Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

fort Xa Prudnicka Droga - Zabytek.pl

fort Xa Prudnicka Droga


architektura obronna 1895 - 1897 Orzechowce

Adres
Orzechowce

Lokalizacja
woj. podkarpackie, pow. przemyski, gm. Żurawica

Dobrze zachowany w partiach ziemnych fort prezentuje wysokie wartości naukowe jako przykład jednowałowego fortu przeznaczonego do obrony bliskiej z pancernymi tradytorami.

Fort posiada również duże walory krajobrazowe. Jako istotny element zespołu fortyfikacji Twierdzy Przemyśl stanowi ważny zabytek o znaczeniu europejskim.

Historia

W 1887 r. podczas gorączkowych prac mających na celu postawienie twierdzy w stan gotowości bojowej, w miejscu planowanego, a nie ukończonego szańca FS z lat 1854-1855 wzniesiono prowizoryczną, międzypolową baterię artylerii nr 7 „Nord”. Bateria została uzbrojona w 4 działa 12 cm M.61 na wysokich lawetach.

Podczas dużej „pancernej” rozbudowy twierdzy, w latach 1895-1897 baterię przebudowano na międzypolowy fort obrony bliskiej GZW Xa „Pruchnicka Droga”. W czole fortu umieszczono stanowiska piechoty, zaś w barkach baterie pancerne w tradytorach do obrony międzypól. Tradytory wyposażono w kazamaty pancerne ze ścianami czołowymi nachylonymi pod kątem 60°, co miało powodować rykoszetowanie pocisków. Rozwiązanie to zostało zaprojektowane w Dyrekcji Inżynierii w Przemyślu, kierowanej od 1892 r. przez Moritza von Brunnera. Kazamaty pancerne wyprodukowały zakłady Skoda w liczbie 10 sztuk. 2 kazamaty umieszczono w lewym barku, a 4 w barku prawym. Kolejne 4 tego typu pancerze zastosowano w tradytorach fortu GHW II Jaksmanice. Na zapolu fortu Xa, po pn. stronie głównej drogi rokadowej zlokalizowano sprzężoną z nim baterię artylerii obrony bliskiej (Batterie 2) z 4 otwartymi stanowiskami ogniowymi dział 9 cm Feldkanone M.75 na wysokich lawetach i 2 granatoodpornymi schronami w poprzecznicach.

Fort Xa stanowił główne dzieło obronne grupy fortowej Pruchnikerstrasse (IV obwód obronny Żurawica) złożonej z fortu, sprzężonej baterii obrony bliskiej oraz 2 baterii polowych. Uzbrojenie fortu stanowiło 6 dział kazamatowych 8 cm M.94 do strzelnic minimalnych (Minimalschartenkanone). Uzbrojenie baterii sprzężonej – 4 działa 8 cm

M.75 na wysokich lawetach (wymienione później na 4 działa 9 cm M.75/94 na wysokich lawetach). Załogę fortu wraz baterią sprzężona stanowiła ½ kompanii piechoty i ½ kompanii artylerii. Zadaniem fortu i baterii było wspieranie fortu  GHW X Orzechowce, flankowanie jego przedpola, przedpoli fortów GZW XIa Cegielnia i GHW XI Duńkowiczki oraz obu międzypól.

W czasie pierwszego oblężenia twierdzy (18.09-9.10.1914) fort Xa wspierał obronę sąsiedniego fortu XIa „Cegielnia” szturmowanego przez artylerię i piechotę rosyjską. Przed poddaniem twierdzy w 2 oblężeniu (9.11.1914–22.03.1915) wysadzono w powietrze tradytory. Podczas 3 oblężenia (29.05-4.06.1915), w dn. 2.06.1915 r. zdobyła fort niemiecka 11. Bawarska Dywizja Piechoty. W l. 70-tych XX w. rozebrano koszary szyjowe i schron centralny. W następnych latach zniwelowano baterię sprzężoną. W ramach projektu „Zagospodarowanie zespołu zabytkowego Twierdzy Przemyśl w celu udostępnienia dla turystyki kulturowej, etap I” realizowanego w l. 2013-2015 przez Związek Gmin Fortecznych Twierdzy Przemyśl uczytelniono i wyeksponowano strukturę fortu – uporządkowano zieleń i teren fortu, zasypano ubytek w wale szyjowym, wytyczono trasę zwiedzania z zabezpieczeniem miejsc niebezpiecznych, zamontowano tablice informacyjne, ławki, kosze na śmieci i stojak na rowery.

Opis

Fort GZW (Gürtel-Zwischenwerk) Xa „Pruchnicka Droga” jest jednowałowym fortem pancernym obrony bliskiej. Zlokalizowany jest na wysuniętym w kierunku pn.-zach. cyplu wzgórza o kulminacji 280,71 m n.p.m. na pd.-wsch. od Ujkowic.

Powierzchnia fortu: 2,62 ha, w granicach działek fortecznych: 6,18 ha.

Fort zbudowany jest na planie zbliżonym do spłaszczonego bastionu, otoczony suchą fosą pełnoprofilową. Przed czołem i barkami fortu znajduje się druga fosa o spłaszczonym stoku. Spłaszczenie rzutu miało na celu utrudnienie trafienia fortu przy ostrzale stromotorowym. Zachowane są ziemne elementy fortu – wał piechoty (czołowe, barkowe i szyjowe), wał osłaniający koszary szyjowe, fosy (pełnoprofilowa i ze spłaszczonym stokiem). Po koszarach szyjowych zachowane są fragmenty ściany narażonej, ślady ścian bocznych i ściany przelotni. Po schronie centralnym – ściana narażona, ściany boczne oraz ściany oporowe wybieżni. Zachowane są także pozostałości tradytorów pancernych. W otoczeniu fortu znajdują się drogi forteczne: dojazdowa i rokadowa oraz pozostałości zieleni maskującej.

Fort dostępny jest do zwiedzania bez ograniczeń. Znajduje się na „Szlaku fortecznym turystyki kulturowej Północna Rokada w Twierdzy Przemyśl”, czarnym szlaku turystycznym oraz na zielonym szlaku rowerowym – trasa północna po fortach Twierdzy Przemyśl.

oprac. Adam Sapeta, OT NID w Rzeszowie, 30-04-2018 r.

Rodzaj: architektura obronna

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  nieznana

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_18_BL.88469, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_18_BL.23877