oraz działalności znanej mieszczańskiej rodziny Quistorpów na polu dobroczynności. Nieregularne założenie składa się z wielu budynków o różnorodnych formach stylowych, charakterystycznych dla czasów w których powstały. Założenie to odgrywa ważną rolę w przestrzennej organizacji części miasta ciągnącej się na pograniczu dziewiętnastowiecznego centrum i willowej dzielnicy Westend.

Historia

Zakład opiekuńczy „Betania” założony został w 1866 r. Tę prowadzoną przez ewangelickie siostry diakoniski instytucję o charakterze szpitala i przytułku ufundował szczeciński kupiec i przedsiębiorca Johannes Quistorp. Budowę zasadniczej części zespołu ukończono w 1871 r. Wzniesiono wówczas budynek główny z kościołem i częścią administracyjną, oddziały kobiecy i męski wraz z położoną pomiędzy nimi izbą przyjęć oraz dom pastora. W 1875 r. zabudowę tę uzupełniono o (nie istniejącą już dziś) starą portiernię. W późniejszych latach powstały – w 1891 r. pralnia i maszynownia, w 1893 r. – oddział operacyjny (proj. arch. Wechselmann), w 1895 r. – kolejny budynek oddziału męskiego (według projektu tegoż architekta). Również w 1895 r. założono cmentarz i zbudowano kaplicę cmentarną. W wyniku następnej rozbudowy powstały: nowy oddział męski (arch. Hölling, 1899-1900), oddział zakaźny (arch. Wieland, 1903), północne skrzydło budynku głównego i nowy oddział kobiecy (oba w 1905 r.). W tym czasie „Betania” przejęła dwa spośród pięciu wzniesionych w 1871 r. przez spółkę „Westend” domów mieszkalnych, które przeznaczono dla pracowników zakładu. W latach 1910-1914 zbudowano dom lekarzy oraz budynki gospodarcze. W tym samym czasie przebudowano dawny oddział męski na dom dla sióstr. W 1920 r. zakład przejął restaurację „Tivoli”, wzniesioną w 1854 r. i wielokrotnie przebudowywaną. Na jej miejscu, w 1929 r. wzniesiono halę gimnastyczną, skomunikowaną łącznikiem z ukończonym rok wcześniej budynkiem seminarium. W 1925 r. powstała transformatornia, a w 1930 r. nowa portiernia od ul. Mickiewicza i nowy budynek przyjęć. W 1932 r. przebudowano stary oddział kobiecy, a w 1937 r. – nowy oddział męski. W 1945 r. zakład przejęty został przez wojska radzieckie. W tym czasie rozebrano dom sióstr (dawny oddział męski), prosektorium i starą portiernię. W 1946 r. kościół został przekazany nowo organizującej się parafii ewangelicko-augsburskiej w Szczecinie. W 1956 r. główną część zakładu przekazano władzom polskim, podczas gdy w części zachodniej (od ul. Bohaterów Warszawy) pozostał wojskowy szpital radziecki, użytkujący dawne budynki starego i nowego oddziału kobiecego, izby przyjęć, oddziałów zakaźnego i operacyjnego oraz nowej portierni. W 1960 r. parafia ewangelicka opuściła kościół, który w 1963 r. przekazany został kościołowi prawosławnemu. Wkrótce w tym samym budynku znalazły swą siedzibę Kościół Zielonoświątkowy oraz Świecki Ruch Misyjny „Epifania”. W budynku dawnego seminarium urządzono Klub Garnizonowy, stary oddział męski adaptowano na bursę, a nowy – na klub studencki. Na początku lat 90. XX w. budynki od ul. Bohaterów Warszawy zostały zwolnione przez zlikwidowany szpital radziecki, po czym poddano je remontowi i przekazano innym użytkownikom. Po 2000 r. wyremontowano kaplicę cmentarną.  W 2011 r. kościół został opuszczony przez parafię prawosławna, która znalazła nową siedzibę. W 2017 r. przeprowadzono remont południowej części budynku głównego.

