Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół kościoła parafialnego pw. św. Marii Magdaleny - Zabytek.pl

zespół kościoła parafialnego pw. św. Marii Magdaleny


kościół XIV w. Dobrowoda

Adres
Dobrowoda

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. buski, gm. Busko-Zdrój - obszar wiejski

Kościół w Dobrowodzie należy do najcenniejszych prowincjonalnych, gotyckich świątyń w północnej Małopolsce.

Wśród nich wyróżnia się bogatym detalem kamieniarskim z lat 1524-1533, o stylistyce będącej połączeniem form gotyckich i renesansowych.

Historia

Dobrowoda w 1238 roku była własnością biskupów lubuskich, w okresie późniejszym przeszła w posiadanie biskupów krakowskich. W 1345 roku biskup krakowski Jan Grot erygował i uposażył tutejszą parafię. Zapewne tuż przed tym ukończono budowę pierwszego, drewnianego kościoła (według hipotezy Krystyny Białoskórskiej, parafię powołano przy istniejącym już wówczas obiekcie murowanym z 2. połowy XIII wieku). Według Jana Długosza miał on być filią świątyni w Chotlu Czerwonym, czego nie potwierdzają współczesne badania historyczne. W latach 1367-1380 biskup krakowski Florian Morski ufundował obecną, kamienną budowlę. W latach 20. XVI wieku dokonano jej gruntownej przebudowy. Przypuszcza się, że wówczas m.in.: sklepiono korpus nawowy i wystawiono przy nim wieżę ze schodami, kaplicę pw. NMP i zakrystię. Prace te sfinansował w znacznej mierze bp krakowski Piotr Tomicki, o czym świadczy heraldyka z obiektu. W 1533 roku duchowny ten konsekrował kościół. W 1657 roku spaliły go wojska siedmiogrodzkie. W 1664 roku był już częściowo odnowiony. W latach 50.-70. XVIII wieku wymieniono jego wyposażenie na późnobarokowe. W 1783 roku stan techniczny świątyni określono jako zły. W kolejnych latach przeprowadzono jej remont. W końcu XVIII lub XIX wieku zbudowano obecną, drewnianą dzwonnicę. Na początku XX wieku wystawiono przy kościele neogotycką kruchtę. W 2008 r. wykonano renowację tynków zewnętrznych budowli, a w latach 2010-2012 konserwacji poddano jej wyposażenie.

Opis

Zespół kościoła, usytuowany na wzniesieniu, w centrum wsi, zajmuje wnętrze owalnego placu, otoczonego kamiennym murem. Złożony jest z gotyckiej świątyni, położonej pośrodku tego terenu i z ustawionej na południe od niej, przy murze, wolno stojącej dzwonnicy z XIX wieku. Orientowany, jednonawowy kościół składa się z trójprzęsłowej nawy, opiętej szkarpami i zamkniętego prosto, prostokątnego prezbiterium, niższego i węższego od korpusu. Do północnej ściany prezbiterium przylega niska, prostokątna zakrystia. Przy nawie znajdują się: w zachodnio-południowym narożu półkolista wieża ze schodami, od południa kwadratowa kruchta, a od północy dwuprzęsłowa, prostokątna kaplica pw. NMP; wszystkie niższe od niej. Świątynia wystawiona jest z wapiennych ciosów i w całości wytynkowana. Nakrywają ją dachy: dwuspadowy (nad korpusem nawowym z wieżową sygnaturką, prezbiterium i kruchtą) i pulpitowy (nad zakrystią). Kamienne elewacje budowli, podzielone poziomymi gzymsami, wzbogacają malowane inskrypcje i detal rzeźbiarski z XVI wieku (w południowej skarpie nawy płaskorzeźba „Chrystus dźwigający krzyż”). Fasadę zachodnią akcentują narożne szkarpy i trójkątny szczyt o trzech blendach. Wejście główne podkreśla kamienny portal z lat 20. XVI wieku. W jego supraporcie znajdują się płaskorzeźbione herb Łodzia - bpa Tomickiego i dwa wazony. Wnętrze kościoła nakrywają sklepienia kolebkowo-krzyżowe (kaplica), krzyżowo-żebrowe (w prezbiterium o rzeźbionych wspornikach) i sieciowe (w nawie o płaskorzeźbionych zwornikach pokrytych herbami i inicjałami). W zachodniej części nawy wystawiono kamienny, trójprzęsłowy chór muzyczny z lat 20. XVI wieku, ozdobiony bogatym detalem kamieniarskim i rzeźbiarskim (m.in. w podchórzu rzeźbione zworniki, a na parapecie trzy płaskorzeźbione herby z inicjałami). Wejście do zakrystii akcentuje kamienny portal z tarczami herbowymi z lat 20. XVI wieku. W wyposażeniu wnętrza świątyni, pochodzącym w znacznej mierze z XVII-XVIII wieku, godnymi uwagi są m.in.: późnogotycka, kamienna chrzcielnica z lat 20.-30. XVI wieku, kamienne epitafium Jana Boboli (zm. 1605, atryb. warsztat pińczowski), „marmurowa” płyta nagrobna Jana Boboli (zm. 1605 atryb. warsztat chęciński), późnobarokowe ambona i ołtarze z lat 50.-70. XVIII wieku. Bezstylowa, kwadratowa dzwonnica jest budowlą piętrową z izbicą. Wzniesiona została z drewna, w konstrukcji słupowej, na kamiennej podmurówce. Ściany ma szalowane z zewnątrz, a dach namiotowy, kryty gontem.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Łukasz Piotr Młynarski, OT NID w Kielcach, 08.10.2014 r.

