Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

miasto - Zabytek.pl

miasto


układ przestrzenny przełom XIII/XIV w. Kęty

Adres
Kęty

Lokalizacja
woj. małopolskie, pow. oświęcimski, gm. Kęty - miasto

Kęty położone są na wysokości około 275 m n.p.m., na wysuniętej ku południowemu wschodowi części Kotliny Oświęcimskiej, na pograniczu (od wschodu, południa i zachodu) z Pogórzem Śląskim, które kilkumetrowym zaledwie pasem oddziela tę kotlinę od Beskidu Małego.

Najwyższy punkt miasta – 355 m, znajduje się w zachodnim zakątku Kęt, przy zbiegu granicy miasta z Pisarzowicami i Kozami (w dzielnicy Podlesie).

Właściwe miasto rozciąga się obecnie na prawym (wschodnim) brzegu Soły, która nosi tu jeszcze charakter rzeki górskiej. Od czasu założenia miasta około 1277 roku, aż do przełomu XV i XVI wieku, kiedy rzeka zmieniła koryto (niektórzy badacze twierdzą, że nastąpiło to dopiero podczas wielkiej powodzi w 1813 r.) centrum Kęt leżało na lewym (zachodnim) jej brzegu. Do tamtego bowiem czasu główne koryto Soły biegło od Kobiernic, podnóżem Kęckich Gór i wzniesieniem Wysoczyzny Osieckiej, aż w pobliże Grojca, gdzie dopiero Góra Grojecka (275 m n.p.m.) skierowała jego bieg na obecne miejsce w kierunku Oświęcimia. To dawne koryto Soły zostało wykorzystane przez rzekę Macochę, stanowiącą właściwie młynówkę, zasilającą w wodę liczne tam stawy rybne. Obecnie na lewym brzegu Soły pozostała jedynie, w poważnej części zalesiona dzielnica Podlesie.

Zabudowa miasta jest dość zwarta i koncentruje się przeważnie w pobliżu centrum z Rynkiem. Jedyny dysonans w dość stylowym charakterze tego staromiejskiego ośrodka, stanowi tu blokowe os. Płk St. Królickiego, położone na południowy zachód od Rynku (do 1991 r. było to os. M. Nowotki). Inne, większe skupienia zabudowań o charakterze blokowym, powstały po II wojnie światowej: os. Kardynała S. Wyszyńskiego (do 1991 r. os. J. Strzelczyka) przy ul. Tadeusza Kościuszki; os. Gen. Wł. Sikorskiego oraz os. 700–lecia – wszystkie w pobliżu ul. Żwirki i Wigury, os. Nad Sołą (do 1991 r. os. P. Findera).

Historia herbu oznaczającego godło rodziny, miasta lub państwa sięga czasów średniowiecza. Nadany przez księcia opolskiego (założyciela miasta – Kęty), Władysława, należy do najstarszych w Polsce. Po ustanowieniu przez Bolesława Krzywoustego instytucji senioratu – pryncypatu przyjęto znak orła za symbol osobisty w rodzinie Piastów i z tym godłem w treści i układzie powiązany jest herb Kęt. Układ herbu – “pół orła w polu pąsowym i trzy jaja w polu niebieskim” – potwierdza odcisk pieczęci miejskiej z 1696 r. O ostatecznym kształcie godła zadecydował przywilej wydany 15 października 1793 r. przez Franciszka II – “tarcza przedzielona wzdłuż, w prawym polu czerwonym, biały pół orzeł ze złotą koroną, w lewym niebieskim trzy jaja, pod jajami zielona wstęga Soły”.

Nazwa Kęty pojawia się po raz pierwszy w dokumentach z i połowy XIII wieku. Najstarszy z dokumentów pochodzi z 1238 roku, a kolejne z lat: 1242, 1243, 1260. Kęty nazwane są po raz pierwszy miastem w dokumencie – przywileju z 1 grudnia 1277 roku, w którym książę opolski, Władysław, zatwierdza sprzedaż wójtostwa przez Szymona z braćmi na rzecz Arnolda i jego braci. Ważną datę dla miasta stanowi dzień 25 maja 1391 roku – wtedy to książę oświęcimski Jan II nadał Kętom rozszerzone prawa miejskie na wzór Oświęcimia (tzw. prawo magdeburskie).

Nazwa Kęt w ciągu 700 lat zmieniała się trzykrotnie. W najstarszych dokumentach z XII wieku występuje nazwa Kęty pisana jako: Cantki, Kanti, Canti lub Kantki. Nazwa ta występuje w dokumencie lokacyjnym z 1277 r. Od XVI wieku pojawia się pisownia: Kentki, Kenty, Kątki, Kęthy. Późniejsze to Libenwerde i Miłocin. Pierwszym aktem prawnym, w którym użyta jest nazwa Libenwerde jest przywilej Jacka II z 1391 r. Forma Libenwerde używana była zwykle przez patrycjat miejski dla określenia miejsca swego pochodzenia (Johan Liberwerden, Nicolaus Liberwerde). Miłocin jest kalką języka i pojawia się w dokumentach sporadycznie.

Pierwsze próby objaśnienia nazwy Kęty związane są z podaniami o założeniu miasta. Według historyka Józefa Łepkowskiego etymologię zastąpiła legenda o dwóch zwaśnionych braciach – książętach, którzy mieli się pogodzić podczas polowania w widłach Soły – “owe książęta z niemiecka się nosiły, więc przyszło im nazwać to miejsce ku pamięci zgody Libenwerde, co się wykłada, że się tu miłość stała a lud Kętami nazwał osadę”.

Według hipotezy Maurycego Wilczyńskiego (1893) nazwa wiąże się z przedchrześcijańskimi Świątyniami – kącinami, których miało być kilka w okolicy ( nazwami “Piekielnica”, “Piekło” utrzymującymi się do dziś Słowianie określali miejsca grzebania zmarłych umiejscawiane przy świątyniach).

Z nazwą umiejscawia się również słowo “kąt”, które mogło oznaczać miarę powierzchni (nazwa pojawia się często w dokumentach księstwa oświęcimskiego przy sprzedaży kąta roli), u Słowian miejsce w prawym rogu izby poświęcone było bogom lub w języku staropolskim określenie ustronnego miejsca, trudno dostępnego, oddalonego od centrum.

Nazwa może wywodzić się także od słowa “kąt” lub “kąty” w znaczeniu peryferiów wioski, miejsca wygięcia granicy wioski czy pola w rogu między ścianami lasu w kolanie rzeki. W wypadku pochodzenia nazwy od słowa “kąt” przejście samogłoski “ą” w “ę” (Kęty) tłumaczy się sposobem wymawiania samogłosek nosowych ( jako “en”) w dolinie Soły. Ta typowa dla języków słowiańskich wymowa świadczy o polskim rodowodzie i charakterze miasta.

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkownika Aneta .

Rodzaj: układ przestrzenny

Forma ochrony: Rejestr zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_12_UU.20178