Opis

Zespół dawnego zakładu opiekuńczego „Betania” położony jest w północno-zachodniej części centrum Szczecin, pomiędzy ulicami ks. Piotra Wawrzyniaka od wschodu i Bohaterów Warszawy od południowego zachodu. Od południa, z terenem „Betanii” graniczył położony w rozwidleniu wspomnianych ulic zakład wychowawczy dla panien znany niegdyś pod nazwą „Ernestinenhof” – obecnie zachowały się jego dwa budynki, z których jeden – po adaptacji – służy jako cerkiew grecko-katolicka. Bezpośrednio na północ od zakładu „Betania” ciągnie się teren dawnego cmentarza żydowskiego przy ul. Ojca Beyzyma, zaś od strony zachodniej położone są ogródki działkowe.

Układ przestrzenny zespołu jest nieregularny. Poszczególne budynki rozrzucone są luźno po terenie, najbardziej okazałe skupione są przy obu ulicach, nie tworząc jednak pierzei. Od strony wschodniej, przy ul. Wawrzyniaka położony jest budynek główny (nr 7d, 7e, 7f, 7g) z dawnym kościołem, na północ od niego – dawny dom pastora (ob. przedszkole). Od północy dawną granicę zespołu szpitalnego tworzy uliczka prostopadła do ul. Wawrzyniaka z niewielką w skali, silnie przekształconą zabudową mieszkaniową. Na północ od niej usytuowany jest budynek dawnego seminarium z lat 20. XX w. Drugi wjazd na teren zakładu z bramą i dawną portiernią usytuowany jest od strony południowo-zachodniej, tj. od ul. Bohaterów Warszawy. Teren pomiędzy budynkami porośnięty jest zielenią. W środkowej części założenia znajduje się dawny cmentarz z kaplicą.

Budynek główny powstał zasadniczo w dwóch fazach. W latach 1866-1870 zbudowano obecną część środkową z kościołem i położonym w przyziemiu refektarzem oraz część południową z mieszkaniami diakonis. W 1905 r. dobudowano część północną, w której znalazły się m.in. mieszkania diakonis i apteka. Kościół w okresie powojennym użytkowany był do 1960 r. przez parafię ewangelicką, w latach 1963-2011 przez cerkiew prawosławną, obecnie mieści studio fotograficzne. Również w pocz. lat 60. XX w. uzyskały tu swą siedzibę Zjednoczony Kościół Ewangeliczny, ob. Kościół Zielonoświątkowy Zbór Betania (w dawnym refektarzu) i Świecki Ruch Misyjny „Epifania” (w skrzydle północnym).

Budynek główny zwrócony jest fasadą w stronę wschodnią, ku ul. Wawrzyniaka. Utrzymany w formach zbliżonych do tzw. stylu arkadowego (kościół), posiada również cechy stylowe dziewiętnastowiecznej, ceglanej architektury utylitarnej (skrzydła boczne). Założony jest na wydłużonym, dość nieregularnym i asymetrycznym rzucie o częściach skrajnych i partii środkowej zryzalitowanych nieznacznie od strony ulicy, silnie od tyłu. Środkową część budynku zajmuje kościół, o korpusie nawowym zakończonym półkolistą apsydą i tworzącym wydatny ryzalit od strony zachodniej. Bryła budynku złożona, z wyraźną dominantą dwukondygnacyjnego kościoła o wieży przylegającej od strony południowej do korpusu nawowego. Korpus nawowy nakryty niskim dachem dwuspadowym, usytuowanym poprzecznie do głównego dachu, apsyda – dachem w kształcie połowy stożka, wieża – niskim dachem czterospadowym. Skrzydła boczne jednopiętrowe, podpiwniczone, nakryte niskimi dachami dwuspadowymi, częściowo o układzie prostopadłym do głównej kalenicy, niska wieża wtopiona w bryłę na skraju północnego skrzydła – nakryta dachem czterospadowym. Budynek wzniesiony z cegły, elewacje oblicowane jasnoczerwoną cegłą i ozdobione terakotowym detalem w kolorze kremowym. Dachy kościoła kryte blachą, skrzydeł bocznych – papą.

