Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół parafialny pw. Przemienienia Pańskiego - Zabytek.pl

kościół parafialny pw. Przemienienia Pańskiego


kościół 3. ćw. XVIII w. Tarnogród

Adres
Tarnogród, Partyzantów 18

Lokalizacja
woj. lubelskie, pow. biłgorajski, gm. Tarnogród - miasto

Późnobarokowy kościół należy do kręgu dzieł lwowskiego architekta Bernarda Meretyna, któremu jest przypisywany.

Typowo barokowe formy architektoniczne tej katolickiej świątyni -  jednonawowy układ z przęsłami kaplicznymi, bazylikowa bryła i rokokowy detal architektoniczny w całości emanują powściągliwością i chłodem, zwiastującym nadchodzący klasycyzm. Architekturę kościoła charakteryzuje ponadto wysoki poziom wykonawczy, w tym kamiennego detalu, wskazujący na kamieniarskie warsztaty lwowskie.

Historia

Późnobarokowy kościół parafialny pw. Przemienienia Pańskiego fundacji  Tomasza A. Zamoyskiego wojewody lubelskiego zbudowany został w l. 1750-1778 zapewne wg projektu architekta Bernarda  Meretyna (zm. 1759 r.). Poprzedzały go dwa wcześniejsze drewniane kościoły: pierwszy pw. Zwiastowania NMP wzniesiony po  1567 r. (erekcja parafii), w spalony w 1629 r., drugi – z l. 1632-1634 pw. Przemienienia Pańskiego dotrwał do czasów budowy murowanego kościoła – jego drewniana nawa do 1764 r. współtworzyła całość z murowaną częścią wschodnią  (prezbiterium, kaplicą i zakrystią). W l. 1771 - 1778 powstał natomiast murowany korpus, fundowany przez Jana Jakuba Zamoyskiego. Zapewne w trakcie budowy obniżeniu i uproszczeniu formy uległ szczyt fasady. Ołtarz główny przeniesiony został w 1783 r. z kolegiaty zamojskiej. Konsekrowany w 1771 r. Kilkakrotnie remontowany (m.in. w 1839, 1897), w l.  1880-1989 otrzymał neorokokową polichromię wnętrza (mal. Szymon Ziń), odnowioną w l. 1973-1974.  Barokowa murowana dzwonnica zbudowana została w 1777 r. z prawdopodobną zmianą (w trakcie budowy ?) kształtu jej zakończenia w partii belkowania (brak na bokach pełnych obramień okulusów)  i hełmu na  dwuspadowy dach z frontonami.

Opis

Zespół kościelny na niewielkim wzniesieniu usytuowany w pn. części miasta między wychodząca z rynku drogą wylotową na Biłgoraj (ul. Partyzantów) a równoległą do niej ulicą Kościelną. Kościół orientowany zajmuje  środek cmentarza  otoczonego ogrodzeniem, w którego pd. zach. narożniku stoi dzwonnica przez która prowadzi główne wejście na cmentarz kościelny.

Kościół  jest murowany, tynkowany, w układzie bazylikowym, z czteroprzęsłowym korpusem o trójprzęsłowej nawie otwartej arkadami do trzech par rzędowych kaplic po bokach połączonych ze sobą niskimi arkadowymi przejściami, czwarte  zach. przęsło chóru muzycznego nieco węższe, ujęte parą krótszych od kaplic aneksów z klatką schodową na chór (od. pd.)  i składzikiem (od pn.).  Prezbiterium o analogicznej do chóru szerokości, jednoprzęsłowe z półkolistym  zamknięciem, flankowane parą bliźniaczych aneksów - równych wysokością lecz wysuniętych przed lico kaplic - mieszczą zakrystię (od pn.) i kaplicę Matki Boskiej, otwartą arkadami na pierwszą z kaplic pd. i  prezbiterium . Sklepienia w nawie i w prezbiterium krzyżowe na gurtach, w przęśle chóru muzycznego – kolebkowe, w kaplicy M. B. i zakrystii -  kolebkowe z lunetami. Kaplice boczne nakryte eliptycznymi kopułkami na pendentywach, Dachy kryte blachą. Nad nawą i prezbiterium dwuspadowe, nad partiami bocznymi wraz z kaplicami i zakrystią  - pulpitowe.  

