Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kolumna Zygmunta III Wazy - Zabytek.pl

kolumna Zygmunta III Wazy


1644 r. Warszawa

Adres
Warszawa, Plac Zamkowy

Lokalizacja
woj. mazowieckie, pow. Warszawa, gm. Warszawa

Kolumna Zygmunta III Wazy uznana za symbol Warszawy jest pierwszym świeckim pomnikiem w mieście.

Było to dzieło nowatorskie w XVII-wiecznej Europie pod względem formy i treści, a jego koncepcja monumentu typu kolumnowego wywodziła się ze starożytnego Rzymu. Pomnik powstał przy udziale wybitnych artystów na zamówienie króla Władysława IV dla uczczenia jego ojca i gloryfikacji dynastii Wazów. To wczesnobarokowe dzieło wyróżnia prostota form, czytelność symboli i artyzm wysokiej klasy.

Historia

Pomnik ustawiono 1644 r. na oczyszczonym z zabudowań placyku przy murach miejskich w pobliżu Bramy Krakowskiej, u zbiegu ważnych traktów. Fundatorem dzieła i współtwórcą jego ideowego programu był król Władysław IV. Augustyn Locci uznawany jest za autora artystycznej i urbanistycznej koncepcji kolumny, a Costante Tencalla za odpowiedzialnego za prace techniczne. Clemente Molli był rzeźbiarzem modelu statuy, którą w brązie odlał Daniel Tym. Kolumna miała stanowić element tzw. Forum Wazów służącego gloryfikacji dynastii. Wysoki poziom artystyczny dzieła i wyzwania techniczne jego konstrukcji budziły zachwyt. Pod wieloma względami dzieło przełamało dotychczasową tradycję pomników królewskich wizerunkiem władcy z krzyżem wywyższonym na kolumnie mającej symbolikę sakralną przeznaczonej wówczas Chrystusowi, Maryi i świętym. Monument osadzony był na 3-stopniowej podstawie z jasnego piaskowca, z którego wykonano też cokół wysokiego postumentu licowanego wyżej czarnym wapieniem dębnickim. W jego korpusie pod gzymsem umieszczono brązowe tablice fundacyjne ze złoconymi literami. Baza kolumny, 4 orły w koronach z girlandami zdobiące jej plintę i koryncka głowica były odlane z brązu i pozłocone. Trzon wykonano z żyłkowanego brązowo-czerwonego marmuru chęcińskiego (obecnie tzw. zlepieniec zygmuntowski) który wydobyto ok. 1607 r. staraniem Zygmunta III. Na głowicy kolumny umieszczono impost licowany czarnym wapieniem dębnickim. Pozłocona statua króla stała na ceglanej podstawie obłożonej czerwonym zlepieńcem i ozdobionej wolutowymi kroksztynami. Dzieło cechowała kontrastowa barokowa kolorystyka. W czasie kolejnych wojen monument uniknął planowanego przez Szwedów wysadzenia czy demontażu na życzenie Piotra Wielkiego, ale nie ostrzału. W 1681 r. z inicjatywy króla Jana III uporządkowano placyk wokół kolumny i otoczono go balustradą. W 1743 r. król August III zlecił renowację pomnika, co upamiętniono tablicą na piedestale. Pracę wykonywali Franciszek Dąbrowski i kamieniarz krakowski Jan Stachowski, o czym informuje napis pozostawiony na ołowianym pokryciu impostu. Liczne ubytki uzupełniono materiałami odmiennymi od pierwotnych, wzmocniono uszkodzone elementy, zapewne wymieniono też schody, a pomnik otoczono wysoką kratą częściowo zasłaniającą tablice na piedestale. W latach 1808-1810 po stwierdzeniu pochylenia posągu kolejną renowację przeprowadził Giuseppe Boretti pod nadzorem architektów Jakuba Kubickiego. Hilarego Szpilowskiego i Karola Szutza. Informacje o pracach upamiętniono tablicami na przywróconym do pionu impoście. Wymieniono też cokół posągu na niższy o 1 m, bez wolut, wykonany z 3 bloków czarnego wapienia dębickiego. W l. 1818-21 po rozebraniu Bramy Krakowskiej i zabudowań Dziedzińca