Elewacja frontowa od strony ul. Wawrzyniaka asymetryczna, z usytuowaną pośrodku fasadą kościoła o otworach zamkniętych łukiem pełnym. Parter trójosiowej fasady kościelnej przepruty trzema otworami wejściowymi, oddzielony gzymsem od górnej partii o oknach rozmieszczonych na dwóch kondygnacjach – na dolnej małymi, górnej znacznie wyższymi, o obramieniach w formie wałka z jasnej terakoty. Środkowy otwór wyższy i dwukrotnie szerszy od bocznych, dwudzielny, przedzielony laskowaniem. Całość zwieńczona gzymsem z kroksztynami. Przylegająca od strony południowej wieża przepruta w górnej kondygnacji otworami dzwonnymi o formie identycznej jak środkowe okno fasady, zwieńczona takim samym jak ona gzymsem. Symetrycznie po północnej stronie cofnięta na szerokość dwóch osi partia elewacji nawy bocznej o półkoliście zamkniętych oknach. Elewacje skrzydeł bocznych z wydzielonym cokołem, nad parterem podzielone gzymsem kordonowym. Okna zamknięte łukiem odcinkowym, w części południowej dwu- w północnej – trójdzielne. Na południowej elewacji bocznej – dwa terakotowe tonda z przedstawieniami figuralnymi. W części północnej, na styku z boczną nawą kościoła – ryzalit pozorny o niewysokim szczycie przeprutym okulusem i rzędem okienek zamkniętych łukiem odcinkowym, poprzedzony wydatnym, parterowym ryzalitem z oknami zamkniętymi łukiem pełnym.

W przyziemiu kościoła prostokątna sala dawnego refektarza, obecnie zboru zielonoświątkowego, zamknięta od zachodu półkolistą apsydą, nakryta stropem wspartym na rzędzie biegnących przez środek żelaznych słupów. Na piętrze wnętrze dawnego kościoła, bazylikowe, dwunawowe, z nawą główną zamkniętą apsydą i z niską nawą boczną, przylegającą od strony północnej. Nawa główna z drewnianą emporą od wschodu, nakryta otwartym wiązaniem dachowym, apsyda sklepiona konchowo. Z dawnego wystroju zachowały się ornamentalne witraże w ścianie wschodniej oraz ławki w sali zboru w przyziemiu. Wnętrza skrzydeł bocznych rozplanowane w układzie dwu- i półtraktowym. W skrzydle północnym, bezpośrednio obok kościoła – sala użytkowana obecnie przez Świecki Misyjny Ruch „Epifania”.   

Dom pastora, ul. Wawrzyniaka 7. Powstał w pierwszym etapie budowy zespołu w latach 1866-169-1871. W 1909 r. został rozbudowany o część północną. Od 1954 r. służył jako przedszkole. W 1972 r. został poddany dewaloryzującej przebudowie. Obecnie jest siedzibą Stowarzyszenia Społeczno-Oświatowego „Sens”, Pomorskiej Akademii Umiejętności i Centrum Oświatowego „Pomerania”,  które prowadzą tu m.in. Polsko-Niemiecką Szkołę Podstawową i Gimnazjum. Usytuowany bezpośrednio na północ od budynku głównego, zwrócony jest fasadą w kierunku wschodnim, ku ul. Wawrzyniaka. Pierwotnie neorenesansowy, obecnie bez wyraźnych cech stylowych. Rozplanowany na nieregularnym rzucie złożonym z części środkowej i przylegających do niej po bokach części obustronnie zryzalitowanych. Przed głównym wejściem od ul. Wawrzyniaka trójbocznie zamknięta weranda, w elewacji południowej wykusz o podobnym kształcie. Budynek podpiwniczony, w części południowej jednopiętrowy, w pozostałych partiach parterowy, nakryty niskimi dwuspadowymi dachami o układzie nad częściami skrajnymi prostopadłym do dachu nad częścią środkową. Murowany otynkowany, z ryglową  werandą. Dach kryty papą. Elewacje pozbawione wystroju z wyjątkiem figuralnego tonda w szczycie elewacji frontowej. Wnętrze dwu- i pół oraz trzytraktowe.

