Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół zaprojektowanej zieleni - Zabytek.pl

zespół zaprojektowanej zieleni


aleja 1931 - 1940 Gliwice

Adres
Gliwice

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. Gliwice, gm. Gliwice

Czytelny w krajobrazie miasta zespół zieleni komponowanej o wyjątkowej wartości w skali regionu.

Integralny element struktury przestrzennej osiedla GAGFAH, z okresu dwudziestolecia międzywojennego. Przykład wysokiego kunsztu ogrodniczego oraz nowoczesnego podejścia w projektowaniu urbanistycznym. Ze względu na posiadane walory krajobrazowe, zespół zieleni jest obecnie wyróżniającym się komponentem przestrzeni miejskiej.

Historia

Historia powstania zabytkowego zespołu zieleni sięga lat 20. i 30. XX w. i związana jest z zachodzącym w tym czasie rozwojem urbanistycznym Gliwic oraz działalnością miejskiego radcy budowlanego Karla Schabika. Jeszcze ok. 1920 r. zabudowa miasta skupiała się głównie w obrębie historycznego centrum oraz w bezpośrednim sąsiedztwie zakładów przemysłowych. Potrzeba stworzenia nowych miejsc zamieszkania oraz właściwej aranżacji towarzyszącej im przestrzeni wynikała z niedostatecznej liczby oraz niskiego standardu budynków istniejących. Nowe zespoły zabudowy wznoszono na niezagospodarowanych obszarach usytuowanych wzdłuż głównych arterii komunikacyjnych. Wyższy standard tych założeń wynikał m. in. z wyraźnego strefowania przestrzeni oraz dbałości o odpowiednie nasłonecznienie i przewietrzanie. W tym okresie istotnym elementem planowania przestrzennego było wprowadzanie zieleni. Popularna w tym czasie idea miasta ogrodu Ebenezera Howarda, interpretowana była jako wkomponowywanie w strukturę zabudowaną parków, ogrodów, skwerów i cmentarzy. Dużą wagę przywiązywano także do rozległych kompleksów leśnych, zlokalizowanych na obrzeżach miasta. 

Objęty ochroną zespół zieleni stanowił integralny element kompozycji przestrzennej osiedla GAGFAH, jednego z ok. dwudziestu zrealizowanych w tym czasie w Gliwicach osiedli mieszkaniowych, nawiązujących do postulatów idei miasta ogrodu. Zespół ten został wybudowany dla nauczycieli i urzędników przez Heimstatten Genossenschaft. Osiedle zrealizowano w dwóch etapach. W fazie I, trwającej od roku 1922, zagospodarowano Plac Na Wzgórzu oraz wzniesiono zabudowę wzdłuż ulic usytuowanych na północ od ul. Mickiewicza. W fazie II, po 1926 r., zabudowano obszar po stronie południowej, na którym przeważała zabudowa wielorodzinna. Do najważniejszych elementów kompozycji urbanistycznej osiedla, zrealizowanej według wytycznych Hansa Sattlera, należała aleja zieleni wysokiej wzdłuż ul. Mickiewicza oraz wnętrze urbanistyczne Placu Na Wzgórzu. Kontynuacją tej kompozycji były nasadzenia liniowe wzdłuż ciągów komunikacyjnych po stronie zachodniej i wschodniej. Charakterystyczną cechą założenia, uwidaczniającą się także w innych, powstających w tym okresie zespołach zabudowy było malownicze wkomponowanie poszczególnych obiektów w układ ulic i placów.

Opis

Zespół zaprojektowanej zieleni został usytuowany po południowo-zachodniej stronie śródmieścia Gliwic i wytyczony liniowo wzdłuż poszczególnych ulic. Układ zieleni był funkcjonalnie powiązany z modernistycznym zespołem zabudowy mieszkaniowej z okresu dwudziestolecia międzywojennego, tzw. osiedlem GAGFAH, zlokalizowanym w rejonie ul. Mickiewicza i Daszyńskiego. Dominantą w przestrzeni osiedla i głównym elementem całego układu zieleni są czterorzędowe, liniowe nasadzenia lip drobnolistnych wzdłuż ul. Mickiewicza. Ich kontynuacją po stronie zachodniej są trzyrzędowe nasadzenia lip wzdłuż ul. Sowińskiego i Kozłowskiej. Na zbiegu tych ulic znajduje się skwer Keżmarok. Po stronie wschodniej uzupełnieniem układu jest dwurzędowa aleja klonów pospolitych wytyczona wzdłuż ul. Sobieskiego oraz szpaler dębów wzdłuż granicy Placu Grunwaldzkiego. Na zbiegu ulic Mickiewicza, Sowińskiego, Kozłowskiej i Daszyńskiego znajdował się dawniej okrągły zieleniec, z centralnie zasadzonym drzewem, stanowiący symboliczne centrum kompozycji. Lokalizacja osiedla, na dobrze nasłonecznionym terenie, odpowiednio oddalonym od stref przemysłu, stanowiła dodatkowy walor, wpływający na podniesienie standardu zabudowy. 

Wkomponowanie nasadzeń alejowych w strukturę modernistycznego zespołu zabudowy było przykładem adaptacji idei miasta ogrodu Ebenezera Howarda. Kompozycja osiedla, trwale zespolona z układem zieleni, stanowiła równocześnie realizację postulatów Karla Schabika – naczelnego architekta miasta, przeciwstawiającego się rozpowszechnianej wówczas, bezplanowo powstającej zabudowie prywatnej, wśród której przeważały kamienice czynszowe. O przemyślanej kompozycji założenia świadczyła różnorodność architektoniczna poszczególnych obiektów oraz staranny dobór gatunków roślin. Wzdłuż ul. Sobieskiego nasadzono klony, które w zależności od odmiany przebarwiały się jesienią na żółto lub czerwono. Zróżnicowanie kolorystyczne poszczególnych drzew znacząco urozmaicało percepcję ulicy. Dzięki wprowadzonym układom zieleni, osiedle GAGFAH stanowiło malownicze i komfortowe miejsce zamieszkania. 

Zespół zieleni dostępny dla zwiedzających.

Oprac.: Ewa Waryś, OT NID w Katowicach, 19-04-2018 r.