kościół parafialny pw. Przemienienia Pańskiego - Zabytek.pl
kościół parafialny pw. Przemienienia Pańskiego
Adres
Tarnogród, Partyzantów 18
Lokalizacja
woj. lubelskie, pow. biłgorajski, gm. Tarnogród - miasto
Typowo barokowe formy architektoniczne tej katolickiej świątyni - jednonawowy układ z przęsłami kaplicznymi, bazylikowa bryła i rokokowy detal architektoniczny w całości emanują powściągliwością i chłodem, zwiastującym nadchodzący klasycyzm. Architekturę kościoła charakteryzuje ponadto wysoki poziom wykonawczy, w tym kamiennego detalu, wskazujący na kamieniarskie warsztaty lwowskie.
Historia
Późnobarokowy kościół parafialny pw. Przemienienia Pańskiego fundacji Tomasza A. Zamoyskiego wojewody lubelskiego zbudowany został w l. 1750-1778 zapewne wg projektu architekta Bernarda Meretyna (zm. 1759 r.). Poprzedzały go dwa wcześniejsze drewniane kościoły: pierwszy pw. Zwiastowania NMP wzniesiony po 1567 r. (erekcja parafii), w spalony w 1629 r., drugi – z l. 1632-1634 pw. Przemienienia Pańskiego dotrwał do czasów budowy murowanego kościoła – jego drewniana nawa do 1764 r. współtworzyła całość z murowaną częścią wschodnią (prezbiterium, kaplicą i zakrystią). W l. 1771 - 1778 powstał natomiast murowany korpus, fundowany przez Jana Jakuba Zamoyskiego. Zapewne w trakcie budowy obniżeniu i uproszczeniu formy uległ szczyt fasady. Ołtarz główny przeniesiony został w 1783 r. z kolegiaty zamojskiej. Konsekrowany w 1771 r. Kilkakrotnie remontowany (m.in. w 1839, 1897), w l. 1880-1989 otrzymał neorokokową polichromię wnętrza (mal. Szymon Ziń), odnowioną w l. 1973-1974. Barokowa murowana dzwonnica zbudowana została w 1777 r. z prawdopodobną zmianą (w trakcie budowy ?) kształtu jej zakończenia w partii belkowania (brak na bokach pełnych obramień okulusów) i hełmu na dwuspadowy dach z frontonami.
Opis
Zespół kościelny na niewielkim wzniesieniu usytuowany w pn. części miasta między wychodząca z rynku drogą wylotową na Biłgoraj (ul. Partyzantów) a równoległą do niej ulicą Kościelną. Kościół orientowany zajmuje środek cmentarza otoczonego ogrodzeniem, w którego pd. zach. narożniku stoi dzwonnica przez która prowadzi główne wejście na cmentarz kościelny.
Kościół jest murowany, tynkowany, w układzie bazylikowym, z czteroprzęsłowym korpusem o trójprzęsłowej nawie otwartej arkadami do trzech par rzędowych kaplic po bokach połączonych ze sobą niskimi arkadowymi przejściami, czwarte zach. przęsło chóru muzycznego nieco węższe, ujęte parą krótszych od kaplic aneksów z klatką schodową na chór (od. pd.) i składzikiem (od pn.). Prezbiterium o analogicznej do chóru szerokości, jednoprzęsłowe z półkolistym zamknięciem, flankowane parą bliźniaczych aneksów - równych wysokością lecz wysuniętych przed lico kaplic - mieszczą zakrystię (od pn.) i kaplicę Matki Boskiej, otwartą arkadami na pierwszą z kaplic pd. i prezbiterium . Sklepienia w nawie i w prezbiterium krzyżowe na gurtach, w przęśle chóru muzycznego – kolebkowe, w kaplicy M. B. i zakrystii - kolebkowe z lunetami. Kaplice boczne nakryte eliptycznymi kopułkami na pendentywach, Dachy kryte blachą. Nad nawą i prezbiterium dwuspadowe, nad partiami bocznymi wraz z kaplicami i zakrystią - pulpitowe.
