We wnętrzu budynku przy placu Żołnierza 2 zachowane interesujące elementy wystroju (sala kominkowa).

Historia

Zespół dwóch budynków o ujednoliconej architekturze zewnętrznej powstawał stopniowo w wyniku łączenia poszczególnych posesji i kolejnych przekształceń zabudowy pomiędzy ulicami Tkacką, Staromłyńską i Placem Żołnierza Polskiego. Budynek na rogu ulicy Tkackiej i placu Żołnierza Polskiego zajął działki, na których niegdyś położone były: łaźnia mariacka, dwie kamienice, a przy ul. Tkackiej dom rektora Gimnazjum Mariackiego. W 1784 r. obiekty te zakupione zostały na potrzeby Głównego Urzędu Poczty Królewskiej, dla którego po wyburzeniu poprzedniej zabudowy wzniesiono nową siedzibę (według innych źródeł zakupu tego dokonano dopiero w 1828 r.). Budynek ten był użytkowany do 1874 r. W skrzydle od strony ul. Tkackiej od 1812 r. mieścił się oddział Banku Królewskiego, którego pomieszczenia w 1859 r. w całości objęła poczta. Był to jednopiętrowy budynek, nakryty dachem mansardowym. Od strony wschodniej graniczył z klasycystycznym pałacykiem zakupionym od wdowy Touissant i służącym od 1838 r. jako rezydencja komendanta II Korpusu Armii. W 1874 r., po wybudowaniu nowej poczty przy ul. Dworcowej, wojsko zakupiło jej dotychczasową siedzibę przy pl. Żołnierza z przeznaczeniem na kasyno wojskowe i koszary. W latach 1886-1889 dokonano przebudowy i ujednolicenia całego zespołu – tj. domu komendanta i części zajmowanej niegdyś przez pocztę. Wspomniany dom komendanta był czteroskrzydłowym budynkiem z dwoma oficynami. Prace polegały na rozbiórce 2. piętra, nakryciu budynku dachem mansardowym, przekształceniu jego elewacji, a w rezultacie – upodobnieniu domu komendanta do dwóch skrzydeł „pocztowych”. Dachy pokryto łupkiem, a całość wzbogacono o wysokie szczyty o formach nawiązujących do północnego manieryzmu. Przekształcono również wnętrza obu części zespołu. Od strony placu Żołnierza zbudowano nową klatkę schodową, a na piętrze urządzono neorokokową jadalnię kasyna wojskowego. Stosowny projekt opracował królewski garnizonowy urząd budowlany, którym kierował inspektor generalny Zeidler.

Po 1919 r., kiedy to rozwiązano cesarską armię zespół pozostał siedzibą dowództwa wojskowego – Komendantury Okręgowej i dowództwa 2. Dywizji Reichswehry. W 1937 r. wprowadzono liczne zmiany (w tym wtórne podziały) we wnętrzu budynków, a w 1939 r. przebudowano ich elewacje – zlikwidowano wysokie szczyty, zastępując je niższymi o uproszczonej formie, zmieniono pokrycie dachu na dachówkę ceramiczną. W rezultacie zespół uzyskał formę o jednolitej stylistyce, nawiązującej do późnego baroku i klasycyzmu. W okresie 2. wojny światowej część zespołu położona od strony ul. Staromłyńskiej (dawny dom komendanta) uległa znacznemu zniszczeniu podczas jednego z bombardowań i pozostawała w stanie ruiny do połowy lat 70. XX w. W części niezniszczonej przy placu Żołnierza Polskiego 1, mieściły się tuż po wojnie mieszkania prywatne oraz siedziba PTTK, a w narożnym pokoju na parterze – księgarnia. W 1955 r. ówczesne władze miejskie przeznaczyły budynek na pomieszczenia instytucji kulturalnych. W latach 1957-1958 przeprowadzono gruntowny remont. Zlikwidowano wtórne podziały wprowadzone w 1937 r., m. in. w tzw. sali kominkowej, czyli dawnej jadalni. Jej wystrój sztukatorski (wraz z ramami luster) został poddany konserwacji, którą wykonała szczecińska Pracownia Sztuk Plastycznych. Po remoncie pomieszczenia parteru służyły Klubowi Związków i Stowarzyszeń Twórczych „13 Muz” oraz innym organizacjom, na piętrze, w tzw. Sali Kominkowej i sąsiednich pomieszczeniach znalazła się kawiarnia i bar. Nadproża okien 1. piętra ozdobiły teraz wykonane przez rzeźbiarza Sławomira Lewińskiego głowy portretowe znanych szczecinian zasłużonych dla kultury i sztuki tego miasta. Przedstawieni tu zostali: dyrektor muzeum Władysław Filipowiak, historyczka sztuki Zofia Krzymuska-Fafius, architekt konserwator zabytków Stefan Kwilecki, literat Jan Papuga, architekt Bohdan Skłodowski, malarka Janina Kosińska-Brzozowska, dziennikarz Józef Barecki, muzyk i dyrektor średniej szkoły muzycznej Antoni Huebner oraz reżyser teatralny Józef Gruda. Sąsiedni budynek przy ul. Staromłyńskiej 1 został w 1956 r. wstępnie zabezpieczony przed dalszym zniszczeniem. Już w 1962 r. przeznaczono go na Galerię Malarstwa Współczesnego i przystąpiono do prac, które jednak przerwano z braku środków w 1965 r. Prace te rozpoczęto ponownie w 1975 r. Wiązały się one z rozbiórką oficyn i całkowitym przekształceniem wnętrza. W 1980 r. otwarto Galerię Sztuki Współczesnej Muzeum Narodowego w Szczecinie.   

