kościół filialny pw. Matki Boskiej Różańcowej - Zabytek.pl
Adres
Brzezina, Mikołaja Kopernika 6
Lokalizacja
woj. dolnośląskie, pow. średzki, gm. Miękinia - obszar wiejski
Na uwagę zasługuje zachowane bogate, gotyckie, manierystyczne i barokowe wyposażenie wnętrza oraz zespół renesansowych i manierystycznych płyt nagrobnych z l. 1540-1619.
Historia
Pierwsza wzmianka o istnieniu kościoła w Brzezinie pochodzi z 1335 roku.
Z późniejszej, gotyckiej świątyni z k. XV w. pozostało ceglane prezbiterium (do wysokości sklepień), zakrystia, takież mury nawy (do 1/3 obecnej wysokości) oraz oszkarpowana podstawa wieży. Kościół w okresie reformacji był w l. 1555-1613 zborem luterańskim, po 1613 kalwińskim i następnie ok. 1620-1654 ponownie luterańskim. Prawdopodobnie ok. 1600 r. częściowo rozebrano mury nawy i zastąpiono je ścianami o konstrukcji szachulcowej. W 1620 r. w związku z przystosowaniem wnętrza do nowego obrządku, wystawiono w nawie manierystyczne empory i ambonę ozdobione malowidłami przez Johanna Bendela, ufundowane przez patrycjusza i właściciela miejscowego majątku ziemskiego Haunolda. Ówczesny pastor Henryk Scansorius był autorem programu ideowego dekoracji całego wnętrza świątyni, który stał się manifestem luteranizmu skierowanym przeciw kalwinom.
Kościół zwrócony katolikom w 1654 r., opisany został w roku 1666 jako mocno uszkodzona budowla, ze zrujnowaną nawą i sklepieniem prezbiterium grożącym zawaleniem. W 1707 r. naprawiono wieżę, ponad nawą i prezbiterium założono stropy belkowe oraz przekształcono otwory okienne prezbiterium.
W 1908 r. restaurowano wieżę, w 1934 r. naprawiono strop nad prezbiterium i zamurowano jego wschodnie okno. W l. 1911-12 odnowiono malowidła empor (wyk. A. Baecker). W latach powojennych świątynię remontowano w l. 1971-1975 (wzmocnienie konstrukcji szachulca, przełożenie dachu nad prezbiterium, tynkowanie i pomalowanie wnętrza). Obecnie jest kościołem filialnym parafii pw. św. Wawrzyńca w Wilkszynie.
Opis
Kościół usytuowany w centrum wsi na niewielkim wyniesieniu, otoczony jest cmentarzem, który ogradza kamienny mur.
Świątynia orientowana; mury prezbiterium oraz dolnych partii nawy i wieży z cegły o wątku wozówkowo-główkowym, na podwalinie z rudy darniowej. Górna partia ścian nawy wykonana została w konstrukcji szachulcowej, wieży w konstrukcji słupowej.
Kościół jednonawowy, z oskarpowanym, trójbocznie zamkniętym prezbiterium nakrytym wysokim wielospadowym dachem, wyższym niż dwuspadowy dach nawy o mniejszym kącie nachylenia. Nawa poprzedzona od zachodu niską, drewnianą, czworoboczną wieżą zwieńczoną trójspadowym, ceramicznym dachem z mocno wysuniętym okapem. Naroża dolnej, ceglanej partii wieży wzmacniają przypory; przy wieży od pd. przybudówka z dachem pulpitowym, mieszcząca schody. Od południa usytuowane także zakrystia przy prezbiterium oraz kruchta przy nawie, kryte dachami dwuspadowymi.
Obecne prostokątne otwory okienne doświetlające prezbiterium wpisane są w dawne maswerki okien gotyckich.
Prezbiterium nakryte stropem z podsufitką wydzielone pełnym łukiem tęczowym; na ścianach widoczne są wsporniki i zarysy dawnego sklepienia. W nawie strop belkowy wsparty na centralnym, storczykowym słupie (1707 r.). Wzdłuż ścian nawy manierystyczne empory (1620 r.) ze scenami ze Starego i Nowego Testamentu (malowidła aut. Johann Bendel). Wszystkie przedstawienia cyklu opatrzono inskrypcjami z wersetami z Biblii oraz imionami fundatorów. W zakrystii sklepienie żaglaste, w przyziemiu wieży koleba, w kruchcie strop.
Z pierwotnego wyposażenia kościoła zachował się gotycki tryptyk przedstawiający Madonnę z Dzieciątkiem, św. Katarzyną i biskupem z ok. 1480 r., ufundowany przez rodzinę Dompnigów, a także gotyckie figury Madonny Służebniczki Świątyni z k. XV w. oraz Madonny z Dzieciątkiem na sierpie księżyca z ok. 1510 r. (aut. Mistrz Figur Lubińskich).
W wyposażeniu świątyni ponadto barokowe: ołtarz z 2 poł. XVII w., tabernakulum z k. XVII w., organy z 1742 r. (renowacja instrumentu 1852 r. wyk. Louis Köppel); manierystyczne: chrzcielnica i ława kolatorska z ok. 1600 r., ambona z 1620 r. (malowidła aut. Johann Bendel), a także zespół renesansowych i manierystycznych płyt nagrobnych z l. 1540-1619.
Zabytek dostępny.
Oprac. Beata Sebzda, OT NID we Wrocławiu, 01.04.2016 r.
Rodzaj: kościół
Styl architektoniczny: gotycki
Materiał budowy:
ceglane
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_02_BK.95211, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_BK.100376