Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół budynków straży pożarnej - Zabytek.pl

zespół budynków straży pożarnej


budynek użyteczności publicznej 1864 - 1912 Szczecin

Adres
Szczecin, Grodzka 1

Lokalizacja
woj. zachodniopomorskie, pow. Szczecin, gm. Szczecin

Najstarsza w Szczecinie strażnica straży pożarnej jest jednym z trzech zabytkowych zespołów tego typu w mieście.

Zachowana w stosunkowo dobrym stanie, stanowi świadectwo rozwoju techniki pożarniczej w 3. ćwierci XIX w. Miejsce na którym powstał odznacza się bogatą, sięgającą średniowiecza historią. W 1945 r. budynek był pierwszą w Szczecinie siedzibą polskiej straży pożarnej.

Historia

Gmach strażnicy nr 1 straży pożarnej wzniesiony został w latach 1867-1869 i zastąpił dotychczasową strażnicę przy Nowym Rynku, obsługującą Stare Miasto. Inwestycja związana była z reorganizacją służby przeciwpożarowej, którą przeprowadzono pod kierunkiem Jamesa Hobrechta – miejskiego radcy budowlanego, projektanta nowego centrum Szczecina oraz sieci wodociągów miejskich. Działka, na której powstał budynek straży pożarnej, należała do lat 60. XIX w. do kościoła św. Jakuba i oznaczona była numerami 35-37. W maju 1867 r. miasto złożyło wniosek do Policji Budowlanej o pozwolenie na budowę nowej strażnicy. Projekt podpisał sam James Hobrecht, który być może był jego autorem. Prace przy budynku trwały do 1869 r. W swej pierwszej fazie budowy, strażnica składała się z budynku frontowego, oficyny po prawej stronie podwórka i budynku tylnego którego parter użytkowany był jako stajnia. Na parterze budynku frontowego, po lewej (zachodniej) stronie przejazdu mieściła się remiza dostępna od strony ulicy przez cztery bramy wjazdowe. Na trzecim piętrze położone było mieszkanie dowódcy straży (Branddirektor). W 1893 r. po wschodniej stronie przejazdu urządzono dwa nowe boksy  remizy, w 1897 r. powiększono stajnię.  

W 1894 r. zakupiono działkę po wschodniej stronie strażnicy, należącą dotąd do parafii św. Jakuba i oznaczoną numerem 34. W sierpniu 1894 r. przedstawiono Policji Budowlanej do zatwierdzenia projekt nowego budynku. Odpowiednie pozwolenie zostało wydane 3 września tegoż roku. 8 października 1894 r. zgłoszono do odbioru fundamenty budynku, a 20 listopada 1896 r. odbył się jego odbiór końcowy. Nowy budynek miał od ul. Grodzkiej czteroosiową fasadę zwieńczoną przez nie istniejąca już dziś wystawkę. Na parterze położona była wozownia o czterech stanowiskach. Również w parterze budynków strażnicy, poza wozowniami i stajniami znajdowały się posterunek strażnika i pokój telegrafu, na pierwszym piętrze położone były pomieszczenia załogi i biuro zrządzającego strażnicą, na drugim i trzecim – mieszkania służbowe. W 1912 r. wprowadzono do użytku samochody, co wiązało się z rozbudową wozowni w nowszej części strażnicy.

Jeszcze przed I wojną światową miasto Szczecin przejęło posesję przy ul. Tkackiej 54. W 1911 r. mieściła się tam siedziba m.in. Miejskiej Deputacji przeciwpożarowej (Städtische Feuerwehr-Deputation) oraz Miejskiego Towarzystwa Ubezpieczeń Przeciwpożarowych (Städtische Feuersozietät). W latach 20. lub 30. XX w. parcelę tę przyłączono do strażnicy. Stojącą na niej kamienicę rozebrano do parteru, a następnie za dawną kamienicą frontową wzniesiono wysoką wieżę obserwacyjną z masztem radiowym, do której od podwórza dobudowano wspinalnię. Tak powiększony kompleks przetrwał bez żadnych zniszczeń bombardowania Starego Miasta podczas 2. wojny światowej.  W 1945 r. strażnica obsadzona została przez polska załogę, jako pierwsza placówka straży pożarnej w powojennym Szczecinie. W końcu 2018 r. wykonano gruntowny remont budynków od ulicy Tkackiej. Ich frontowe elewacje umyto, a ceglane lico i kamienne oraz żeliwne elementy poddano konserwacji.

Opis

Zespół strażnicy straży pożarnej usytuowany jest w zachodniej części szczecińskiego Starego Miasta, w północnej pierzei ul. Grodzkiej, częściowo na narożniku z ul. Tkacką. Przy ul. Grodzkiej, od wschodu ze strażnicą sąsiaduje budynek dawnej szkoły dla dziewcząt z połowy XIX w., nieco dalej na wschód położony jest plac Orła Białego – dawny Rynek Koński stanowiący niegdyś centrum górnej części Starego Miasta (z częściowo zachowaną dawną zabudową).  Na zespół straży pożarnej składają się z dwa zabytkowe budynki przy ul. Grodzkiej – mniejszy z 1894 r., położony na zachód od niego większy, a zarazem starszy z lat 1867-1869 z oficyną i budynkiem tylnym, oraz zabudowania przy drugim podwórzu od ul. Tkackiej z wieżą i wspinalnią z lat 20. lub 30. XX w. Obie części strażnicy łączy nowy, wzniesiony w latach 90. XX w. budynek na narożniku ulic Grodzkiej i Tkackiej, którego parter mieści garaże straży pożarnej.   