Przedniego zmienił się kontekst urbanistyczny pomnika stojącego od tej chwili na placu Zamkowym. W miejsce kraty otaczającej postument ustawiono ogrodzenie z połączonych łańcuchami drewnianych słupków, które w 1828 r. wymieniono na kamienne wykonane przez Jana Hagena wg proj. Henryka Marconiego. Architekt ten był autorem miejskiej sieci wodociągowej otwartej w 1855 r., do której należały też 4 fontanny. Jedną z nich ulokowano wokół cokołu kolumny i otoczono żeliwną balustradą. W miejsce schodów powstał kwadratowy basen, do którego tryskała woda z konch trzymanych przez cynkowe posągi trytonów aut. Augusta Kissa ulokowanych na narożach postumentu pomnika. W 1863 r. po oględzinach, które wykazały m in. utratę złoceń, kolumnę poddano naprawom, o czym informuje kolejna tablica na impoście. Prace pod kier. bud. miejskiego Józefa Orłowskiego wykonali Aleksander Sikorski i Hieronim Zieliński. W l. 1885-7 monument razem z fontanną przeszedł gruntowną restaurację pod kier. bud. miejskiego Edwarda Cichockiego. Partie murowane i licowane kamieniem zamieniono na granitowe monolity. Wymieniono wiele elementów wiernie odtwarzając ich kształt w innych materiałach, co zmieniło wcześniejszą kolorystykę pomnika. Nowy trzon kolumny wykonano z różowego włoskiego granitu, a piedestał, gzymsowanie i cokół z szarego granitu. Brązowe elementy oczyszczono i nadano im zieloną patynę. Płyty fundacyjne przycięto do wykonanych wcześniej otworów w kamiennych blokach. W 1930 r. zlikwidowano fontannę i wyremontowano piedestał, który otoczono stopniem z czerwonego piaskowca. W czasie II wojny światowej kolumna przetrwała do nocy 1 na 2 września 1944 r. kiedy pod ostrzałem niemieckim została przewrócona i rozbita na części. Z piedestału wyrwano brązowe elementy, a dwie płyty, orły z festonami, krzyż i szabla króla zaginęły. Posąg króla uszkodzony, ale nie rozbity dzięki wypełnieniu z piasku został zabezpieczony już w marcu 1945 roku. Rekonstrukcja kolumny w l. 1947-49 wiązała się z porządkowaniem otoczenia powstającej wówczas Trasy W-Z. Jej przebieg wpłynął na decyzję o przesunięciu monumentu o 6 m na pn.-wsch. i obróceniu ku Krakowskiemu Przedmieściu. Prace wykonano wg proj. arch. Stanisława Żaryna, który dość wiernie otworzył pierwotny kształt kolumny z trójstopniową podstawą. Zadaniami konstrukcyjnymi kierował Stanisław Hempel, a kamieniarskimi Julian Federowicz. Modele rzeźbiarskie wykonał Józef Gaza, a odlewami i konserwacją elementów brązowych zajęła się firma „Braci Łopieńskich”. Od pierwowzoru najbardziej odbiegały wykonane na nowo 4 zbyt duże orły z girlandami pozbawione koron. Trzon kolumny i uzupełnienia piedestału powstały z granitu strzegomskiego, a schody z sjenitu. Elementom brązowym nadano ciemną patynę. Zredukowano zatem kolorystykę pomnika do szarości i czerni. Prace upamiętniono kolejną tablicą na gzymsie piedestału. W 1976 r. aby wyeksponować odbudowany Zamek obniżono Plac Zamkowy, a do stojącej wyżej kolumny poprowadzono od wsch. i pn. schody. Do jej podstawy dodano dwa stopnie. Rok później przeprowadzono konserwację pomnika przy zastosowaniu nowoczesnych technik. W 1994 r. odnowiono niszczoną przez wandali dolną część kolumny, a dwa lata później partię górną. Ze zdjętej z kolumny statui króla usunięto wadliwe betonowe wypełnienie jego dolnej partii pochodzące z 1949 r. i zastąpiono brązem. W 1999 r. usunięto graffiti z pomnika, a 2001 r. przy wymianie nawierzchni placu wyremontowano jego schody.

