Jedna z nielicznych zabytkowych budowli miasta, ocalonych po zniszczeniach II wojny światowej. Umiejętnie zaadaptowana do nowej funkcji, wyróżniona w konkursie „Zabytek Zadbany” (2013).

Historia

Dzieje wieży wodnej wiążą się z dziejami istniejącego co najmniej od 1427 roku młyna wodnego i budową w 2 połowie XVI wieku wodociągu, mającego zaopatrzyć w wodę wzgórze katedralne. Wieżę wybudowano w 1571 roku z wykorzystaniem dolnych partii murów istniejącego młyna. Zainstalowano w niej urządzenie czerpakowe napędzane z koła młyńskiego i zbiornik rozdzielczy. Podnoszona w górę woda, rozprowadzana była grawitacyjnie do sieci rur wydrążonych z pni dębowych i dostarczana na wzgórze katedralne, do domów i na podwórza kanoników. Na zaprojektowanie, zbudowanie i uruchomienie wodociągu kapituła zawarła umowę z mistrzem Walentym Hendllem z Wrocławia, wieżę wybudował mistrz murarski Stanisław. Był to drugi tego rodzaju wodociąg w Europie. Pierwszy, opary na podobnej zasadzie, zbudowano w 1548 roku w Augsburgu. Swoją funkcję wieża pełniła do połowy XVIII wieku, kiedy to rozebrano urządzenia hydrotechniczne, później wchodziła w skład zespołu młyna. Na przełomie XIX i XX wieku po zachodniej stronie wieży wzniesiono kilkukondygnacyjne, murowane budynki produkcyjne, częściowo złączone z wieżą. Z końcem II wojny światowej zespół budowli młyńskich oraz kanał doprowadzający wodę do wieży zostały poważnie uszkodzone. Relikty zabudowań młyńskich ostatecznie usunięto w latach 60. XX wieku, zlikwidowano również kanał roboczy turbin, jaz i mechanizmy robocze. Samą wieżę odbudowano w 1964 roku w ramach harcerskiej akcji „Frombork” i zaadaptowano dla celów turystycznych. W jej bezpośrednim sąsiedztwie wybudowano w 1966 roku niski pawilon handlowy. Obecnie wieża jest własnością prywatną, znajduje się tu punkt widokowy i kawiarnia, organizowane są wystawy czasowe. W 2012 roku wieża została poddana kompleksowym pracom remontowym, w roku 2013 otrzymała wyróżnienie w konkursie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Zabytek Zadbany”.

Opis

Wieża wodna połączona z niskim, współczesnym pawilonem handlowym, usytuowana w centrum miasta, nad korytem rzeki Baudy. Założona na planie prostokąta (6,20 x 8,30 m), z kanałem sklepionym biegnącym w osi poprzecznej, nakryta płaskim dachem tworzącym taras widokowy okolony barierą. Murowana z cegły ceramicznej, pełnej, o widocznych w elewacjach dwóch fazach budowy, zróżnicowanych wątkiem. W elewacji północnej i południowej półkoliście zamknięte otwory okienne odpowiadające pierwotnemu podziałowi międzykondygnacyjnemu, w elewacji zachodniej otwór wejściowy zamknięty łukiem odcinkowym oraz na wysokości II, III i IV kondygnacji prostokątne dawne otwory drzwiowe prowadzące do nieistniejącego obecnie budynku młyna. Na elewacji wschodniej relikt żeliwnego koła pasowego. Obecnie wewnątrz cztery poziomy użytkowe, ze współczesnymi stropami i żelbetowymi schodami (na ścianach wewnątrz czytelne poziomy dawnych stropów).

Obiekt dostępny częściowo, w miesiącach maj - wrzesień w godzinach otwarcia kawiarni, wejście na taras płatne; w miesiącach październik - kwiecień dostępny z zewnątrz.

Oprac. Iwona Liżewska, OT NID w Olsztynie, 29.09.2014 r.