W 1980 r. wykonano również kolejny remont kapitalny budynku Klubu 13 Muz. Urządzono wówczas restaurację w piwnicy z zapleczem kuchennym w parterze skrzydła bocznego, wzmocniono więźbę dachową, uzupełniono pokrycie dachu, odmalowano elewacje i wnętrze, poddano konserwacji sztukaterie. Prace te wykonał Oddział Szczeciński Przedsiębiorstwa Państwowego Pracownie Konserwacji Zabytków. Następny gruntowny remont pomieszczeń klubu 13 Muz (gównie piwnic), połączony z ich przebudową wykonano w 2012 r.      

Opis

Zespół dwóch budynków  dawnych koszar i komendantury położony jest na północnym obrzeżu Starego Miasta w Szczecinie. Zajmuje on północną część kwartału pomiędzy ul. Staromłyńską, placem Żołnierza Polskiego i ul. Tkacką. Plac Żołnierza Polskiego, ku któremu zwrócona jest fasada budynków, ma formę krótkiej promenady. Założona ona została w 1. poł. XVIII w. na miejscu rozebranych średniowiecznych murów obronnych i dawnej fosy. Ulice Staromłyńska i Tkacka, przy których położone są boczne skrzydła budynków, należą do głównych arterii staromiejskich biegnących w z północy na południe.  

Zespół składa się obecnie z barokowo-klasycystycznego budynku przy pl. Żołnierza Polskiego 2 oraz przylegającego doń od wschodu budynku przy ul. Staromłyńskiej 1, wzniesionego w latach 80. XIX w. formach będących naśladownictwem sąsiedniego obiektu. Oba budynki, z których każdy założony został na rzucie zbliżonym do litery „L” tworzą obszerne trójskrzydłowe założenie. Wejście do części zachodniej, zajmowanej przez Klub 13 Muz znajduje się od placu Żołnierza Polskiego, wejście do Muzeum Sztuki Współczesnej usytuowane jest od ul. Staromłyńskiej. Od podwórza, przy południowej elewacji obu budynków położone są ryzality – trójboczny w części zajmowanej przez klub i prostokątny w części muzealnej. Jednopiętrowe, podpiwniczone budynki nakryte są dachami mansardowymi. Murowane, otynkowane, pokryte zostały dachówką karpiówką.  

Poziome podziały zewnętrznych elewacji obu części tworzą wydzielony cokół, płaskie gzymsy – kordonowy i podokienne na obu kondygnacjach oraz profilowany gzyms wieńczący. Obie części zespołu, zarówno od ul. Staromłyńskiej, jak i od Tkackiej zachowują ujednolicony detal i kompozycję elewacji, podzielonych pozornymi ryzalitami, w których lico parteru wyodrębniono linearnym boniowaniem, zaś naroża na wysokości drugiej kondygnacji (podobnie jak narożniki budynków) podkreślono pionowymi pasami boniowania. Okna obu kondygnacji (z wyjątkiem otworów w parterze pseudoryzalitów) ujęte zostały w opaski z uszakami, zagierowane powyżej nadproży. Na 1. piętrze nadproża okienne ozdobią powojenne rzeźby głów znanych szczecinian (w ryzalitach) oraz stylizowane kartusze, płyciny pod oknami między ryzalitami – wypełnia motyw draperii. Wychodząca na plac Żołnierza Polskiego, ujednolicona, frontowa elewacja obu budynków liczy sobie 21 osi okiennych (część należąca do Klubu 13 Muz – 10, część muzealna 11 osi). Dwuosiowe, pozorne ryzality tej wydłużonej fasady tworzą regularny rytm, dodatkowo urozmaicony poprzez zróżnicowanie zwieńczeń – nad dwoma skrajnymi ryzalitami mających formę attyki, nad dwoma środkowymi – wklęsło-wypukłych szczytów z półkolistymi prześwitami. W prawym (zachodnim) z pary środkowych ryzalitów położone jest półkoliście zamknięte główne wejście do budynku Klubu 13 Muz. Wychodząca na ul. Tkacką boczna elewacja tego budynku liczy dziesięć osi okiennych. Usytuowany pośrodku dwuosiowy ryzalit pozorny, zwieńczony attyką mieści boczne wejście. Główne wejście do muzeum od ul. Staromłyńskiej usytuowane jest w środkowym, jednoosiowym ryzalicie elewacji o pięciu osiach okiennych.         

Wnętrze obecnego Klubu 13 Muz dwu- i półtraktowe, z dawnym sklepionym przejazdem przy wschodniej granicy działki i z dwubiegową klatką schodową częściowo w trójbocznym ryzalicie od strony podwórza. Na piętrze reprezentacyjna neorokokowa sala, tzw. kominkowa z kominkiem, lustrami i stiukowa dekoracją ścian i stropu. Wnętrze części muzealnej – całkowicie przekształcone w wyniku powojennej odbudowy.

Obiekt dostępny w godzinach otwarcia klubu.

Oprac. Maciej Słomiński OT NID Szczecin, 19-06-2015 r.