Jest cennym świadectwem wielokulturowego dziedzictwa Wielkopolski.

Historia

Okonek (niem. Ratzebuhr) jest niewielkim miastem, położonym na Pojezierzu Szczecineckim, nad rzeką Czarną (prawy dopływ Gwdy), w pobliżu morenowych wzgórz (najwyższe z nich to Góra Tecławska), przy szosie z Poznania do Koszalina. Według opisu granic między Koroną i Pomorzem z 1436 r. i późniejszych dokumentów rzeka Czarna stanowiła granicę między Wielkopolską i ziemią szczecinecką w Księstwie Pomorskim (wcześniej, jeszcze na początku XIII w., granica ta przebiegała bardziej na północ, pozostawiając południową część ziemi szczecineckiej w Wielkopolsce). Najstarsza wzmianka o Okonku pochodzi z 1547 r., kiedy to książęcy marszałek dworu Jakub Műnchow przekazał znajdujący się tu folwark księciu Barnimowi X. Zapewne z inicjatywy księcia w 1554 r. na miejscu folwarku powstała wieś. W drugiej połowie XVI w. i 1 poł. następnego stulecia Okonek rozwijał się pomyślnie, co związane było z położeniem na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych: traktu marchijskiego oraz traktu łączącego Wielkopolskę z Pomorzem. Wykształcił się tu lokalny ośrodek handlowy. W latach 1582 i 1597 książę pomorski Jan Fryderyk wydał przywileje  targowe, na mocy których w osadzie odbywały się trzy jarmarki rocznie. W wyniku wojny 30-letniej (1618-1648) Okonek wraz z całą ziemią szczecinecką dostał się pod panowanie Brandenburgii. Pomyślny rozwój wsi przerwany został w poł. XVII w. w czasie wojny ze Szwecją, kiedy to Okonek został zniszczony w wyniku pożaru w 1658 r. W ciągu ostatnich dekad XVII i XVIII w. miejscowość odradzała się gospodarczo, przy czym podstawową rolę odegrało sukiennictwo. W 1720 r. Okonek został włączony w granice państwa pruskiego. W 1754 r. książę pruski Fryderyk Wielki nadał osadzie prawa miejskie. Pomyślny rozwój Okonka zahamowany został w czasie wojny siedmioletniej (1756-1763). W 2 poł. XVIII w. miasteczko było dużym ośrodkiem sukienniczym. Na przełomie XVIII i XIX oraz w XIX w. Okonek rozwijał się terytorialnie. W 1879 r. otwarta została linia kolejowa ze Szczecinka do Piły. W czasie działań wojennych 1945 r. zabudowa Okonka została zniszczona w ok. 35%.

Pierwotny kościół ewangelicki w Okonku wybudowano w końcu XVI w. Drewniany budynek usytuowany był we wschodniej części osady. W 1615 r. wokół kościoła, po południowej stronie traktu marchijskigo, wytyczono niewielki, czworoboczny rynek. Świątynia ta została zniszczona podczas pożaru w 1658 r. Kolejny kościół powstał na miejscu starego w 1663 r. Był to budynek wzniesiony w konstrukcji szkieletowej, z wieżą. Zachowany do dziś ceglany kościół wzniesiony został na rynku w l. 1854-55. Świątynia posiadała wówczas wezwanie św. Piotra. Od 1945 r. pełni funkcję rzymskokatolickiego kościoła parafialnego pw. Matki Boskiej od Wykupu Niewolników. Wezwanie kościoła związane jest z XVI-wiecznym obrazem Matki Bożej Świętojańskiej z krakowskiego kościoła św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty. W 1633 r. miał miejsce łączony z tym obrazem cud: skazany na śmierć jeniec za przyczyną Matki Boskiej odzyskał wolność. Od tego czasu wizerunek uważany jest za cudowny i określony mianem Matki Bożej od Wykupu Niewolników. Świątynia w Okonku jest  jedynym kościołem w Polsce noszącym takie wezwanie.

Opis

Kościół usytuowany jest w pn.-wsch. części dzisiejszego miasta, w pobliżu zbiegu ulic Niepodległości i Chojnickiej. Zadrzewiony teren dawnego cmentarza przykościelnego otaczał niegdyś drewniany parkan, osadzony między ceglanymi słupkami, z bramą i furtką od strony pn.-wsch. Dziś ogrodzenie to nie istnieje, zastąpiono je niskim murkiem i metalową barierą.

