Kirkut założony przed 1641 r. (powierzchnia 1,8 hektara), będący dziś właściwie ostatnim – poza pamięcią – śladem po gminie starozakonnej, która była włączona w życie Nowego Wiśnicza od czasów jego powstania. Niegdyś otoczony kamiennym murem (ocalały niewielkie fragmenty), był miejscem pochówku Żydów z terenów całej ziemi bocheńskiej.

Historia

Najstarsza informacja o wiśnickim cmentarzu żydowskim pochodzi z 14 VI 1641 roku. Cmentarz jest często wymieniany w dokumentach z XVII i XVIII wieku, jako punkt orientacyjny, ułatwiający lokalizację domów oraz placów w transakcjach kupna i sprzedaży, np. "domek przy bramie ku kierkowu żydowskiemu przy gościńcu ku Królówce", "dom w ulicy Żydowskiej przy ogrodach miejskich ku kierkowu". Żydzi mieszkali zwykle w odrębnych dzielnicach; w Nowym Wiśniczu wyznaczono im osobne przedmieście, gdzie mogli nabywać nieruchomości, postawić bożnicę i szkołę. Zajmowali ulicę Żydowską, ale szybko zaczęli wykupywać parcele w innych częściach miasta, w tym na rynku. Dopiero w 1678 r. Helena Tekla z Ossolińskich Lubomirska, która po śmierci męża (w 1677) władała Wiśniczem, wydała im zakaz osiedlania się na centralnym placu. Przepis ten obowiązywał długo, ale go nie przestrzegano.

Cmentarz okalał kamienny mur, którego niewielkie fragmenty można zobaczyć obecnie, już przed 1939 rokiem był na tyle zniszczony, że nie stanowił zabezpieczenia. 

Opis

Założony został zgodnie na wzniesieniu, od strony południowo-zachodniej, na stoku południowym, tuż za wałami miasta. W 1987 na miejscu dawnego ohelu (zniszczonego w czasie wojny przez Niemców), upamiętniającego miejsca pochówku wiśnickich rabinów, wybudowano nowy. Z ułomków nagrobków wystawiono pomnik poświęcony żydowskim ofiarom zbrodni hitlerowskich. W 1983 r. z fundacji rodziny Hirschów postawiono skromny pomnik z nazwiskami rabinów, których macewy zniszczono. Zachowanych jest ok. 250 nagrobków, najstarszy z 1667, wiele ma bogatą ornamentykę. Spoczywają tu rabini: Hirsch Horowitz syn Jakuba, Nuta Lipszyc, Naftali Rubin wnuk cadyka Szmelke z Nikolsburga (Mikułowa na Morawach). Najstarsze, XVII-wieczne macewy można odnaleźć w centrum układu. Większość jest orientowana, czyli skierowana w stronę Jerozolimy. Pewna niekonsekwencja w stosowaniu tej zasady religijnej może być wynikiem braku miejsca i konieczności umieszczania nowych grobów między już istniejącymi. Macewy marmurowe i granitowe przywłaszczyli sobie Niemcy podczas okupacji; inne okoliczna ludność wykorzystywała, jako surowiec lub, nie zmieniając funkcji, a tylko formę, przenosiła na cmentarz katolicki. O rozmiarach zniszczenia świadczą rozległe, puste place, na których były niegdyś gęsto stłoczone macewy. Po wojnie część południową cmentarza zajęło przedsiębiorstwo budowy dróg, stawiając na jego terenie smolarnię, w której produkowano asfalt.

Obiekt dostępny; konieczność uzyskania klucza w Urzędzie Miasta. 

Oprac. Roman Marcinek, OT NID w Krakowie 14.03.2016 r.