Data lokacji nieznana. Jako miasto Piechanino wymienione w 1401r. (pod tą nazwą występuję do 1459 r., zamiennie z nazwą Czempiń, wzmiankowaną od 1403 r.) Miasto prywatne, w 1 poł. XV w. własność Szamotulskich, następnie w l. 1446-70 Bnińskich, 1470-1575 Górków, z których Stanisław, późniejszy wojewoda poznański potwierdza w 1561 r. prawa miejskie i przywileje. Od 1562 r. otrzymuje przywilej na jarmarki. Następnie do 1601 r. stanowi własność Melechowskich. W l. 1601-1834 właścicielami klucza czempińskiego byli Szołdrscy. W 1846-47 majątek kupuje niemiecka rodzina Delhaes. Miasto było niszczone pożarami m.in. w 1697 i 1840. Rozwój rzemiosła, głównie płóciennictwa ma miejsce w 2. poł. XVIII w. Od 1856 r. przez miasto przechodzi linia kolejowa Poznań – Wrocław. Założenie pałacowe usytuowano na terenie wsi Borówko Stare (obecnie stanowi część Czempinia), zapewne na miejscu starszej siedziby właścicieli Czempinia. Na pocz. XVII w. wzmiankowano zamek, zbudowany staraniem Stanisława Szołdrskiego, całkowicie zniszczony w czasie wojen szwedzkich w latach 1655-6. Obecny barokowy pałac zbudowano ok. 1698-1700 dla Andrzeja Szołdrskiego, kasztelana biechowskiego. Ukończenie budowy wraz z dekoracją elewacji w nastąpiło w latach 1729-39 dla Ludwika Szołdrskiego, wówczas wojewody inowrocławskiego i generała wielkopolskiego oraz jego żony Marianny z Unrugów. Przed poł. XVIII w. miała miejsce rozbudowa założenia przez wzniesienie przed pałacem od pn i pd ćwierćkolistych parterowych galerii z wieżami bramnymi, otaczających dziedziniec honorowy. W 1782 r. zbudowano nową kaplicę pałacową. Przed 1836 rokiem miała miejsce rozbiórka galerii i wież bramnych. Ok. 1904 r. dla Karola Emila von Delhaes przebudowano wnętrza pałacu, dobudowano taras przed fasadą oraz balkon w elewacji ogrodowej. Barokowo-klasycystyczna kaplica śś Apostołów Szymona i Judy została wzniesiona w 1782 r. z fundacji Feliksa Szołdrskiego. W latach 1848-1945 znajdowała się w rękach ewangelików.

Opis

Zespół pałacowo-parkowy i kaplica św. Judy usytuowane są w północno-wschodniej części Czempinia, na przedmieściu Stare Borówko, na obszernej parceli położonej pomiędzy ulicami Parkową, Borówko Stare, placem Zielony Rynek i Śremską. Od wschodu założenie graniczy z nieużytkami. Pałac zwrócony frontem na zachód, poprzedzony obszernym dziedzińcem z bramą, otoczony parkiem w którego północnej części znajduje się kaplica. Pałac jest budowlą barokową, murowaną, otynkowaną. Piętrowy, jedenastoosiowy, na rzucie prostokąta, z wyższą trzyosiową częścią środkową (mieszczącą pierwotnie na piętrze dwukondygnacjową salę) wysuniętą ryzalitowo z po obu stronach elewacji wzdłużnych oraz z dwuosiowymi, bardziej wydatnymi ryzalitami skrajnymi w fasadzie frontowej. Dachy - czterospadowy nad korpusem, nad ryzalitami - dwuspadowe, kryte łupkiem. Budynek jest podpiwniczony tylko w części pn. Elewacje pałacu o kondygnacjach zwieńczonych profilowanymi gzymsami. Ryzality ze szczytami o bogatym wykroju i dekoracji. Okna, z wyjątkiem pięter ryzalitów środkowych prostokątne, w płaskich obramieniach uszakowych, na parterze z wydatnymi kluczami. Środkowy ryzalit frontowy opięty w obu kondygnacjach pilastrami, po bokach szerszego przęsła środkowego parzystymi. Pośrodku portal, ujęty kolumnami korynckimi o skośnie ustawionych cokołach, na tle pilastrów, z belkowaniem otaczającym owalna tablicę, na której łaciński napis fundacyjny i data 1739. Na piętrze ryzalitu pilastry w wielkim porządku, dźwigające belkowanie i ujmujące dwie kondygnacje okien dawnej Sali recepcyjnej, zamkniętych półkoliście. Okna dolne zwieńczone półkolistymi gzymsami, górne znacznie mniejsze. Ponad oknami regencyjna dekoracja o motywach wstęgowo-roślinnych, z popiersiami kobiecymi pośrodku. Zwieńczenie ryzalitu tworzą nad przęsłami bocznymi odcinki attyki z posągami personifikującymi cztery strony świata, a nad przęsłem środkowym zdwojony szczyt o falistych wolutowych gzymsach, wypełniony dekoracją. Pośród panoplii znajduje się kartusz z herbem Łodzia i inicjałami „LSZ WI GW” (Ludwik Szołdrski wojewoda inowrocławski, generał wielkopolski). W elewacji ogrodowej ryzalit środkowy opilastrowany z przęsłami o równej szerokości, o analogicznym układzie i dekoracji okien (bez popiersi). Szczyt ryzalitu zamknięty faliście, z wolutowymi spływami, w nim wśród panoplii i dekoracji regencyjnej kartusz z herbem Lew - Unrugów i inicjałami „MSZ IW GW” (Marianna Szołdrska inowrocławska wojewodzina, generałowa wielkopolska). Przy portalu dwa tonda płaskorzeźbione z ok. 1739 z personifikacjami Boreasza i Zefira. Ryzalit poprzedzony dobudowanym w 1904 r. wydatnym balkonem o falistym rzucie, wspartym na sześciu kolumnach. Pośrodku balustrady balkonu umieszczone neorokokowe kartusze z herbami właścicieli z 1904 r.: Karola Emila von Delhaes i jego żony Anny Marii Roedern. Boczne ryzality fasady frontowej zwieńczone szczytami falistymi o wolutowych spływach, wypełnionymi dekoracją wstęgowo-roślinną z muszlami. Na tarasie urna ceramiczna zapewne z 2 poł. XIX w. 