Dom inspektora – ul. Wawrzyniaka 6. Wzniesiony ok. 1890 r., początkowo jako dom mieszkalny. Około 1900 r. przeznaczony na oddział zakaźny, a od 1911 na dom inspektora. Obecnie budynek mieszkalny. Usytuowany na północ od domu pastora, bezpośrednio przy ul. Wawrzyniaka, ku której zwrócony jest fasadą. Przylega bezpośrednio do nowego narożnego budynku nr 6a, który stanowi końcowy element ciągu mocno przekształconych domów nr 6a-6j, usytuowanych wzdłuż uliczki dojazdowej prostopadłej do ul. Wawrzyniaka. Utrzymany w formach nawiązujących do romantycznego neogotyku, założony na rzucie zbliżonym do kwadratu, parterowy z poddaszem, podpiwniczony. Nakryty czterospadowym dachem z usytuowana od frontu facjatka o dwuspadowym dachu. Murowany, otynkowany, o dachu pokrytym papą. Elewacja frontowa poprzedzona tarasem ze schodami,  trzyosiowa, z  usytuowanym pośrodku głównym wejściem, nad którym usytuowany szczyt facjatki ujęty po bokach lizenami przechodzącymi górą w proste sterczyny. Podobnymi lizenami i sterczynami zaakcentowane narożniki budynku. Na elewacjach zachowany dawny detal – profilowane opaski okienne, zagierowane gzymsy nad oknami, ślady boniowania oraz gzyms wieńczący z uproszczonymi kroksztynami. Wnętrze dwutraktowe, z usytuowana na osi sienią.

Stary Oddział męski – ul. Wawrzyniaka 7b. Usytuowany w środkowej części terenu, na zachód od dawnego domu pastora. Wzniesiony w latach 1893-1895 według projektu arch. Wechselmanna, zapewne jako budynek parterowy, rozbudowany w 1937 r. (wówczas prawdopodobnie podwyższony o dwie kondygnacje). W 1956 r. przejęty przez władze miejskie od Armii Radzieckiej i przekształcony w bursę międzyszkolną. Przebudowany w latach 60. XX w. W 2016 r. podwyższony o kondygnację poddasza i nowy dach, w 2017 poddany gruntownemu remontowi m.in. elewacji.  Obecnie mieści Państwową Bursę Szkół Artystycznych. Po licznych przebudowach bezstylowy, założony na rzucie prostokąta z licznymi ryzalitami (środkowym wydatnym w elewacji frontowej, trzema w tylnej i po jednym w bocznych). Dwupiętrowy, podpiwniczony, nakryty nowym, czterospadowym dachem z lukarnami. Murowany, otynkowany o dachu krytym blachą imitującą dachówkę. Otwory parteru oryginalne, zamknięte łukiem odcinkowym, okna dwu wyższych kondygnacji – niższe, zamknięte prosto. Elewacje pozbawione detalu. Wnętrze dwu- i półtraktowe.

Nowy oddział męski, ul. Wawrzyniaka 7a – zbudowany w latach 1900-1902. Autorem projektu był arch. H. Hölling, budową kierował mistrz budowlany F. Plötz, który też zmodyfikował projekt. W 1945 r. budynek objęty przez Armię Radziecką, w której użytkowaniu pozostawał do 1956 r. W 1961 r. adaptowany na Studenckie Centrum Kultury „Kontrasty”, które działało tu do połowy 2011 r. Po zamknięciu Centrum budynek został przekazany Stowarzyszeniu Pomocy Dzieciom i Młodzieży Niepełnosprawnej Ruchowo „Tęcza”, które po gruntownym remoncie swej nowej siedziby rozpoczęło tu działalność od listopada 2014 r. Obecnie Stowarzyszenie prowadzi tu poradnię psychologiczno-pedagogiczną, Środowiskowy Dom Samopomocy, przedszkole i Centrum Terapeutyczne dla Dzieci I Młodzieży Niepełnosprawnej.

