XVI w. oraz obiektów XIX i XX w. dopełniających w znakomity sposób kompozycję całości założenia.

Historia

Parafię w Krajkowie erygował w 1401 r. biskup Jakub z Korzkwi. Pierwsza świątynia wybudowana była z drewna i służyła wiernym ponad sto lat. Obecny murowany kościół pod wezwaniem św. Stanisława Kostki zbudowany został w 1 połowie XVI w., konsekrowany zaś w 1543 r. Kościół zbudowany został w stylu późnego gotyku, wnętrze jest jednonawowe, na planie prostokąta z wyodrębnionym nieco węższym prezbiterium oraz zakrystią od strony północnej i kaplicą Kossobudzkich od strony południowej. Świątynia uległa częściowemu zniszczeniu podczas potopu szwedzkiego, zaś w 1777 r. została poważnie uszkodzona wskutek pożaru. Spalił się dach oraz znaczna część wnętrza, najmniej zniszczona została kaplica Kossobudzkich, w której odbywały się nabożeństwa w trakcie odbudowy kościoła w latach 1777-1779.

Na początku XIX w świątynię poddano kapitalnemu remontowi: wyremontowano dach, odnowiono ołtarze, ufundowano ławki, konfesjonał, feretrony, żyrandol, 10 głosowe organy, założono cmentarz grzebalny, a w 1838 r. Józef Pissarzewski (miejscowy dziedzic) ufundował ołtarz św. Józefa. W 1896 r.  kościół odmalowano, wymieniono podłogę oraz zakupiono nowe ornaty.

Kolejny pożar świątyni miał miejsce 4 listopada 1936. Spłonęło całe wnętrze wraz z wyposażeniem. Do wybuchu II wojny światowej świątynię odbudowano, jednak wnętrze było w dużej mierze prowizoryczne. Pierwotnie kościół był bogato uposażony przez swojego fundatora, m.in. w siedem ołtarzy. Z dawnych czasów zachowało się kilka zabytków: kielichy, monstrancja, relikwiarz, krzyż procesyjny i obraz MB Anielskiej. Lata powojenne upłynęły na stopniowym doposażaniu krajkowskiego kościoła, m.in. o dzwon (1945), obraz MB Częstochowskiej (1948), ołtarz główny i ołtarze boczne (1954) oraz organy (1971).

Dzwonnica usytuowana w północno-zachodnim narożniku murowanego ogrodzenia terenu przykościelnego (cmentarza przykościelnego) zbudowana została w 1839 r. Pozostałe obiekty wchodzące w skład zespołu nie zostały objęte ochroną prawną, tj. położony obok dzwonnicy grobowiec kolatorów – rodziny Pissarzowskich – pobudowany ok. 1824 r., murowana plebania usytuowana na południe od muru kościelnego, powstała w latach 1920 – 1931 oraz mur kościelny otaczający teren kościoła zbudowany pomiędzy 1925 a 1927 r.

Opis

Kościół usytuowany jest w centralnej części wsi, po południowej stronie drogi biegnącej przez osadę. Świątynia jest orientowana, wymurowana z cegły, w układzie mieszanym z dekoracją z zendrówki w układzie rombowym.  Ściany są oszkarpowane (szkarpy o dwóch uskokach), cokół kościoła jest tynkowany, z użyciem kamieni polnych w podmurówce. W ścianach widoczne są otwory macuclowe (niewielkie czworokątne otwory będące pozostałością w murze po poziomych belkach rusztowań).

Wnętrze przekryte jest stropem, w zakrystii zachowane jest pierwotne sklepienie kolebkowe, w kaplicy kolebkowo-krzyżowe. Okna są wąskie zamknięte półkoliście, w tynkowanych obramieniach. Pod gzymsem wieńczącym, wokół korpusu, ściany obiega tynkowany wgłębny pas. Portal zachodni jest uskokowy, tynkowany, zamknięty półkoliście. Nad portalem, w górnej strefie ściany, umieszczony został okulus, w uskokowym profilowanym obramieniu. Szczyty wolutowe, z obeliskami, neobarokowe. Dachy dwuspadowe pokryte są blachą. Na kalenicy wieżyczka na sygnaturkę, z baniastym hełmem krytym blachą.

