Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

wieża ciśnień - Zabytek.pl

wieża ciśnień


architektura przemysłowa 1934 - 1936 Bytom

Adres
Bytom, Oświęcimska

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. Bytom, gm. Bytom

Reprezentatywny dla regionu przykład obiektu przemysłowego o istotnych wartościach naukowych.

Realizacja projektu wieży przyczyniła się do rozwoju i upowszechnienia konstrukcji żelbetowych. O wartości zabytku świadczy także jego oryginalna forma architektoniczna. Obecnie, historyczna wieża, ze względu na swoją lokalizację i gabaryty jest jedną z dominant w krajobrazie miasta.

Historia

Historia budowy systemów centralnego zaopatrywania miasta w wodę sięga końca XVII w. i związana jest z powstaniem pierwszego drewnianego rurociągu, doprowadzającego wodę ze źródeł zlokalizowanych poza obszarem miejskim. Czynnikiem, który znacząco wpłynął na pogorszenie stosunków wodnych na terenie Bytomia był zachodzący od 2 poł. XVIII w. rozwój górnictwa węgla. Od roku 1867 w mieście działał zakład wodociągowy, zlokalizowany na terenie leżącym po północnej stronie obecnej ul. Wrocławskiej. Oprócz sieci miejskiej, z inicjatywy kolei wybudowano także wieżę ciśnień systemu Intzego, według projektu z 1894 r., autorstwa Metteganga, zlokalizowaną na terenie dworca dawnej Kolei Prawego Brzegu Odry. W latach 20. XX w. Bytom otrzymywał także wodę z pobliskich szybów kopalnianych.

Ważnym wydarzeniem w historii całego regionu był podział Górnego Śląska pomiędzy Polskę i Niemcy w 1922 r. W wyniku tego podziału prawie wszystkie ujęcia wody, z których zaopatrywano niemiecki Bytom, poza szybem kopalni „Karsten Centrum”, znalazły się na terytorium Polski. Ciągłość dostawy wody po obu stronach granicy uregulowano w ramach tzw. Konwencji Genewskiej, zawartej pomiędzy Polską i Niemcami 15 maja 1922 r. i obowiązującej do 1937 r. Po tym okresie nastąpiła konieczność budowy nowych obiektów, które zapewniłyby stałe rezerwy i odpowiednie ciśnienie wody w sieci. W 1925 r. władze miasta zawarły umowę z nowoutworzoną spółką Wasserwerk Deutsch-Oberschlesien G.m.b.H., dotyczącą przyłączenia Bytomia do wodociągu w Zawadzie. W 1934 r. przepustowość tego wodociągu została zwiększona poprzez budowę rurociągu równoległego oraz wodociągu okrężnego, poprowadzonego przez północne dzielnice miasta. 18 czerwca 1934 r. rozpoczęto budowę wieży ciśnień przy ul. Oświęcimskiej.  Obiekt ten miał zastąpić wieżę usytuowaną na terytorium Polski, w pobliżu Dąbrówki Wielkiej. Jeszcze w listopadzie tego samego roku ukończono budowę zbiornika wody, a następnie, ze względu na okres zimowy, przerwano prace. Wiosną 1935 r. ukończono zewnętrzną obudowę zbiornika oraz kopułę wraz z latarnią. Następnie otynkowano ściany klatki schodowej, wybudowano schody w górnej wieżyczce i przystąpiono do pierwszych prób napełniania zbiornika wodą. Obiekt został oddany do użytku 1 lutego 1936 r. Wykonawcą inwestycji była znana bytomska firma „Kaller&Stachnik”, a projektantem jej pracownik, inż. Wieczorek. Całkowity koszt budowy wynosił prawie 118 000 marek. Wieża spełniała pierwotnie dwa zadania – wyrównywała ciśnienie w sieci przewodów miejskich oraz stanowiła rezerwowy zbiornik wody. Charakteryzowała się ona dużą nowoczesnością zastosowanych materiałów oraz rozwiązań konstrukcyjnych. Po zaprzestaniu eksploatacji obiekt pełnił funkcję konstrukcji wsporczej dla anten telefonii komórkowych. W ostatnich latach został poddany pracom remontowym.

Opis

Zabytkowa wieża ciśnień znajduje się przy ul. Oświęcimskiej, po północnej stronie układu staromiejskiego. Została ona wybudowana w miejscu położonym na wzgórzu, usytuowanym na wysokości 292,50 m. n. p. m. Na tej samej działce umiejscowiono warsztat naprawczy, w którym mieściła się stacja legalizacji wodomierzy. W pobliżu znajdowała się wyższa szkoła kształcenia nauczycieli oraz teren koszar wojskowych. Wieżę przyłączono do wodociągu okrężnego przy ul. Powstańców Śląskich.

Obiekt został wybudowany na planie dziewięciokąta wpisanego w okrąg o średnicy 16,08 m. Wysokość wieży wynosi 44,30 m. ponad poziom przyległego terenu. W górnej części zamontowano walcowaty zbiornik wody o średnicy 14 m. i wysokości 8,05 m. Może on pomieścić 1000m3 wody. Wieża została posadowiona na trzech stopach fundamentowych, sięgających 2,25 m. poniżej poziomu gruntu, na których, za pośrednictwem stalowych łożysk, oparto masywną żelbetową belkę obwodową. Na wierzchołkach belki umocowano słupy, usztywnione na dwóch poziomach ryglami obwodowymi i zwieńczone w górnej części pierścieniem oraz płytą żelbetową. Na pierścieniu wspiera się konstrukcja walcowatego żelbetowego zbiornika, wewnątrz którego umiejscowiona jest wbudowana rura komunikacyjna, sięgająca do kopuły. Kopułę oparto na wzmocnionej pilastrami żelbetowej ścianie, pełniącej równocześnie funkcję obudowy. Na szczycie znajduje się dwupoziomowa wieża obserwacyjna, zwieńczona stalowym masztem. W osi wieży ciśnień umiejscowiono wewnętrzny trzon, pełniący funkcję komunikacyjno-technologiczną, o wewnętrznej średnicy 2,70 m. Został on posadowiony na niezależnym fundamencie w postaci płyty żelbetowej. W ścianach trzonu, od poziomu terenu do poziomu płyty pod zbiornikiem zamontowano spiralne schody o konstrukcji żelbetowej, a powyżej, do poziomu wieży obserwacyjnej, schody o konstrukcji stalowej. W klatce schodowej zamontowano również przewody doprowadzające i odprowadzające wodę ze zbiornika. W budowie wieży zastosowano cement portlandzki, żwir odrzański oraz żelazo zbrojeniowe wyprodukowane w hucie „Donnersmarck” w Zabrzu. Wykonane z żelbetu elementy konstrukcyjne pierwotnie nie zostały otynkowane. W celu ujednolicenia kolorystyki pokryto je mlekiem cementowym. Otynkowano natomiast zewnętrzne ściany klatki schodowej. Dach zbiornika jest kryty papą. Latarnia wieńcząca wieżę została wymurowana. Układ konstrukcyjny zaprojektowano tak, aby w przypadku odchylenia się wieży, zbiornik nie uległ odkształceniom. Wybór zastosowanych technologii wynikał z prowadzonej na terenie miasta intensywnej działalności górniczej i związanych z nią ruchów mas ziemnych. Waga wieży wynosi 3000 ton.

Obiekt dostępny dla zwiedzających z zewnątrz.

Opr. Ewa Waryś, OT NID w Katowicach, 21-08-2018 r.

Rodzaj: architektura przemysłowa

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  betonowe

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_24_BL.85695, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_24_BL.32236