Fasada trójosiowa z szerszym i wyższym jednoosiowym ryzalitem środkowym z wysokim gierowanym cokołem, ujętym dwiema parami pilastrów w wielkim porządku korynckim (zredukowanym) –  skrajne pilastry narożne. Kondygnację kończy gzyms z ząbkowaniem – nad nim szczyt w formie pilastrowej edykuły z arkadową niszą na osi i bocznymi spływami flankowanymi cokołami z kamiennymi rokokowymi latarniami. Wejście główne sklepione łukiem odcinkowym w płaszczyźnie ściany poprzedzone wyłamaną i wygiętą do przodu partią cokołu z szeroką arkadą o łuku koszowym, zamkniętą górą wygiętym gzymsem cokołu, na którym balkon z ażurową żelazną barierą. Na balkon prowadzi niskie prostokątne wyjście z chóru w obszernej wnęce o łuku odcinkowym otoczonej uszakowatym obramieniem. Nad nim okno chóru w analogicznym obramieniu. Boczne niższe partie fasady o zaokrąglonych narożnikach z podziałami pilastrowymi w „małym” porządku na gierowanym cokole i pełnym belkowaniem, analogicznym do części środkowej. Na osiach interkolumnium pojedyncze okna o łuku odcinkowym w uszakowatych obramieniach. Pod nimi kwadratowa płycina. Ściany wieńczy pełna, zaokrąglona nad narożami, attyka z kamiennymi latarniami na osiach pilastrów, z szeroką płyciną nad interkolumnium. 

Elewacje boczne dolnej kondygnacji korpusu z artykulacją przechodzącą  z bocznych partii fasady o przerwanych w interkolumniach odcinkach belkowania i  ramowymi płycinami. Na osiach przęseł kaplicznych wysokie okna, zamknięte łukiem odcinkowym w profilowanych opaskach z uszakami. Powyżej na ścianach nawy podobna artykulacja za pomocą pseudopilastrów o pełnym belkowaniu. W interkolumniach płyciny ramowe o wciętych ćwierćkoliście narożach. Górne  okna niższe, w analogicznej oprawie  do okien kaplic. Ryzality zakrystii i kaplicy M. B. o zaokrąglonych narożnikach.  

Na wyposażenie składa się  ołtarz główny z I ćw. XVII w., (przeniesiony z kolegiaty w Zamościu), 4 ołtarze boczne w kaplicach korpusu. 

Dzwonnica późnobarokowa, murowana na rzucie kwadratu o ściętych narożach, dwukondygnacyjna ze sklepionym kolebkowo przejściem furty w dolnej kondygnacji. Dach dwuspadowy z trójkątnymi szczytami. Ściany obu kondygnacji z cokołami ujęte parami toskańskich pilastrów, nad którymi gierowane  belkowanie. W interkolumniach ramowe płyciny – pełne na ścianach bocznych i na ściętych narożnikach, na frontowej i tylnej -  wcięte nad trójkątnymi frontonami uszakowatych obramień furty. Poziome płyciny w cokole kondygnacji górnej – nad nimi w osiach ścian cztery otwory okienne z drewnianymi ramami w arkadowych obramieniach z kluczem w profilowanej archiwolcie i ostro wyłamanym gzymsem nadokiennym. W dole okien ścianki parapetowe z  plecionką w formie balustrady. Górne belkowanie z wygiętym na osiach ścian półkoliście ku dołowi architrawem, gzyms - ku górze na ścianie frontowej i tylnej.  Nad nimi trójkątne frontony z szerszym gzymsem.

Kościół dostępny z zewnątrz.

Oprac. Roman Zwierzchowski, OT NID w Lublinie, 17.02.2017 r. 

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: barokowy

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_06_BK.2728, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_06_BK.333514