Wnętrze wyposażone jest w trzy ołtarze, główny – drewniany, ufundowany w 1954 r. projektu Kazimierza Waluka z obrazami Św. Trójcy i Św. Stanisława Kostki autorstwa Wacława Piotrowskiego oraz ołtarze boczne zakupione z kościoła św. Jakuba w Toruniu: Serca Pana Jezusa oraz MB Częstochowskiej. Na uwagę zasługują również rzeźby św. Piotra i Pawła dłuta Franciszka Masorza wykonane ok. 1960 r.. Do cenniejszych zabytków stanowiących ruchome wyposażenie świątyni należy rokokowa monstrancja z 1788 r., z figurkami gotyckimi z wieku XV (?): śśw. Katarzyny i Mikołaja bpa na ramionach oraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem pod glorią, zwieńczoną koroną wysadzaną półszlachetnymi kamieniami, cztery kielichy: wczesnobarokowy z 1624, barokowy z 1661 r., barokowy, ofiarowany w 1748 r., gładki z XVIII w., relikwiarz św. Kunegundy z k. XVII w. antepedia wyściełające stół ołtarzowy, ornat z kolumną haftowaną na kanwie z 1 poł. XIX w. oraz kapa z tego samego okresu.

Dzwonnica (usytuowana frontem ku południowemu –wschodowi) wykonana została w konstrukcji słupowej, oszalowanej pionowymi deskami (z oblistwowaniem), z parą otworów dzwonowych w każdej elewacji zamkniętych łukiem odcinkowym, przesłoniętych drewnianą żaluzją. Deskowe ściany zwieńczone są ozdobnym gzymsem. Zbudowana jest na planie kwadratu, jednokondygnacyjna, nakryta dachem namiotowym pokrytym blachą, zwieńczonym drewnianą sterczyną (pierwotnie zakończoną metalową chorągiewką z datą budowy obiektu oraz metalowym krzyżem). Wejście do wnętrza prowadzi przez dwuskrzydłowe spągowe drzwi zamocowane na kowalskich zawiasach, umieszczone asymetrycznie w elewacji południowej.

Mur kościelny otaczający teren kościoła zbudowany został równolegle z budową plebanii. Ma on kształt prostokąta o ściętych narożach, jest wybudowany z cegły, na kamiennym fundamencie, ażurowy, przęsłowy, ozdobny. Kraty bramy i furtek wykonane są z prętów stalowych. Na całej długości zwieńczenia wykonany został okap z betonu piaskowego zabezpieczający cegły przed zamakaniem.

Grobowiec kolatorów – rodziny Pissarzowskich – usytuowany jest w pobliżu wschodniej ściany dzwonnicy stanowi miejsce pochówku Józefa., Karoliny i Stanisława Kostki. Wymurowany został z cegły otynkowanej od zewnętrz, o niskich ścianach, na planie prostokąta, nakryty jest dwuspadowym daszkiem pokrytym blachą, z ozdobnymi murowanymi sterczynami na narożach.

Plebania jest budynkiem wymurowanym z cegły, z wysokimi ścianami obustronnie otynkowanymi, nakryta jest dwuspadowym dachem, z centralnie umieszczoną lukarną od strony wschodniej. Fasada jest symetryczna, ozdobiona centralnie umieszczonym ryzalitem zwieńczonym gzymsem schodkowym, flankowanym przez dwa umieszczone w parterze okna. Trzecie znajduje się w części środkowej poddasza w zamkniętej łukiem ostrym wnęce. Na poziomie okna, w części strychowej poddasza, umieszczono dwa niewielkie otwory doświetlające. Wejście do budynku prowadzi po trzech cementowych schodkach. Dodatkowe boczne wejście umieszczone są w elewacjach kalenicowych – asymetrycznie od strony zachodniej i symetrycznie od wschodniej. Elewacje boczne są asymetryczne, czteroosiowe.

Obiekt dostępny podczas mszy oraz po uprzednim umówieniu się z proboszczem parafii w Krajkowie.

Oprac. Jerzy Szałygin, OT NID w Warszawie, 15-11-2017 r.