Budynek położony bezpośrednio na północ od starego oddziału męskiego, wzdłuż uliczki dojazdowej od ul. Wawrzyniaka. Dostępny z wejść na osi obu węższych elewacji. Założony na rzucie wydłużonego prostokąta o częściach skrajnych  zryzalitowanych w obu dłuższych elewacjach (ryzality od strony wschodniej węższe, od północy – szersze). Jednopiętrowy, na wysokim podpiwniczeniu, nakryty niskimi dachami dwuspadowymi (korpus główny i ryzality wschodnie) i trójspadowymi (ryzality części zachodniej). Murowany o elewacjach na wysokości parteru oblicowanych cegłą klinkierową, na piętrze – tynkowanych. Dach kryty papą. Elewacje z wysokim cokołem, podzielone gzymsami cokołowym i kordonowym, okna dwu i trójdzielne, zamknięte łukami odcinkowymi. W tynkowanym licu elewacji piętra narożniki i strefa nadproży okiennych zaakcentowane pasami cegły, cofnięte partie dłuższych elewacji podzielone ceglanymi lizenami. Wnętrze części środkowej jednotraktowe, z dużymi dawnymi salami chorych na parterze i piętrze. Część zachodnia dwu- i półtraktowa, z dwubiegową klatką schodową na osi, część wschodnia – trzytraktowa.

Dawny dom lekarzy, ul. Wawrzyniaka 7c – wzniesiony w 1911 r., w 1945 r. przejściowo przejęty przez Armię Radziecką, obecnie służy jako budynek mieszkalny. Usytuowany na północ od nowego oddziału męskiego, zwrócony dłuższymi elewacjami na wschód i zachód. Wczesnomodernistyczny. Założony na rzucie zbliżonym do prostokąta, z asymetrycznie rozmieszczonymi ryzalitami zamkniętymi trójbocznie od strony zachodniej i południowej i prosto od wschodniej i północnej. Jednopiętrowy, podpiwniczony, z użytkowym poddaszem. Dach o złożonej malowniczej bryle, nad korpusem głównym wysoki, naczółkowy, nad facjatką od strony zachodniej naczółkowy, nad ryzalitem wschodnim dwuspadowy nad ryzalitami trójbocznymi (parterowym od zachodu i piętrowym od południa) – daszki o trzech połaciach, nad parterowym wiatrołapem głównego wejścia w narożniku południowo-wschodnim – daszek mansardowy. W zachodniej połaci głównego dachu – dwie lukarny. Budynek otynkowany, z ceglanym cokołem i odeskowanymi szczytami, pokryty blachą imitującą dachówkę. Elewacje asymetryczne, o oknach w większości zamkniętych prosto, dwudzielnych. Wejście do budynku zamknięte łukiem odcinkowym. Wnętrze dwu- i półtraktowe, z dwubiegowa klatka schodowa w ryzalicie południowym.

Dawny budynek seminarium, ul. Wawrzyniaka 5 – wzniesiony w 1928 r. W 1929 r. dobudowano do niego skrzydło boczne mieszczące salę gimnastyczną. Bezpośrednio po 1945 r. użytkowany przez Armię Radziecką, następnie zwrócony władzom polskim i adaptowany na Klub Garnizonowy. Obecnie jest to klub 12 Dywizji Zmechanizowanej oraz kilku stowarzyszeń. Mieści się tu również restauracja „Mars”. Budynek położony na północ od drogi dojazdowej prostopadłej do ul. Wawrzyniaka. Utrzymany w formach klasycyzującego neobaroku. Założony na rzucie prostokąta, piętrowy, podpiwniczony z użytkowym poddaszem, nakryty mansardowym dachem z lukarnami. Elewacje oblicowane czerwoną cegłą, dach kryty dachówką karpiówką. Elewacje symetryczne. Pośrodku fasady dwupiętrowy, trzyosiowy  ryzalit pozorny z głównym wejściem zamkniętym łukiem odcinkowym. Ryzalit wyodrębniony po bokach pionowymi pasami boniowania, zwieńczony trójkątnym naczółkiem. Nad wejściem balkon z metalowa balustradą. Okna parteru szerokie, w kształcie lezących prostokątów, okna piętra w formie prostokątów stojących. Stolarka okien o szczeblinowych podziałach, biała, skontrastowana z czerwonym licem elewacji.

