Ich forma łączy elementy późnego historyzmu z nowoczesnymi nurtami architektury. W podziałach elewacji widoczne są wyraźne tendencje do ukazania konstrukcji przy nietypowym dla budowli późnohistorycznych z pocz. XX w. zastosowaniu jak największych otworów okiennych. Ponadto budowle te zdobi interesująca dekoracja nawiązująca do charakteru szkół.  

Historia

Po likwidacji twierdzy w 1873 r. do miasta przyłączono duże obszary dawnych fortyfikacji wraz z terenami przedpola. Uchylenie ograniczeń budowlanych związanych z istnieniem twierdzy oraz niskie ceny działek budowlanych przyczyniły się do wielkiego ożywienia budowlanego. Obszar miasta w okolicach al. Piastów oraz ul. Sikorskiego (Friedrichstrasse) zabudowano w większości w latach 90-tych XIX w. i 10-tych XX w.

Na początku XX w. na należącej do miasta Szczecin działce o kształcie trapezu, położonej pomiędzy obecnymi ulicami Sikorskiego, Pułaskiego oraz al. Piastów wzniesiono zespół szkół zawodowych: Królewską Szkołę Budowlaną (Königlische Baugewerkschule), Królewską Szkołę Budowy Maszyn (Königliche Maschinenbauschule) oraz Królewską Szkołę Maszynistów Okrętowych (Königliche Seemaschinistenschule). Pierwszą z uczelni otwarto 1 października 1899 r. Królewską szkołę budowy maszyn oraz Królewską Szkołę Maszynistów Okrętowych powołano do życia rok później. Według sprawozdania finansowego magistratu za lata 1999-1900 na utrzymanie dwóch pierwszych uczelni miasto musiało wydać każdego roku 12.000 marek, natomiast  prowincja pomorska 6.000 marek. Szkoła maszynistów okrętowych kosztowała miasto 3.000 marek rocznie. Połowę tej sumy dopłacała prowincja pomorska. Obowiązek zapewnienia kwater spoczywał na magistracie szczecińskim. Wybudowany na pocz. XX w. zespół szkolny składał się z dwóch gmachów głównych oraz dwóch budynków pomocniczych: warsztatów (należących do szkoły budowy maszyn), toalet (budynek podzielony był na sektory dla każdej szkoły). Do gmachu przy ul. Pułaskiego od strony al. Piastów przylegał budynek mieszkalny, w którym znalazły się mieszkania dyrektorów trzech szkół. Przy ul. Sikorskiego 37 mieściła się Królewska Szkoła Budowy Maszyn, natomiast w budynku przy Pułaskiego 10 Królewska Szkoła Budowlana, oraz Królewska Szkoła Maszynistów Okrętowych (w obrębie ryzalitu od ul. Sikorskiego). Prace budowlane przy zespole trwały 2 lata. W kwietniu 1900 roku wystawiono tymczasowe baraki dla pracowników budowlanych. W styczniku 1902 roku ukończono zagospodarowanie terenu wraz z ogrodzeniami. Według dr hab. R. Makały budynki zostały zaprojektowane przez Wilhelma Meyera. Niestety nie udało się ustalić dokładnie źródła z którego autor zaczerpnął powyższą informację. Jak wynika z akt nadzoru budowlanego projektantem mógł być Max Wolfgang Grube, który był w tym czasie miejskim architektem (Stadtbaumeister). Jego podpis widnieje na wszystkich rysunkach oraz obliczeniach statycznych. Nazwisko Meyera obok Grubego pojawia się tylko na jednym rysunku dotyczącym części mieszkalnej dyrektorów i zostało przekreślone czarną kredką. Wydaje się mało prawdopodobne, żeby żądny poklasku Wilhelm Meyer zainspirowany pokorą chrześcijańską średniowiecznych architektów chciał ukryć swoje autorstwo. Urodzony 1854 r. w Lubece Max Wolfgang Grube był już na przełomie XIX i XX w. doświadczonym architektem. Zanim zatrudnił się w magistracie szczecińskim przez wiele lat pracował jako architekt państwowy (Staatsbaumeister). Grube miał być również wykładowcą tutejszej szkoły budowlanej o tytule Oberlehrer. Z dokumentów nadzoru budowlanego wiadomo, że prace budowlane były realizowane przez prywatne przedsiębiorstwo Theodora Blessa, który dał się przy tym poznać jako całkiem zdolny architekt. Do dzisiaj zachowało się w Szczecinie wiele budynków jego autorstwa.

