XIX w. i na pocz. XX w.

Historia

Żelazno wymienione po raz pierwszy w 1326 r. Dobra, na terenie których wzniesiony opisywany pałac (w Żelaznie Górnym) utworzone w XVI w. Na ich terenie w latach 1825-1840 wzmiankowana siedziba. W 1892 r. majętność nabyta przez Münchhausenów z Szalejowa Dolnego i w końcu XIX w. wzniesiony obecny pałac. Zbudowany w stylu historyzmu. Niewielki, o willowym charakterze, z reprezentacyjnym piętrem i z tarasem od wschodu. Kompozycja bryły budynku asymetryczna, wystrój elewacji opracowany wg obiegowych rozwiązań, z zaakcentowaniem prostoty form. Bogatsze formalnie obramienia okienne I piętra, bliskie rozwiązaniom z budownictwa miejskiego z przełomu XIX i XX w. W elewacji frontowej początkowo neorenesansowy szczyt. Narożna wieża nakryta ostrosłupowym hełmem z rozszerzoną, dolną częścią na ozdobnych wspornikach. To daleko posunięta stylizacja jednego z typów późnogotyckich hełmów, stosowana w architekturze śląskiej od lat 40. XIX w. po koniec stulecia. Obecny wystrój wnętrz pałacu wykonany w latach ok. 1900-1905. Złożone nań dekorowane stropy wnętrz pałacowych, nietypowo rozwiązane z ekspozycją naturalnego koloru drewna, na którym wykonana polichromia w stylu secesji z elementami historyzmu lub w stylu historyzmu w secesyjnej stylizacji motywów. W latach ok. 1910-1930 przebudowany szczyt skrajnego ryzalitu w elewacji frontowej na neoklasycystyczny. W tym też czasie podwyższony strych pałacu i przystosowany do celów mieszkalnych. Wystrój jego elewacji dostosowany do wystroju kondygnacji niższych.

Opis

Pałac murowany, tynkowany, wzniesiony na planie litery L, z każdym skrzydłem dwutraktowym ze środkowym korytarzem, z narożnie usytuowaną wieżą oraz z tarasem od wschodu. Trzykondygnacjowy, nakryty dachem płaskim ze ściankami kolankowymi. Elewacje tynkowane, z wystrojem wykonanym w tynku. W przyziemiu boniowane, wyżej gładkie, dzielone gzymsami. Obramienia okienne najbogatsze w partii I piętra, ze ślimacznicami u podstawy węgarów, sfazowane, z przewiązkami i gzymsami nadokiennymi na konsolach zdobionych liśćmi akantu. W skrajnym ryzalicie w elewacji frontowej okna o zróżnicowanych wykrojach. Okna w partii I piętra we wspólnym, rozbudowanym obramieniu. Narożna wieża ośmioboczna, dzielona gzymsami, pokryta do poziomu pierwszego piętra włącznie zróżnicowanym boniowaniem. Okna zamknięte półkoliście. Najokazalsze obramienia okien I piętra, w duchu neorenesansu, m.in. z boniami diamentowymi. Ponadto na elewacji wieży dekoracja heraldyczna w stylu historyzmu, z herbami barona von Münchausena oraz jego małżonki. Wieża nakryta ostrosłupowym hełmem z mocno wysuniętym okapem na ozdobnych wspornikach. Klatka schodowa jednoprzestrzenna z drewnianymi schodami powrotnymi oraz z podestami na planie litery L. Biegi schodów i podesty ograniczone drewnianymi, ażurowymi balustradami z tralkami oraz z dekorowanymi słupkami. Stropy reprezentacyjnych wnętrz pałacu odeskowane w układzie przypominającym opierzenie w karo. Deski pozostawione w kolorze naturalnym. Na nie naniesiona malowana dekoracja w formie rozet i bordiur ze stylizowanym neorenesansowym ornamentem okuciowym, kandelabrowym i z głowami w podwijakach oraz z neobarokowym ornamentem wstęgowo-cęgowym. Na stropie innego z wnętrz naturalistycznie oddane wić i rozeta z bluszczu. Ponadto w pałacu zachowane neorenesansowy strop kasetonowy (obecnie bez polichromii i sztukaterii), intarsjowe parkiety i posadzka z marmurowych płyt w holu.

Zabytek dostępny przez cały rok.

Opr. Iwona Rybka-Ceglecka, OT NID we Wrocławiu, 22-03-2017 r.