Brama Wysoka odznaczała się nie tylko walorami obronnymi, lecz także dużymi wartościami estetycznymi swych ozdobnych elewacji.

Historia

Białogard został lokowany w 1299 r. na prawie lubeckim. Wobec braku dokumentów przyjmuje się, że podobnie jak w innych miastach pomorskich, do budowy białogardzkich murów obronnych przystąpiono w pierwszej połowie XIV w. i kontynuowano ją w ciągu tego stulecia. W XV w. prowadzono modernizację murów, które wzmiankowane były w 1493 r. Do miasta prowadziły dwie bramy – Wysoka, lub Połczyńska  (na południe – w kierunku Połczyna) i Młyńska (u zbiegu dzisiejszych ulic Staromiejskiej i Młynarskiej – na północny zachód w kierunku Kołobrzegu). Wejście do miasta umożliwiały dodatkowe furty umieszczone w pięciu miejscach murów. Mur wzmocniony był 25 basztami łupinowymi, otwartymi do wnętrza i regularnie rozmieszczonymi co 23 metry. Wysunięte o około 40 cm poza lico muru były od niego nieco wyższe.

Dawny wygląd murów miejskich Białogardu dokumentuje (w sposób uproszczony) widok miasta na mapie Lubinusa z 1618 r., a bardziej dokładnie plan Ackermanna sporządzony w sierpniu 1765 roku po wielkim pożarze centrum miasta, który miał miejsce 13 i 14 lipca 1765 r. W 1794 r. rozebrano Bramę Młyńską. Poza tym białogardzkie mury przetrwały do XIX w., kiedy to zagrożone zostały rozbiórką. Bezpośrednią przyczyną decyzji o zniesieniu umocnień stały się epidemie cholery w 1853 i 1866 r. Mieszkańcy utożsamiali przyczynę epidemii w „morowym powietrzu” zamkniętym w zwartej zabudowie otoczonej murami. Prace rozbiórkowe prowadzono w latach 1866-1868. Jednak z końcem 1868 r. rada miejska zakazała dalszego burzenia murów, zachowując ocalałe fragmenty, które przetrwały  do dziś. W latach 1994-1995 z inicjatywy władz miasta oraz Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków odrestaurowano większość istniejących obecnie fragmentów wraz z bramą Wysoką.

Opis

Białogard jest miastem powiatowym o średniej wielkości. Pierwotnie całe Stare Miasto otoczone było wieńcem murów obronnych. Obecnie po rozbiórkach w XIX w. mury obronne zachowały się we fragmentach od strony południowo-zachodniej, południowo-wschodniej i północno-wschodniej. Wszystkie części murów dostępne są od dawnej uliczki podmurnej, zwanej dziś ulicą Matejki, biegnącej wokół całego Starego Miasta. Spośród istniejących niegdyś dwóch bram przetrwała jedna, zwana obecnie Wysoką lub Połczyńską, usytuowana w południowo-zachodniej części umocnień, u wylotu ul. Grottgera.      

Obwarowania gotyckie. Mury wzniesione z cegły w wątku wendyjskim na fundamencie z głazów narzutowych, brama murowana z cegły w wątku mieszanym i gotyckim. Dach bramy pokryty dachówką karpiówką. W licu murów widoczne otwory maculcowe. Korona murów i baszt podczas ostatniej konserwacji namurowana nową cegłą. W zachowanych obecnie fragmentach przetrwało kilka baszt łupinowych, nieznacznie wysuniętych poza zewnętrzne lico muru. Od strony przedpola elewacja każdej z baszt rozczłonkowana trzema smukłymi blendami zamkniętymi łukiem odcinkowym. W górnej części blend rozmieszczone strzelnice.   

Brama Wysoka. Zwrócona elewacją zewnętrzną na południowy wschód, wewnętrzną – na północny zachód. Założona na rzucie zbliżonym do kwadratu, dwukondygnacyjna, nakryta dachem czterospadowym. Przejazd z obu stron zamknięty łukiem ostrym. Obie elewacje bogato artykułowane, zewnętrzna bezokienna, rozczłonkowana blendami. Dwie skrajne pary ostrołukowych blend doprowadzone dołem do wysokości nasady łuku przejazdu, pozostałe powyżej fryzu nad przejazdem zakomponowane w układzie naprzemiennym – czterech blend ostrołukowych, z których dwie środkowe ujęte po bokach dwiema znacznie wyższymi i węższymi od nich blendami o zamknięciu schodkowym. Fryz nad przejazdem zdobiony dwoma rzędami przenikających się arkadek zamkniętych łukiem dwuspadowym – w górnym rzędzie ustawionych łukiem do dołu. W elewacji wewnętrznej łuk przejazdu ujęty z obu stron blendami w formie dwudzielnych maswerków zwieńczonych wimpergą. Nad przejazdem, po obu stronach łuku fryz analogiczny jak w elewacji zewnętrznej. W drugiej kondygnacji trzy szerokie ostrołukowe blendy, podzielone smukłymi bliźnimi blendami, z których cztery przepruto ostrołukowymi oknami. Szerokie blendy ujęte po bokach wąskimi, zamkniętymi schodkowo – zdwojonymi w osiach środkowych – pojedynczymi w skrajnych. W ścianie wewnętrznej po południowej stronie przejazdu usytuowane wejście do bramy (otwór zamknięty łukiem odcinkowym).

Mury dostępne bez ograniczeń, wnętrza bram i baszty – po uzgodnieniu z użytkownikami.

Oprac. Maciej Słomiński OT NID Szczecin , 20-07-2018 r.