Oba budynki od ul. Grodzkiej utrzymane w formach utylitarnej architektury ceglanej z elementami neoromanizmu i neogotyku. Założone na rzutach krótkiego prostokąta, większy budynek z krótką oficyną po prawej (wschodniej) stronie podwórza oraz budynkiem tylnym, mniejszy na poziomie parteru i I piętra rozbudowany w stronę podwórza, z płytką oficyną po lewej (zachodniej) stronie, przylegającą do oficyny sąsiedniego większego budynku. Oba budynki frontowe podpiwniczone, trzypiętrowe, większy z kondygnacją strychową od frontu, nakryty dachem pulpitowym o dużym spadku w stronę podwórza. Oficyna trzypiętrowa, nakryta dachem pulpitowym, budynek tylny jednopiętrowy z kondygnacją strychową, nakryty niskim dachem dwuspadowym z wystającym ponad okap dwuspadowym daszkiem dźwigu do podnoszenia ciężarów. Przyległa do podwórza część mniejszego budynku jednopiętrowa, nakryta dachem pulpitowym, podobnie jak oficyna – w części dwu-, w części trzypiętrowa. Budynek od strony ul. Tkackiej parterowy, od strony podwórza jednopiętrowy ze stanowiącą dominantę zespołu wieżą zakończoną blankami. Od strony podwórza do wieży dostawiona nieco od niej niższa wspinalnia nakryta niskim dachem trójspadowym.

Wszystkie budynki murowane. Elewacje frontowe i podwórzowe budynków od strony ul. Grodzkiej  oblicowane cegłą klinkierową. Elewacje wieży i zabudowań jej towarzyszących – otynkowane. Dachy starszego budynku, oficyn i zabudowań od ul. Tkackiej kryte papą, dach nowszego budynku – dachówką ceramiczną.   

Elewacja starszego budynku oblicowana żółtą cegłą klinkierową, ozdobiona skromnym ceglanym detalem. Siedmioosiowa, z otworami okiennymi zamkniętymi łukiem odcinkowym. W kondygnacji rytmicznie podzielona siedmioma arkadami o smukłych żeliwnych kolumienkach z ozdobnymi kapitelami i zamknięciu w formie  łuków odcinkowych. W czterech pierwszych od zachodu arkadach usytuowane wjazdy do garażu, w piątej – przejazd na podwórze. Na poziomie mezzanina nad parterem rozmieszczone niewielkie okna biforyjne, rozdzielone kolumienkami o kostkowych kapitelach. Powyżej mezzanina fryz złożony z trójkątów i wpisanych w nie trójliści, a na szerokości trzech środkowych osi okiennych – balkon na czterech masywnych wspornikach.  Dwa wyższe piętra wraz z kondygnacją strychową podzielone lizenami. Całość zwieńczona rzędem uproszczonych kroksztynów oraz wysuniętym przed lico muru ceglanym fryzem o podziale na romby i trójkąty z wpisanymi w nie trój- i czwórliściami. Na osi fasady na wysokości strychu umieszczony barwny herb Szczecina.

Elewacja młodszego budynku przepruta na parterze czterema szerokimi otworami wjazdów do garaży, ujętymi w arkadowe, wykonane z piaskowca obramienia, złożone z masywnych kolumn o misternie rzeźbionych kapitelach oraz odcinkowych łuków z klińcami. Powyżej przejazdów elewacja oblicowana cegłą klinkierową zróżnicowaną kolorystycznie. Z czerwonym licem skontrastowane żółte partie nad łukami przejazdów oraz elementy artykulacji (jak wykusz, obramienia okienne oraz fryz w zwieńczeniu). Na pierwszym piętrze, na szerokości dwóch środkowych przejazdów usytuowany wykusz na metalowych ażurowych wspornikach. Okna wykusza dwudzielne, zamknięte łukiem pełnym, po bokach ujęte kolumienkami o kapitelach kostkowych. Pozostałe otwory I i II piętra szerokie, trójdzielne, zamknięte łukiem odcinkowym, na II piętrze ujęte po bokach zdwojonymi kolumienkami o kostkowych kapitelach. Pomiędzy oknami trójlistnie zamknięte blendy. Artykulacja III piętra rytmiczna, złożona z półkoliście zamkniętych ujętych kolumienkami dwudzielnych okien oraz powtarzających ich kształt wnęk. Pierwsza po lewej para otworów ukształtowana w formie ujętego wspólna blendą biforium. Całość zwieńczona fryzem z trójlistnie zamkniętych arkadek. Elewacje podwórzowe obu budynków frontowych i oficyn oblicowane żółtą cegłą, pozbawione jakiejkolwiek dekoracji.

We wnętrzu budynku na parterze obu części zlokalizowane garaże – dawne wozownie nakryte stropami odcinkowymi wspartymi na smukłych żeliwnych kolumnach o ozdobnych kapitelach. W analogiczny sposób rozwiązana dawna stajnia na parterze budynku tylnego w starej części. Wyższe kondygnacje w obu budynkach frontowych rozwiązane w układzie dwu- i półtraktowym, dostępne z trzech klatek schodowych w tylnym trakcie budynków frontowych oraz jednej w oficynie.

Obiekt dostępny z zewnątrz.

Opr. Maciej Słomiński, OT NID Szczecin, 11-01-2019 r.