Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół pałacowo-ogrodowy - Zabytek.pl

zespół pałacowo-ogrodowy


pałac 1785 r. Dobrzyca

Adres
Dobrzyca, Pleszewska 5a

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. pleszewski, gm. Dobrzyca - miasto

Klasycystyczny pałac w Dobrzycy jest jedną z trzech, obok pałaców w Lubostroniu i Śmiełowie, realizacji architekta Stanisława Zawadzkiego w Wielkopolsce.

W jego wnętrzach zachowała się oryginalna dekoracja malarska i sztukatorska autorstwa Antoniego Smuglewicza, Roberta Stankiewicza i Michała Ceptowicza vel Ceptowskiego. Otacza go nieregularny, romantyczny park angielski, na którego terenie znajdują się oficyna oraz dwa pawilony parkowe - Monopter i Panteon, również zaprojektowane przez Stanisława Zawadzkiego.

Historia

Pałac w Dobrzycy został wzniesiony w latach 1795-1799 (prace we wnętrzach trwały do 1804 r.) z inicjatywy Augustyna Gorzeńskiego, ówczesnego właściciela majątku, szambelana królewskiego oraz posła na Sejm Czteroletni, według projektu Stanisława Zawadzkiego. Budynek powstał na miejscu istniejącej wcześniej średniowiecznej fortalicji Dobrzyckich - rodowej siedziby pierwszych właścicieli Dobrzycy. Bogatą dekorację sztukatorską i malarską we wnętrzach pałacu wykonali znani artyści: Michał Ceptowicz vel Ceptowski, Antoni Smuglewicz i Robert Stankiewicz. Wokół pałacu został założony nieregularny park w stylu angielskim Autorem jego koncepcji byli Giencz i Lange, najprawdopodobniej przy udziale wspomnianego Stanisława Zawadzkiego, który był autorem projektów budowli i pawilonów parkowych - oficyny, Monopteru, Panteonu i nieistniejących już: oficyny wjazdowej, sztucznej ruiny zwanej kasztelem oraz stajni cugowych.

Pałac pozostał rezydencją w swej pierwotnej formie do 1939 r., przechodząc kolejno w posiadanie następujących rodzin: Turnów (1816-1835), barona von Kottwitz i rodziny Bandelow (1836-1890) oraz Czarneckich herbu Prus III (1890-1939). II wojna światowa zapoczątkowała trwający do drugiej poł. lat 80. ubiegłego wieku okres postępującej dewastacji pałacu i jego otoczenia. W czasie wojny w jego wnętrzach urządzono mieszkania dla przesiedlonych Niemców oraz magazyn zbożowy. Po jej zakończeniu wielokrotnie zmieniali się jego użytkownicy, były nimi osoby prywatne oraz instytucje. W jego wnętrzach mieściła się m.in. siedziba Państwowej Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego, dom kultury i biblioteka gminna, szkoła powszechna, biura. W tym czasie przeprowadzano w pałacu tylko bieżące i zabezpieczające prace remontowe, a w latach 1952-1958 poddano konserwacji część polichromii we wnętrzach. W latach 60. i 70. XX w. rozebrano Kasztel nad stawem w pn.-wsch. części parku oraz stajnie cugowe i wozownię, znajdujące się po pn. stronie założenia parkowego.

W 1988 r. zespół pałacowo-parkowy w Dobrzycy został przekazany Muzeum Narodowemu w Poznaniu z przeznaczeniem na utworzenie w nim jego oddziału - Muzeum Wolnomularstwa, które funkcjonowało do 1995 r., kiedy to pałac ponownie stał się własnością samorządu jako Muzeum „Zespół pałacowo-parkowy w Dobrzycy”. Obecnie nosi nazwę Muzeum Ziemiaństwa w Dobrzycy Zespół Pałacowo-Parkowy i znajduje się pod opieką Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego. Wraz z decyzją o zaadaptowaniu zespołu pałacowo-parkowego w Dobrzycy na Muzeum Wolnomularstwa (oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu) rozpoczęto, trwające do 2006 r. prace remontowo-konserwatorskie, które przywróciły mu pierwotny wygląd i dawną świetność.

Opis

Założenie pałacowo-parkowe w Dobrzycy znajduje się w pd-wsch. części miasta, po pd. stronie rynku. Tworzy je park o powierzchni ok. 9,5 ha z usytuowanym w jego pn. części pałacem. Po jego pd. stronie wznosi się oficyna oraz Panteon - jeden z zachowanych pawilonów parkowych. Po wsch. i zach. stronie drogi dojazdowej do pałacu znajdują się cztery stawy parkowe, największy z nich w bezpośrednim sąsiedztwie pałacu, otaczający go od strony zach. i północnej. Na stawie została usypana sztuczna wyspa, na której wzniesiono Monopter.