Opis 

Kolumna Zygmunta stoi w wyższej, pd., części Placu Zamkowego na osi Krakowskiego Przedmieścia. Pomnik jest złożony z kamiennej kolumny z brązowymi bazą, kapitelem korynckim i wieńczącym ją posągiem króla Zygmunta III Wazy. Podstawa monumentu ma obecnie 5 zwężających się ku górze stopni na rzucie czworoboku połączonego z czworoliściem. Na nim spoczywa postument złożony z 4 – stopniowego cokołu, wysokiego prostopadłościanu trzonu w którym umieszczono brązowe tablice inskrypcyjne i kamiennego belkowania. Na tablicach widoczne są wypukłe łacińskie inskrypcje o charakterze panegirycznym. Napisy umieszczone od pd. informują o fundacji monumentu. Płyta pn. ozdobiona jest dekoracyjnym kartuszem z herbem Rzeczypospolitej Obojga Narodów za panowania dynastii Wazów, z orderem złotego runa u dołu i koroną w zwieńczeniu. Poniżej znajduje się inskrypcja zdradzającą datę i nazwiska twórców statui króla. Tekst od zach. wysławia osobę i czyny Zygmunta III, a wsch. wyjaśnia symbolikę trzymanych przez króla miecza i krzyża odwołując się do jego chwały ziemskiej i niebiańskiej. Na belkowaniu postumentu znajdują się ozdobne plakiety. Ta od pn. upamiętnia odbudowę kolumny w 1949 r. a od pd. jej renowację za Augusta III. Kamienną plintę pod bazą zasłaniają brązowe orły z rozłożonymi skrzydłami połączone girlandami. Granitowy walec trzonu kolumny wieńczy nad kapitelem impost o wydatnym gzymsie. Nad nim stoi kamienny cokół posągu z profilowanym gzymsem. Król przedstawiony jest w postawie stojącej, nieco pochylony, w lekkim kontrapoście, z ugiętą prawą nogą wspartą na hełmie ze strusimi piórami. Głowę władcy zdobi korona zamknięta zwieńczona kulą z krzyżem. Król odziany jest w kirasjerską zbroję płytową z narzuconą na ramiona zdobną kapą koronacyjną. Jej wierzch pokrywa reliefowa dekoracja ornamentalna oraz 11 postaci historycznych i personifikacji. Król przepasany jest pendentem, a na jego piersi widnieje dekoracyjny łańcuch z orderem Złotego Runa. Uniesioną lewą ręką podtrzymuje duży krzyż oparty o cokół. W prawej dłoni na wysokości bioder trzyma szablę. Twarz króla skierowana w dół ujętą została portretowo. Wszystkie elementy monumentu zawierają symboliczne treści, które odczytywane są wielopoziomowo. Jest to pomnik chwały króla i jego cnót zwłaszcza pobożności i męstwa, wizerunek sakralnego i świeckiego wymiaru władzy królewskiej, symbol suwerenność Korony Polskiej i obraz Rzeczpospolitej.

Obiekt dostępny

opr. Małgorzata Laskowska-Adamowicz, OT NID w Warszawie, 24-10-2017 r.

Rodzaj: 

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  nieznana

Forma ochrony: Rejestr zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_14_MA.10058