Bibliografia

  • Adamczyk A., Modras J., Polanowski L., Prace przy zabytkach architektury sakralnej i zabudowie miejskiej, [w:] Prace konserwatorskie w woj. świętokrzyskim w latach 2001-2012, red. J. Cedro, Kielce 2014, s.24.
  • Białoskórska K., Kościół parafialny ŚŚ. Marii Magdaleny i Marty w Dobrowodzie. Nieznany zabytek małopolskiego budownictwa sakralnego z pierwszej połowy XIII wieku, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie” 1992, t. XXXVI, s. 119-135.
  • Burzawa W., Dobrowoda. Parafia pw. św. Marii Magdaleny, [w:] Diecezja kielecka. Miejsca-Historia-Tajemnice, red. P. Tkaczyk, Kielce 2011, s. 92-93.
  • Corpus inscriptionum Poloniae, T. 1.: Województwo kieleckie, red. J. Szymański, z. 3: Busko-Zdrój i region, wyd. i oprac. U. Zgorzelska. Kielce 1980.
  • Katalog zabytków sztukiPolsce, t. 3: Województwo kieleckie, red. J. Z. Łoziński, B. Wolff, z. 1: Powiat buski, oprac. K. Kutrzebianka, Warszawa 1957, s. 15-17.
  • Kuczyńska J, Średniowieczne chrzcielnice kamienne w Polsce, „Rocznik Historii Sztuki” 1984, t. XIV, s. 5-79.
  • Kumor B. S., Dzieje diecezji krakowskiej do 1795, t. 1, Kraków 1998, s. 502-503.
  • Rosiński P., Zabytkowe organy w województwie kielecki, Warszawa-Kraków 1992, s. 96-98.
  • Kazimierza Strończyńskiego opisy i widoki zabytków w Królestwie Polskim (1844-1855), t. II: Gubernia Radomska, oprac. K. Guttmejer, Warszawa 2010, s. 143, 337.
  • Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w stopnickiem, Marjówce 1929, reprint Kielce 2000, s. 65-83, 351-354.
  • Wiśniewski E., Rozwój sieci parafialnej w prepozyturze wiślickiej w średniowieczu. Studium geograficzno-historyczne, Warszawa 1965, s. 87-88, 125.
  • Wiśniewski E., Prepozytura wiślicka do schyłku XVIII wieku. Materiały do struktury organizacyjnej, Lublin 1976, s. 179-181.
  • Wojtasik Z., Zub J., Konserwacja tzw. zabytków ruchomych, [w:] Prace konserwatorskie w woj. świętokrzyskim w latach 2001-2012, red. J. Cedro, Kielce 2014, s. 122.

Rodzaj: kościół

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_26_ZE.21450, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_ZE.273