Pałac w Dobrzycy powstał w wyniku przekształcenia wcześniejszej, pochodzącej z drugiej poł. XVII w. rezydencji Dobrzyckich, w oparciu o rzut w kształcie dwóch połączonych ze sobą pod kątem prostym prostokątów, tworzących literę L. Autorem projektu jego klasycystycznej przebudowy przeprowadzonej w latach 1795-1799 był Stanisław Zawadzki. Piętrowy, podpiwniczony pałac został wzniesiony z cegły i otynkowany. Każda z brył została nakryta trójspadowymi dachami pokrytymi ocynkowaną blachą, połączonymi ze sobą kalenicami pod kątem prostym. Elewacje pałacu są dwukondygnacyjne, pokryte boniowaniem w kondygnacji parteru oraz na narożach budynku. Kondygnacje dzieli gzyms kordonowy, nad którym znajdują się prostokątne płyciny dekorowane girlandami, rozmieszczeniem odpowiadające otworom okiennym, a nad nimi znajduje się ciągły gzyms parapetowy. Elewacje wieńczy belkowanie z fryzem tryglifowo-metopowym i wysuniętym gzymsem uskokowym ozdobionym ząbkowaniem. Wszystkie otwory okienne są prostokątne, w kondygnacji parteru zwieńczone klińcem, na piętrze zamknięte fragmentem wykonanej w tynku opaski. Elewacja frontowa, pd.-wsch., załamana do wnętrza bryły budynku pod kątem prostym, jest pięcioosiowa z centralnie umieszczonym czterokolumnowym portykiem w wielkim porządku, zwieńczonym trójkątnym frontonem z tympanonem wypełnionym herbami Drogosław i Nałęcz ujętymi dekoracją z wici akantu, zwieńczonymi pięciopałkową koroną. Do wnętrza pałacu prowadzi prostokątny otwór drzwiowy, nad którym znajduje się zamknięte półkoliście porte-fenêtre. Elewacje zach. jest siedmioosiowa, pn. sześcioosiowa, wsch. i południowa są trójosiowe.

Układ pomieszczeń we wnętrzu jest dwutraktowy, amfiladowy, załamany pod kątem prostym zgodnym z kształtem bryły budynku. Węższy trakt wewnętrzny mieści pomieszczenia o charakterze prywatnym oraz dwie klatki schodowe - boczną i reprezentacyjną zlokalizowaną w pd. części skrzydła zach., prowadzącą z westybulu na parterze do sali balowej na piętrze. W szerszym trakcie zewnętrznym znajdują się pomieszczenia reprezentacyjne i mieszkalne.

Wszystkie pomieszczenia pałacu są dekorowane malowidłami i sztukateriami. Ściany ozdabiają pejzaże i bogato opracowane ornamenty. Jedno z okazalszych malowideł znajduje się na pd. ścianie tzw. „salonu z pejzażem” na parterze, w trakcie północnym. Przedstawia fantastyczny krajobraz, którego autorem jest najprawdopodobniej Antoni Smuglewicz. W środkowym pomieszczeniu zach. traktu na pierwszym piętrze, nazywanym „salonem ze sztukateriami”, na ścianach znajdują się sztukaterie ornamentalne z motywami płaskorzeźbionych medalionów, panopliów, girland, wici akantu, rogów obfitości oraz gryfów w układzie antytetycznym, których autorstwo jest przypisywane Michałowi Ceptowiczowi vel Ceptowskiemu, twórcy dekoracji sztukatorskich w pałacach w Pawłowicach i Lubostroniu.

Na terenie parku zachowała się część pierwotnych budowli, wzniesionych według projektu Stanisława Zawadzkiego na początku XIX wieku. W bezpośrednim sąsiedztwie pałacu, po jego pd. stronie zachowała się wzniesiona na rzucie prostokąta, murowana i otynkowana oficyna nakryta dachem łamanym, krakowskim, w której obecnie znajdują się pomieszczenia administracyjne i biurowe muzeum. W linii prostej, przy pd. granicy parku, znajduje się Panteon wzniesiony z cegły na rzucie okręgu, nakryty ceglaną kopułą pokrytą ocynkowaną blachą. Do jego wnętrza prowadzi kolumnowy portyk na rzucie prostokąta. Sześć kolumn dźwiga belkowanie o tryglifowo-metopowym fryzie zwieńczonym trójkątnym frontonem nakrytym dachem dwuspadowym. Budowla ta była pierwotnie miejscem spotkań członków loży masońskiej, do której należał fundator pałacu, Augustyn Gorzeński. Na sztucznej wyspie znajdującej się na stawie po zach. stronie pałacu został wzniesiony na rzucie okręgu, na wysokim, boniowanym cokole murowany z cegły Monopter, na którym ustawiono osiem toskańskich kolumn wspierających belkowanie z fryzem tryglifowo-metopowym zwieńczonym wysuniętym, profilowanym gzymsem. Budowlę nakrywa kopuła o konstrukcji drewnianej, pokrytej deskowaniem i ocynkowaną blachą.

W parku angielskim występuje wiele gatunków drzew, wśród nich: dęby, platany, buki, lipy, kasztanowce, graby i ponad trzydzieści pomników przyrody. Najważniejszymi z nich są: platan klonolistny z połowy XVIII w. znajdujący się przy wjeździe na teren zespołu pałacowo-parkowego oraz klon polny z końca XVII w. naprzeciw oficyny.

Na terenie zespołu pałacowo-parkowego znajduje się obecnie Muzeum Ziemiaństwa w Dobrzycy Zespół Pałacowo-Parkowy. Dla zwiedzających są dostępne wnętrza pałacu, w których mieści się stała ekspozycja poświęcona historii ziemiaństwa wielkopolskiego oraz odbywają się wystawy czasowe, park oraz wnętrze Panteonu, w którym organizowane są kameralne wystawy i spotkania, a także Monopter na wyspie, dostępny dzięki mostkowi łączącemu ją z pozostałą częścią parku. Na jego terenie znajduje się również wybudowana w 2011 r. oranżeria, w której mieści się kawiarnia.

Bliższe informacje, godziny otwarcia oraz ceny biletów są podane na stronie internetowej muzeum www.dobrzyca-muzeum.pl.

oprac. Anna Dyszkant, OT NID w Poznaniu, 01-07-2014 r.