Kościół składa się z nawy i przylegającego do niej od pn.-wsch. węższego, trójbocznie zamkniętego prezbiterium. Po obu stronach prezbiterium znajdują się zakrystie. Od pd.-zach. do nawy przylega kwadratowa wieża z kruchtą w przyziemiu. Po obu stronach wieży – dwa niewielkie aneksy zamknięte trójbocznie, mieszczące schody na emporę muzyczną. Nawę nakrywa wysoki dach dwuspadowy, nad niższym prezbiterium i aneksami przy wieży – dachy wielopołaciowe, nad zakrystiami dachy pulpitowe. Nad całością dominuje wysoka, czterokondygnacyjna wieża, nakryta strzelistym hełmem o charakterze iglicy, zwieńczona kulą i krzyżem.

Kościół jest budynkiem murowanym. Zbudowano go z cegły na kamiennym fundamencie. Dachy kryte są dachówką ceramiczną, hełm wieży – blachą. Licowane czerwoną cegłą elewacje kościoła podzielone są prostymi gzymsami, a wieńczą je gzymsy konsolkowe. Okna i wejścia zamknięte są półkoliście. Elewacje wieży jednoosiowe, zwieńczone trójkątnymi szczytami, z głównym wejściem do kościoła od strony pd.-zach. W wyższych kondygnacjach wieży znajdują się niewielkie okienka i tarcze zegarowe, w najwyższej kondygnacji – duże otwory akustyczne. Po obu stronach wieży widoczne półszczyty wieńczące elewację nawy, ujęte sterczynami o formie wieżyczek nakrytych ostrosłupowymi daszkami. Elewacje boczne są pięcioosiowe. Na osi elewacji pn.-zach. – wejście boczne ujęte skromnym domkiem portalowym zwieńczonym trójkątnym szczytem. Okna rozmieszczone w dwóch rzędach, u góry – większe, u dołu mniejsze (obecnie zamurowane). Elewacja pn.-wsch. zwieńczona schodkowym szczytem, ujętym wieżyczkowymi sterczynami. Prezbiterium pozbawione jest okien, w górnej partii ścian umieszczono okrągłe blendy. W szczytowych ścianach obu zakrystii znajdują się niewielkie wejścia, w ścianach bocznych – okienka.

Wnętrze nawy nakrywa strop o otwartej, ozdobnej konstrukcji, podbity deskowaniem, ozdobiony malowanym ornamentem. Prezbiterium nakryte jest półkopułą i otwarte do nawy szeroką arkadą tęczową zamkniętą półkoliście. Ponad łukiem tęczowym znajduje się malowany wizerunek Matki Boskiej od Wykupu Niewolników – kopia cudownego obrazu z pocz. XVI w. z krakowskiego kościoła św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty, wykonana w 2010 r. przez Małgorzatę Karpińską z Gdyni. W pd.-zach. części kościoła wbudowano drewnianą emporę muzyczną o ramowo-płycinowym parapecie (niegdyś empory biegły również wzdłuż ścian bocznych świątyni). Nie zachowało się pierwotne wyposażenie kościoła. Obecnie w prezbiterium umieszczono drewniane, niepolichromowane rzeźby wykonane w pierwszych latach obecnego stulecia. Na ścianie za ołtarzem zawieszono wizerunek Ukrzyżowanego – dzieło rzeźbiarza Edwarda Iwańskiego ze Słupska. Pozostałe rzeźby – adorujące Chrystusa anioły i przedstawienie Ostatniej Wieczerzy ustawione przed stołem ołtarzowym, a także ozdobioną zwierzęcymi symbolami ewangelistów ambonę oraz chrzcielnicę z figurą św. Jana Chrzciciela na pokrywie wykonał miejscowy artysta Janusz Biskup.

Kościół dostępny do zwiedzania z zewnątrz i wewnątrz. Bliższe informacje na temat parafii oraz godziny Mszy Św. są podane na stronie internetowej diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej: diecezjakoszalin.pl

Oprac.: Krzysztof Jodłowski, OT NID w Poznaniu, 21-08-2017 r.