Stary oddział kobiecy, ul. Mickiewicza 45 – pochodzi z pierwszej fazy budowy w latach 1866-1871. Od 1945 do lat 90. XX w. użytkowany przez Armię Radziecką jako jeden z pawilonów szpitala wojskowego. Obecnie siedziba Związku Ukraińców i konsulatu honorowego Ukrainy. Położony w południowo wschodniej części założenia, pomiędzy budynkiem głównym od wschodu i nowym oddziałem kobiecym od zachodu. Założony na rzucie prostokąta o obustronnie zryzalitowanej części środkowej. Jednopiętrowy, podpiwniczony. W części środkowej piętro wyższe niż w partiach bocznych. Dachy niskie, dwuspadowe, nad częścią środkową osobny dach prostopadły do dachów nad częściami bocznymi. Elewacje otynkowane, z ceglanymi obramieniami okien, dach kryty papą, zadaszenie tarasów przed elewacja frontową – drewniane. Obie dłuższe elewacje symetryczne, z wydatnymi ryzalitami pośrodku, okna zamknięte łukiem odcinkowym. Elewacja frontowa, od strony zakładu, dwunastoosiowa, z czteroosiowym ryzalitem, w którym usytuowane główne wejście. Przed częściami bocznymi tarasy z oryginalnym drewnianym zadaszeniem na ozdobnie kształtowanych słupach.  

Nowy oddział kobiecy, ul. Mickiewicza 47 – zbudowany w 1905 r., w niewiadomym czasie powiększony.  Od 1945 do lat 90. XX w. użytkowany przez Armię Radziecką jako jeden z pawilonów szpitala wojskowego. Po 1990 r. poddany gruntownemu remontowi, obecnie siedziba m.in. Wyższej Szkoły Integracji Europejskiej oraz Centrum Egzaminacyjnego Goethe Institut.  Położony na zachód od starego oddziału kobiecego. Rozplanowany na rzucie wydłużonego prostokąta, składał się z dwóch części – piętrowego korpusu głównego od zachodu i będącego jego przedłużeniem wąskiego, częściowo parterowego skrzydła od wschodu, o elewacji cofniętej od strony ulicy. Przebudowa polegała na nadbudowie o jedną kondygnację i dobudowie traktu od strony ulicy – widoczne jest to dziś w elewacjach, w części starszej ceglanych, w partiach dobudowanych – pokrytych tynkiem. Obecnie budynek dwupiętrowy, z niskim parterem, częściowo mającym charakter sutereny, nakryty niskimi dachami z wysuniętym okapem, dwu- i trójspadowymi, pokrytymi papą. Elewacje podzielone gzymsami cokołowym i kordonowym, w starszych oryginalnych partiach urozmaicone tynkowanymi blendami. Okna dwu- i trójdzielne zamknięte na parterze prosto, na wyższych kondygnacjach – łukiem odcinkowym. W stanie najbardziej zbliżonym do pierwotnego zachowały się partie obu dłuższych elewacji korpusu oraz skrajna południowa część z południową elewacją o szerokich, trójdzielnych oknach.

Izba przyjęć i oddział operacyjny, ul. Mickiewicza 49 – składa się z dwóch skomunikowanych łącznikiem budynków – dawnego oddziału operacyjnego, zbudowanego w 1893 r. według projektu arch. Wechselmanna oraz z oddziału przyjęciowego, zbudowanego w 1930 r. Od 1945 r. do początku lat 90. Budynki były użytkowane przez szpital Armii Radzieckiej, po 1990 r. gruntownie wyremontowane. Obecnie mieści się w nich prywatna szkoła podstawowa oraz żłobek i dwujęzyczne przedszkole „Tęczowa Kraina”. Budynki położone bezpośrednio na północ od nowego oddziału kobiecego, parterowe, o elewacjach z nietynkowanej cegły. Budynek oddziału operacyjnego założony na rzucie zbliżonym do kwadratu, niepodpiwniczony, nakryty niskim dachem czterospadowym, pokrytym papą. Okna duże, dwudzielne, o obramieniu w formie wałka, zamknięte łukiem odcinkowym. Lico elewacji urozmaicone pasami glazurowanej cegły. Całość zwieńczona gzymsem z kroksztynami. Budynek izby przyjęć usytuowany na wprost bramy od ul. Mickiewicza. Założony na rzucie prostokąta, podpiwniczony, nakryty wysokim dwuspadowym dachem, z murowanymi lukarnami, krytym dachówką. Okna w kształcie stojących prostokątów, zamknięte prosto. Elewacja frontowa symetryczna, z wejściem głównym usytuowanym pośrodku, we wnęce poprzedzonej wysokimi schodami.

