kościół parafialny pw. św. Józefa - Zabytek.pl
Adres
Wałbrzych, św. Józefa 1A
Lokalizacja
woj. dolnośląskie, pow. Wałbrzych, gm. Wałbrzych
Historia
Sobiecin wzmiankowany po raz pierwszy w 1305 r. już w 2 poł. XIX w. nabrał charakteru górniczego osiedla o miejskim charakterze, powiązanego funkcjonalnie z Wałbrzychem. Był zasiedlany przez ludność z Niemiec, Czech i Śląska, m.in. przez katolików, i z czasem potrzeba budowy kościoła stawała się paląca. Kościół został wzniesiony w latach 1908–1910. Projekt rewidował radca budowlany wrocławskiego biskupa J. Ebers. Kościół miał być zbudowany na terenie zagrożonym szkodami górniczymi, dlatego też planowano odpowiednio mocne fundamenty (z betonu ubijanego ze stalowym rusztem, m.in. z szyn kolejowych) oraz użycie konstrukcji szkieletowej jako lekkiej i elastycznej. Prace budowlane prowadził budowniczy F. Beer z Wałbrzycha. Projektant kościoła wykorzystał standardowy, ówczesny układ przestrzenny wiejskiego kościoła, bazylikowego z wąskimi nawami (z emporami) i z transeptem i dał mu rozczłonkowaną, asymetrycznie komponowaną bryłę z bocznie dostawioną wieżą. Inspirował się w jej przypadku zapewne nowożytnymi, drewnianymi wieżami kościelnymi z izbicami lub budynkami przemysłowymi. Wybrał dla kościoła standardową wersję konstrukcji szkieletowej, i tylko dla centrum fasady i jej wysokiego szczytu — konstrukcję ramową (patrz: opis). Elewacje kościoła rozwiązał bardzo dekoracyjnie ze względu na silne zagęszczenie elementów konstrukcyjnych, ich rygorystyczną regularność i komponowany układ. Kościół ukształtował w stylu historyzmu, w odniesieniu do tradycji budownictwa szkieletowego, do neogotyku (otwory, archaizowany, wysoki szczyt fasady) oraz do estetyki pocz. XX w. (ogólna kompozycja elewacji, silna geometryzacja otworów). W częściowo tynkowanym wnętrzu kościoła wyeksponował dekoracyjną konstrukcję naw bocznych i empor. Wnętrze kościoła ozdobiono dekoracyjną polichromią z niewieloma przedstawieniami figuralnymi, neogotycką w prezbiterium i neorenesansową w nawie środkowej, w interpretacji w duchu estetyki pocz. XX w. W stylu neogotyckim zrealizowano wyposażenie kościoła. W 1942 r. zmieniono wystrój jego wnętrza. Usunięto polichromię i główną część neogotyckiego wyposażenia kościoła. Nowy ołtarz główny zredukowano do grupy Ukrzyżowania. W 1943 r. wykonano ołtarz Św. Józefa oraz niedługo później nowy, modernistyczny stół komunijny i ambonę. Kościół remontowano w latach 1962-1964 i 1970. Po 2009 r. zrekonstruowano polichromię balustrad empor.
Opis
Nie orientowany kościół Św. Józefa jest wzniesiony w konstrukcji szkieletowej, w wersji standardowej (z kondygnacjami równej szerokości) oraz częściowo w konstrukcji ramowej, z poszerzanymi, kolejnymi, wyższymi piętrami (fasada ze szczytem). Kościół o urozmaiconej, asymetrycznie komponowanej bryle jest wzniesiony na planie krzyża łacińskiego, z wyodrębnionym prezbiterium, jako bazylikowy z wąskimi nawami (z emporami) i z tzw. skrzyżowaniem otwierającym się ku prezbiterium i ku niższemu transeptowi. Wyodrębnione prezbiterium z wysokim dachem, zamknięte pięciobocznie zestawione jest z wyższym korpusem nawowym, z nawą środkową nakrytą wysokim dachem dwuspadowym. Okapy dachów prezbiterium i nawy są znacznie wysunięte i oparte na ozdobnych wspornikach. W ciągi wąskich naw bocznych z emporami i z dachami pulpitowymi włączone są ramiona transeptu. Do korpusu kościoła dostawiona jest bocznie pięciokondygnacjowa wieża z nadwieszoną izbą dzwonową i z dachem namiotowym. Centrum fasady (w konstrukcji ramowej) wieńczy wysoki, trójkątny szczyt. W przyziemiu fasady znajdują się wejścia do kościoła, a na poziomie chóru muzycznego i w partii szczytu — wielodzielnie okna. W nawach rozmieszczone są okna pojedyncze lub pary okien. Wszystkie otwory dwubocznie zamknięto, podcinając ich zamknięcia do formy zbliżonej do ostrołuku. Ogólna kompozycja elewacji jest tworzona przez silnie zagęszczony, rygorystycznie regularny i symetryczny, komponowany układ elementów konstrukcyjnych. W licu ścian są też widoczne: szeregi ozdobnych krańców belek stropowych, wysunięte fragmenty kondygnacji na wspornikach, pasy i układy krzyży św. Andrzeja oraz komponowane układy zastrzałów. Kolorystyka elewacji oparta jest na zestawieniu czarnych elementów konstrukcyjnych i szarawo-żółtawego tynku. Wnętrze prezbiterium nakryte jest pozornym sklepieniem konchowym z wielobocznymi wysklepkami, a w korpusie nawowym dekoracyjna konstrukcja naw bocznych i empor zespala się (poprzez słupy z ozdobnymi zaciosami i z zastrzałami) z podciągami odeskowanego stropu nawy głównej. Nakryte stropami belkowymi nawy boczne i empory podzielone są na przęsła i otwarte ku nawie głównej arkadami o łuku pełnym, z ozdobnymi zaciosami i z ażurowymi przyłuczami. Na stropie nawy głównej zachowane relikty polichromii z pocz. XX w., a na balustradach empor — motywy roślinne o ludowej proweniencji. Z wyposażenia kościoła zachowane: Grupa Ukrzyżowania (ołtarz główny) (1942) oraz neogotyckie: prospekt organowy, chrzcielnica i konfesjonały. W oknach prezbiterium — witraże.
Zabytek dostępny przez cały rok.
Oprac. Iwona Rybka-Ceglecka, OT NID we Wrocławiu, 14.11.2018 r.
Rodzaj: kościół
Styl architektoniczny: nieznana
Materiał budowy:
drewniane
Forma ochrony: Rejestr zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_02_BK.72776