Gmach przy ul. Pułaskiego 10 wzniesiono w formach eklektycznych nawiązujących do baroku w formie bryły i  charakterze detalu architektonicznego od ulicy, oraz tzw. stylu arkadkowego (Rundbogenstil) w elewacjach podwórzowych. W artykulacji elewacji od strony ulicy wyraźnie czytelna jest konstrukcja budynku, co jest dosyć nietypowe dla wznoszonych w tym czasie reprezentacyjnych gmachów utrzymanych w typowych dla późnego historyzmu formach. Zapewne w ten sposób nawiązano do charakteru mieszczących się tutaj szkół. Ponadto w dekoracji elewacji znaleźć możemy motywy narzędzi budowlanych, jak blok z sznurem, kielnia, topór, elementy marynistyczne itp. Nie zabrakło również herbów prowincji pomorskiej oraz trzech miast: Szczecina, Stralsundu i Koszalina – stolic rejencji wchodzących w skład prowincji pomorskiej. Według dołączonych do wniosku o pozwolenie na budowę rysunków wewnątrz poza licznymi klasami, salami wykładowymi oraz typowymi pomieszczeniami szkolnymi (gabinet dyrektora, pokój nauczycielski, biblioteki, pracownie chemiczne i fizyczne) mieściły się sale związane z charakterem uczelni np. liczne pomieszczenia dla modeli (w obu szkołach) oraz zbiorów projektów, a także ciemnia fotograficzna. Jako ciekawostkę można podać że na  wszystkich kondygnacjach nadziemnych w ryzalicie po lewej znajdowało się specjalne pomieszczenie do mycia desek kreślarskich.

Historia budowy jest dokładnie znana z zachowanych akt przedwojennego nadzoru budowlanego. Wniosek miejskiego wydziału budowlanego (o nazwie Magistrat Hoch-Baudeputation) o pozwolenie na budowę szkoły Królewskiej Szkoły Budowlanej wpłynął do urzędu nadzoru budowlanego 23 czerwca 1900. 9 czerwca 1900 roku wydane zostało pozwolenie na budowę.  

11 lipca 1900 w urzędzie Policji Budowlanej złożono prośbę o pozwolenie na wzniesienie na placu budowy tymczasowych baraków: biurowego oraz kuchni. Jako ciekawostkę można podać że 20 sierpnia 1901 władze budowlane pozwoliły na wystawienie na placu budowy baraku w którym parzono kawę. 25 kwietnia 1901 złożono w urzędzie nadzoru budowlanego prośbę o odbiór stanu surowego budynku  Królewskiej Szkoły Budowlanej. 7 maja dokonano kontroli i pozwolono na rozpoczęcie prac tynkarskich. 30 grudnia 1901 gmach dopuszczono do użytku.

17 listopada 1900 r. wydano pozwolenie na budowę przylegającej do głównego gmachu od strony al. Piastów części mieszkalnej, przeznaczonej na mieszkania dla dyrektorów. 4 października 1901 r. budynek oddano do użytku. Według wniosku o pozwolenie na budowę każda kondygnacja przeznaczona była na jedno mieszkanie dyrektora. Jednak z książek adresowych miasta Szczecina wiadomo, że w późniejszych latach na poszczególnych kondygnacjach wydzielano dodatkowe mieszkania dla nauczycieli. W latach 30-tych XX w. w mieszkaniach dyrektorów trzech szkół zainstalowano w łazienkach piecyki gazowe marki Junkers.

W 1946 r. przeznaczono zespół na siedzibę wydziałów Szkoły Inżynierskiej, na bazie której w 1955 r. utworzona została Politechnika Szczecińska, a w 2009 r. Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny. W gmachu przy ul. Pułaskiego 10 w grudniu 1947 r. otwarto Wydział Chemiczny, ob. działający jako Wydział Technologii i Inżynierii Chemicznej. W budynku mieszkalnym dla dyrektorów umieszczono rektorat. Według karty ewidencyjnej zabytku powojenne remonty nie zmieniły znacząco budowli. Zniszczony w wyniku działań wojennych dach odbudowano w nieco prostszej formie. Część nad ryzalitem środkowym jest obecnie niższa i pobawiona sygnaturki. W częściach bocznych dachu zachowały się jedynie dolne bazy sygnaturek.

Opis

Omawiany obiekt jest częścią dużego historycznego zespołu uczelnianego położonego pomiędzy zbiegającymi się pod kątem ok. 30 stopni ulicą Sikorskiego i aleją Piastów oraz prostopadłą do nich ulicą Pułaskiego, na działce o kształcie nieregularnego czworoboku. Po stronie północnej usytuowany jest pl. Kościuszki, skwer o charakterze parkowym. Zespół szkolny składa się z dwóch gmachów głównych usytuowanych przy ul. Sikorskiego 37 oraz Pułaskiego 10, aneksu mieszkalnego (obecnie rektoratu) od strony al. Piastów oraz budynków pomocniczych dawnych warsztatów i toalet położonych na podwórzu. Gmach założono na planie zbliżonym do litery „L” z niedużym skrzydłem bocznym od wschodu oraz z licznymi prostokątnymi ryzalitami: na osi środkowej i w częściach skrajnych, a także z niewielkimi ryzalitami wielobocznymi przy krótszych bokach. Cześć mieszkalną rozplanowano na nieregularnym rzucie wieloboku z licznymi ryzalitami.