Fasada trójosiowa z szerszym i wyższym jednoosiowym ryzalitem środkowym z wysokim gierowanym cokołem, ujętym dwiema parami pilastrów w wielkim porządku korynckim (zredukowanym) – skrajne pilastry narożne. Kondygnację kończy gzyms z ząbkowaniem – nad nim szczyt w formie pilastrowej edykuły z arkadową niszą na osi i bocznymi spływami flankowanymi cokołami z kamiennymi rokokowymi latarniami. Wejście główne sklepione łukiem odcinkowym w płaszczyźnie ściany poprzedzone wyłamaną i wygiętą do przodu partią cokołu z szeroką arkadą o łuku koszowym, zamkniętą górą wygiętym gzymsem cokołu, na którym balkon z ażurową żelazną barierą. Na balkon prowadzi niskie prostokątne wyjście z chóru w obszernej wnęce o łuku odcinkowym otoczonej uszakowatym obramieniem. Nad nim okno chóru w analogicznym obramieniu. Boczne niższe partie fasady o zaokrąglonych narożnikach z podziałami pilastrowymi w „małym” porządku na gierowanym cokole i pełnym belkowaniem, analogicznym do części środkowej. Na osiach interkolumnium pojedyncze okna o łuku odcinkowym w uszakowatych obramieniach. Pod nimi kwadratowa płycina. Ściany wieńczy pełna, zaokrąglona nad narożami, attyka z kamiennymi latarniami na osiach pilastrów, z szeroką płyciną nad interkolumnium.
Elewacje boczne dolnej kondygnacji korpusu z artykulacją przechodzącą z bocznych partii fasady o przerwanych w interkolumniach odcinkach belkowania i ramowymi płycinami. Na osiach przęseł kaplicznych wysokie okna, zamknięte łukiem odcinkowym w profilowanych opaskach z uszakami. Powyżej na ścianach nawy podobna artykulacja za pomocą pseudopilastrów o pełnym belkowaniu. W interkolumniach płyciny ramowe o wciętych ćwierćkoliście narożach. Górne okna niższe, w analogicznej oprawie do okien kaplic. Ryzality zakrystii i kaplicy M. B. o zaokrąglonych narożnikach.
Na wyposażenie składa się ołtarz główny z I ćw. XVII w., (przeniesiony z kolegiaty w Zamościu), 4 ołtarze boczne w kaplicach korpusu.
Dzwonnica późnobarokowa, murowana na rzucie kwadratu o ściętych narożach, dwukondygnacyjna ze sklepionym kolebkowo przejściem furty w dolnej kondygnacji. Dach dwuspadowy z trójkątnymi szczytami. Ściany obu kondygnacji z cokołami ujęte parami toskańskich pilastrów, nad którymi gierowane belkowanie. W interkolumniach ramowe płyciny – pełne na ścianach bocznych i na ściętych narożnikach, na frontowej i tylnej - wcięte nad trójkątnymi frontonami uszakowatych obramień furty. Poziome płyciny w cokole kondygnacji górnej – nad nimi w osiach ścian cztery otwory okienne z drewnianymi ramami w arkadowych obramieniach z kluczem w profilowanej archiwolcie i ostro wyłamanym gzymsem nadokiennym. W dole okien ścianki parapetowe z plecionką w formie balustrady. Górne belkowanie z wygiętym na osiach ścian półkoliście ku dołowi architrawem, gzyms - ku górze na ścianie frontowej i tylnej. Nad nimi trójkątne frontony z szerszym gzymsem.
Kościół dostępny z zewnątrz.
Oprac. Roman Zwierzchowski, OT NID w Lublinie, 17.02.2017 r.
Rodzaj: kościół
Styl architektoniczny: barokowy
Materiał budowy:
ceglane
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_06_BK.2728, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_06_BK.333514