Nowa portiernia, ul. Mickiewicza 49a. Zbudowana w 1930 r., od 1945 r. do początku lat 90. XX w. użytkowana przez szpital Armii Radzieckiej, po 1990 r. wyremontowana, obecnie służy jako siedziba gabinetu stomatologicznego. Usytuowana po zachodniej stronie bramy od ul. Mickiewicza, założona na rzucie zbliżonym do kwadratu, parterowa z poddaszem, nakryta dwuspadowym dachem z lukarną w połaci wschodniej, krytym dachówką. Elewacje otynkowane ze skromnym detalem z cegły klinkierowej (cokół, obramienia okien, gzymsy i  pasy cegły akcentujące narożniki).

Dawna maszynownia i kotłownia, ul. Mickiewicza 53. Zbudowana w 1891 r., w późniejszym czasie rozbudowana o niewielką część zachodnią, od 1945 r. do początku lat 90. XX w. użytkowana przez szpital Armii Radzieckiej. Po 1990 r. wyremontowana, co wiązało się z dostawieniem nowego dużego budynku od strony zachodniej, w którego bryłę wtopiono wcześniejszą parterową przybudówkę. Obecnie budynek służy jako siedziba firm – m.in. „Fabryki gier”. Usytuowany na zachód od nowej portierni. Założony na rzucie krótkiego prostokąta, zwróconego jednym z krótszych boków w stronę ulicy. Piętrowy, z niskim piętrem, niepodpiwniczony, nakryty niskim dachem dwuspadowym, krytym papą. Elewacje otynkowane, z ceglanym detalem i elementami artykulacji. Podzielone gzymsem kordonowym, zwieńczone gzymsem wieńczącym z kroksztynami. Otwory okienne zamknięte łukiem odcinkowym, ujęte w ceglane obramienia. Na parterze okna dwudzielne, z ogzymsowanym nadprożem, na piętrze niewielkie, zdwojone i pojedyncze okienka, obecnie bez podziałów.

Dawny oddział zakaźny, ul. Mickiewicza 55. Zbudowany w 1903 r. według projektu arch. Wielanda. Od 1945 r. do początku lat 90. XX w. budynek użytkowany przez szpital Armii Radzieckiej. Po 1990 r. wyremontowany i adaptowany na prywatną klinikę. Usytuowany w południowo-zachodnim narożniku zakładu, zwrócony elewacją frontową w stronę południową, ku ulicy Mickiewicza. Utrzymany w eklektycznych formach z elementami północnego neorenesansu. Założony na rzucie krótkiego prostokąta, z wydatnym ryzalitem w krótszej, zachodniej elewacji. Jednopiętrowy, podpiwniczony, o malowniczej i nieregularnej bryle z wysokimi dachami o zróżnicowanej formie, krytymi dachówką ceramiczną. Dach główny czterospadowy, nad częściami skrajnymi i narożnikami osobne dachy – dwuspadowe (nad wyższym od reszty budynku narożnym ryzalitem klatki schodowej dach z trzema dodatkowymi połaciami od frontu) oraz czterospadowe (namiotowe). Nad ryzalitem od południa płaski taras. Elewacje tynkowane, z ceglanymi elementami artykulacji i detalem, asymetryczne, podzielone gzymsami parapetowymi i wieńczącym. Narożniki podkreślone ceglanymi lizenami, okna dwu- i trójdzielne, zamknięte łukami odcinkowymi, w górnej części ujęte w ceglane obramienia. Analogicznie ukształtowane blendy okienne. Elewacja frontowa z trójbocznie zamkniętym ryzalitem głównej klatki schodowej od strony wschodniej, elewacja tylna z dwoma pozornymi ryzalitami po bokach, z których południowy zwieńczony ozdobnym szczytem, północny – wyodrębniony ceglaną dekoracją. Ryzalit w elewacji południowej podzielony ceglanymi lizenami rozdzielającymi otwory – na parterze zamknięte łukami odcinkowymi, na piętrze – prosto. Od strony północnej usytuowane wejście do ryzalitu, będące zarazem głównym wejściem do budynku.