Gmach szkolny jest dwupiętrowym budynkiem o symetrycznej bryle i rzucie, nakrytym niezbyt wysokim dachem dwuspadowym nad częścią główną oraz wyższymi, prostopadłymi do niego czterospadowymi dachami nad częściami bocznymi. Pierwotnie również dach ryzalitu środkowego był wyższy, a części środkowa i boczna zaakcentowane były przez sygnaturki. Niewielkie ryzality wielokątne nakryto smukłymi daszkami stożkowymi. Gmach wzniesiono w formach eklektycznych. Nawiązują one do baroku swą bryłą i charakterem detalu architektonicznego elewacji od strony ulicy, zaś do „stylu arkadowego” (Rundbogenstil) architekturą elewacji podwórzowych. Elewacje od ulicy, zwieńczone belkowaniem z wydatnym, ciężkim gzymsem mają charakter reprezentacyjny. Ryzality boczne zwieńczono bogato opracowanymi szczytami. Odmiennym rozwiązaniem wyróżniono ryzalit środkowy. Jego elewację na wysokości parteru przepruto pełnołukowymi arkadami, zaś na wyższych kondygnacjach oknami – zamkniętymi prosto na 1. piętrze, a łukiem pełnym z masywnymi zwornikami na drugim. Interesująca jak na czas powstania jest artykulacja elewacji korpusu z wyraźnie widoczną konstrukcją murów, składającą się m.in. z szeregu słupów (widocznych jako lizeny w wielkim porządku), pomiędzy którymi znajdują się duże prostokątne otwory okienne. Okna nie posiadają obramowań oraz naczółków. Nasuwają się tutaj skojarzenia z amerykańskimi drapaczami chmur z końca XIX w. i pocz. XX w. Elewacje zdobi interesujący, niekiedy fantazyjny detal architektoniczny nawiązujący do charakteru szkół usytuowanych w gmachu. Tak więc zobaczyć tu możemy węgielnicę, topór (w dawnych czasach podstawowe narzędzia budowniczych), kielnie, skrobaki, elementy marynistyczne itp. Nie zabrakło również symboli państwowych w postaci herbu prowincji pomorskiej, oraz herbów Szczecina, Stralsundu i Koszalina – stolic rejencji wchodzących w skład prowincji.  

Elewacje podwórzowe opracowano w bardziej tradycyjny sposób, w formach tzw. stylu arkadkowego popularnego w architekturze II i III ćwierci XIX w. Masywne mury zwieńczone uproszczonym belkowaniem przepruto szeregiem otworów okiennych zamkniętych łukiem pełnym. Górną kondygnację ryzalitu środkowego wydzielono gzymsem i wyodrębniono wspartymi na konsolach arkadami, nawiązującymi pod względem wyglądu do machikuł średniowiecznych zamków.

Wnętrza gmachu uczelni mają półtoratraktowy układ z korytarzem oraz reprezentacyjną sienią przelotową, a właściwie wielkim holem na osi. W ryzalicie, po prawej stronie sieni przelotowej umieszczono okazałą klatkę schodową. Schemat ten zapożyczony został z osiemnastowiecznych pałaców barokowych. Komunikację pionową zapewniają ponadto dwie boczne klatki schodowe umieszczone w zachodniej i wschodniej części budynku. Sień, korytarze oraz klatka schodowa nakryte są sklepieniem krzyżowym opartym na masywnych półokrągłych gurtach. Przestrzenie przed bocznymi klatkami schodowymi nakryto sklepieniami kryształowymi. Ściany podzielono plastycznymi pilastrami oraz niszami. Schody główne – dwubiegowe powrotne – oparte są na poprzecznych, szeroko rozciągniętych sklepieniach odcinkowych. Biegi schodów w bocznych klatkach złożone są z prefabrykowanych stopni (belek betonowych) opartych na nieosłoniętych stalowych belkach dwuteowych. Przy schodach zachowała się kuta metalowa balustrada z wplecionymi motywami roślinnymi. Podłoga wyłożona jest oryginalnym lastrikiem, którego deseń składa z wielokolorowej bordiury, w którą wpleciono cienkie pasy jednobarwnej mozaiki. Zachowała się też interesująca oryginalna stolarka drzwiowa i okienna.  

Wnętrza aneksu mają dosyć nieregularny dwu i półtraktowy układ z dwoma klatkami schodowymi. Interesującą formę ma główna klatka schodowa z drewnianymi schodami trójbiegowymi. Biegi schodowe oparte są na cienkich okrągłych słupach. Poszczególne elementy schodów: słupy, miecze i balustrady opracowano snycersko. Murowane schody boczne są dwubiegowe powrotne o skromnych formach. Biegi schodowe złożone są z pojedynczych stopni-belek –  prefabrykowanych opartych na nieosłoniętych stalowych belkach dwuteowych. Schody wyposażone są w stosunkowo sromną kutą balustradę o geometrycznych formach.

Dostępny na zewnątrz

Oprac. Radosław Walkiewicz, 01-02-2018 r.