Układ wnętrza dwutraktowy, na parterze z sienią i salą jadalną na osi. W sieni od południa usytuowana klatka schodowa z ok. 1900 r. Boczne pomieszczenia w układzie dwu- i trzytraktowym, zostały przekształcone ok. 1900 i po 1945 r. Na osi piętra, pierwotnie znajdowała się dwukondygnacjowa sala, ok. 1900 podzielona i obniżona stropem. Górna partia sali wraz z oknami i fragmentami malowideł o motywach rokokowych z 2 poł. XVIII w. włączona została do poddasza. Malowidła al secco tworzyły miedzy oknami płyciny, zwieńczone rokokowymi medalionami o formie bukietów i wicią liściastą, trzymanymi przez putta. Na ścianach bocznych u góry znajdował się, słabo dziś widoczny, fryz z medalionami i podwieszonymi girlandami laurowymi, a poniżej motywy iluzjonistycznej architektury. Wystrój sieni i pokojów reprezentacyjnych secesyjny z ok. 1900 r. W sieni znajdują się marmurowe portale i schody, a na piętrze biblioteka ze sztukaterią na suficie oraz zachowanym zespołem szaf. W sieni na uwagę zasługują dwa wmurowane reliefy z XIX w., kopie fragmentów fryzu Bertela Thorwaldsena z 1812 r., ze sceną ”Wjazdu Aleksandra Wielkiego do Babilonu”.

Park założony na wschód od pałacu, z częściowo zachowanym starym drzewostanem z wieku XVIII i reliktem założenia regularnego w postaci dwóch alei: od pn-wsch. i częściowo od pd. Powiększony po połowie XIX w. w układzie krajobrazowym. Dawna kaplica pałacowa to obecnie kościół filialny pw. śś. Apostołów Szymona i Judy. Budynek orientowany, murowany i otynkowany. Ściany rozczłonkowane uproszczonymi pilastrami toskańskimi z przełamującym się belkowaniem. Fasada od zachodu trójosiowa, miedzy pilastrami zamurowane okna zamknięte odcinkiem łuku. Wejście do kaplicy znajduje się w niewielkiej kruchcie dobudowanej w XIX w. Ponad gzymsem koronującym na murku attykowym szczyt z pilastrami i spływami zamknięty trójkątnym frontonem. W dwuspadowym dachu, za szczytem znajduje się wbudowana w XIX w. prostokątna wieżyczka, kryta łupkiem, z ostrosłupowym hełmem. Na jego szczycie chorągiewka w kształcie herbu Łodzia z datą 1779 i literami FS (Feliks Szołdrski). Wnętrze salowe, trójprzęsłowe, na rzucie prostokąta zamkniętego trójbocznie. Za ołtarzem głównym znajduje się zakrystia. Po bokach nawy pomieszczenia z lożami na piętrze, otwarte do wnętrza arkadami. Wnętrze nakryte stropem z fasetą. Ściany podzielone zdwojonymi pilastrami o kapitelach dekorowanych festonami i gałązkami kwiatów w stylu Ludwika XVI. Okna i arkady lóż zamknięte koszowo. Ołtarz główny pochodzi z ok. 1782 r.. Po poł. XIX w. przerobiony dla ewangelików na ambonę. Do pierwotnego kształtu przywrócony w 1945 r. W polu głównym ołtarza znajduje się obraz św. Anny Samotrzeć, barokowy z pocz. XVIII w. malowany przez S. Reinhardta.

Dostępność obiektu: pałac i park - własność prywatna, niedostępny, kaplica dostępna w czasie nabożeństw.

Oprac. Beata Marzęta, OT NID w Poznaniu, 10-08-2017 r.