Cmentarz z kaplicą – założony został w 1891 r. W 1895 r. zbudowano kaplicę pogrzebową. Na cmentarzu pochowany został fundator zakładu Johannes Quistorp oraz jego syn Martin Quistorp, którego nagrobek częściowo zachował się koło kaplicy. Na nekropolii spoczęli też pensjonariusze zakładu oraz pracujące w nim diakonisy. W latach 60. XX w. dawne nagrobki usunięto. Nieużytkowana kaplica została w początkach lat 70. XX w. adaptowana na pracownię plastyczną. We wnętrzu budynku zamontowano wówczas piec do wypalania ceramiki. W 1983 r. dawną kaplicę zakupił jeden z plastyków szczecińskich który w 1985 r. przeprowadził gruntowny remont. Wymienił więźbę dachową, przedzielił wnętrze stropem i zamontował w nim nowy, elektryczny piec do wypalania ceramiki. W 2001 r. przeprowadzono następny remont. Gruntownie odnowiono elewacje, z wnętrza krypty usunięto ziemię i gruz z fragmentami nagrobków, zamontowano nową stolarkę drzwi i okien, a we wnętrzu zbudowano nowe schody oraz nowy kominek. Dawny cmentarz zajmuje środkową część założenia. Jest położony na zachód od starego oddziału męskiego (ul. Wawrzyniaka 7b), pomiędzy dawnym domem lekarzy (Wawrzyniaka 7c) od północy i połączonymi budynkami izby przyjęć i oddziału operacyjnego (Mickiewicza 49) od południa. Obecnie historyczny układ cmentarza jest nieczytelny, a lego teren został podzielony pomiędzy różnych użytkowników. Przy zachodniej granicy terenu przetrwała kaplica utrzymana w formach klasycyzujących. Zwrócona elewacją frontową w kierunku wschodnim, założona została na rzucie kwadratu, z niewielkimi aneksami – kruchtą od wschodu i krótką częścią ołtarzową (prezbiterium) od zachodu. Podpiwniczona, o bryle złożonej ze zbliżonego do sześcianu korpusu głównego oraz niższych od niego aneksów. Wszystkie te części nakryte niskimi dachami dwuspadowymi, krytymi papą. Elewacje otynkowane, ożywione plastycznym boniowaniem, zwieńczone belkowaniem o dwudzielnym architrawie i fryzie zdobionym meandrem. Fasada i elewacja tylna, a także elewacje obu aneksów zwieńczone trójkątnymi tympanonami o krawędziach ogzymsowanych i obwiedzionych kimationem i astragalem. Elewacja kruchty boniowana, z półkoliście zamkniętą wnęką drzwi. Elewacja prezbiterium ujęta po bokach gładkimi pilastrami o korynckich głowicach, dźwigającymi gładkie belkowanie i naczółek. W szczycie elewacji tylnej monogram AXP?. W elewacjach bocznych półkoliście zamknięte okna, ujęte plastycznymi obramieniami. W podziemiu kaplicy dawna krypta, złożona z części centralnej oraz dwóch półkolistych części bocznych wychodzących poza obrys murów. Część centralna nakryta stropem odcinkowym na belkach żelaznych, części boczne sklepione konchowo. Na ścianach i łukach zachowane napisy – cytaty z Biblii oraz pozostałości polichromii. Kondygnacja nadziemna z dawną niszą ołtarzową od strony zachodniej, wtórnie podzielona stropem.

Teren dawnego zakładu ogólnie dostępny. Poszczególne obiekty możliwe do zwiedzania w godzinach pracy firm i instytucji, lub po uzgodnieniu z właścicielami i użytkownikami.

Oprac. Maciej Słomiński OT NID Szczecin, 10-04-2018 r.