W linii muru rozmieszczono budynek bramny, kaplicę Św. Barbary oraz wieżowe kaplice. Szesnastowieczne mur i budynek bramny to relikty dawnego systemu obronnego. Kaplica Św. Barbary i wieżowe kaplice wykazują analogie do kaplic kalwaryjnych w Wambierzycach. Kaplica Św. Barbary jest późnym przykładem wczesnego neogotyku na Ziemi Kłodzkiej.

Historia

W 2 poł. XV w. w Starym Wielisławiu wykształcone lokalne sanktuarium maryjne. W czasie reformacji kościół nie przejęty przez protestantów, administrowany przez kłodzkich augustianów, następnie przez kłodzkich jezuitów, którzy rozwinęli ośrodek pielgrzymkowy. Kościół pw. Św. Katarzyny zaliczany też do grupy kościołów inkastelowanych. Najpóźniej w 2 poł. XVI w. wzniesiony obecny kamienny mur cmentarza, pierwotnie także obronny, zbudowany zapewne wraz z pn., obronnym budynkiem bramnym (1569). W związku z istnieniem sanktuarium mur cmentarny traktowany także jako funkcjonalny i konstrukcyjny element przeznaczonego dla pielgrzymów krytego obejścia, miejsca schronienia oraz odbywania praktyk religijnych. Obejście założone lub przebudowane niewątpliwie w okresie baroku. Wówczas zbudowana wzdłuż muru cmentarza kamienna balustrada tralkowa o wczesnobarokowych formach, stosowanych w architekturze Ziemi Kłodzkiej od lat 60. XVII w. do końca XVIII w. Balustrada ta przeznaczona na podporę drewnianej konstrukcji zadaszenia obejścia. Ok. 1700 r. zbudowana kostnica. Całe założenie przebudowane ok. poł. XIX w. Wzniesione wówczas wieżowe kaplice z wystrojem elewacji w stylu historyzmu (z elementami neobaroku i neorenesansu). Dawna kostnica przekształcona przez lokalnego budowniczego na obecną kaplicę Św. Barbary utrzymaną w duchu wczesnego neogotyku w wersji z lat ok. 1810-1830, bliską formalnie kaplicom kalwaryjnym z Wambierzyc. Jego cechą łączenie nowożytnego typu przestrzennego budynku z neoklasycystycznym wystrojem i z elementami neogotyku (okna, szczyty). Hełm wieży bliski rozwiązaniom w stylu arkadowym szkoły berlińskiej 3 ćw. XIX w. Zgodnie też z estetyką tego okresu wnętrze kaplicy ozdobione polichromią architektoniczną w stylu neoklasycyzmu. W XIX w. wykonana w tradycyjnym ujęciu drewniana konstrukcja zadaszenia obejścia. Wzorowana na rozwiązaniu z barokowej, wiejskiej architektury sakralnej Ziemi Kłodzkiej polegającym na łączeniu baroku z formami budownictwa ludowego.

Opis

Mur cmentarny z obejściem. Kościół otoczony cmentarzem założonym w obrysie owalu, otoczonym kamiennym, tynkowanym murem z przyporami oraz z bramami o łuku koszowym lub z prostokątnymi otworami. W mur wmurowane epitafia z okresu od pocz. XIX w. po pocz. XX w. Przy murze zbudowany podcień wydzielony od strony kościoła ażurową, kamienną balustradą, na której ustawione drewniane słupy z wypukłymi brzuścami wspierające odeskowany strop belkowy i dwuspadowy dach podcienia. Pod jego okapem podwieszona drewniana, ozdobnie podcięta listwa.

Budynek bramny, wieżowy, pn. odcinku muru cmentarnego, murowany, tynkowany, na planie prostokąta, dwuczłonowy. Jego część zach. trzykondygnacjowa, z przyporami, zwieńczona profilowanym gzymsem koronującym, nakryta namiotowym dachem. Część wsch., magazynowa niższa, z odeskowanym szczytem i z dachem pulpitowym. Elewacje bez artykulacji, przeprute niewielkimi oknami, stosownie do potrzeb. Przejazd bramny w zach. części budynku o łuku pełnym, sklepiony kolebkowo z lunetami.

Kaplica Św. Barbary murowana, tynkowana, na planie prostokąta, jednoprzestrzenna, salowa, z wieżą od wschodu, wciągniętą w korpus. Elewacje pokryte pasowym boniowaniem, zwieńczone gzymsami koronującymi oraz dwoma schodkowymi szczytami z obeliskami i kulami (w fasadzie i nad zamknięciem prezbiterium). Otwory o łuku pełnym, ostrym i okulusy w profilowanych obramieniach, niektóre z wydłużonymi kluczami. Górna kondygnacja wieży ujęta narożnymi boniowanymi lizenami połączonymi denticuli pod gzymsem koronującym. Hełm ostrosłupowy osłonięty u dołu czterema trójkątnymi szczytami. Wnętrze kaplicy ozdobione w 1882 r. polichromią architektoniczną w formie kolumn wpierających ozdobne belkowanie. Na stropie kaplicy przedstawienie Zmartwychwstania Chrystusa (Reimann Bögner, 1882).

Wieżowe kaplice w obejściu cmentarza w liczbie 6, rozmieszczone w murze regularnie. Niektóre bez bram, ponieważ cztery bramy zlokalizowane poza nimi. Każda z kaplic na planie kwadratu, murowana, tynkowana, z podcieniem w przyziemiu nakrytym stropem (jak obejście). Kaplice półtorakondygnacjowe, z dachami namiotowymi. Wystrój elewacji złożony z narożnego przemiennego boniowania, tablatury oraz listew stanowiących oprawę otworów. W podcieniach kaplic wnęki ołtarzowe.

Zabytek dostępny przez cały rok.

Opr. Iwona Rybka-Ceglecka, OT NID we Wrocławiu, 07-11-2016 r.