekorowane malowidłami empory. 

Budynek otacza ogrodzenie, w którym w części frontowej umieszczono figury dwunastu apostołów.

Budynek dostępny w czasie Mszy św. i nabożeństw.

Oprac. Mirosław Płonka, OT NID Kraków, 15-09-2017 r.