Historia

Dobre Miasto po udanej akcji lokacyjnej otrzymało formalny przywilej lokacyjny w 1329 r. Od 1347 r. było siedzibą jedynej na Warmii kapituły kolegiackiej. Stanowiło główny ośrodek komornictwa dobromiejskiego, należącego do biskupa warmińskiego. Poza murami miejskimi aż do przełomu wieków XVII i XVIII nie było zabudowy mieszkalnej; tradycyjnie poza obrębem miasta lokowano zabudowę gospodarczą należącą do mieszczan, a także szpitale i związane z nimi cmentarze. Za Bramą Jeziorańską znajdował się kolejny cmentarz - przeznaczony dla przestępców - z kaplicą św. Mikołaja. Znana z przekazów kaplica została ufundowana w 1597 r. przez Walentego Helwinga, dziekana kapituły. Kolejną zbudowano w 1660 r. Obecna budowla powstała za zgodą bpa Krzysztofa Andrzeja Szembeka, po zburzeniu poprzedniej w 1736 r. Nowy kościół poświęcił w 1741 r. bp sufragan (pomocniczy) Michał Remigiusz Łaszewski. Po wybudowaniu szpitala przy dzisiejszej ul. Olsztyńskiej pełnił funkcję kaplicy szpitalnej (po 1877-1945). W czasie II wojny światowej odbywały się tutaj nabożeństwa dla robotników przymusowych przywiezionych do Prus Wschodnich, w tym dla Polaków. Po 1945 r. kościół był świątynią filialną głównej parafii dobromiejskiej. W 1958 r. w Dobrym Mieście powstała parafia greckokatolicka św. Mikołaja, związana z potrzebami duszpasterskimi ludności przeniesionej na tereny ówczesnego woj. olsztyńskiego w akcji „Wisła”. Od tej pory kościół pełni funkcję świątyni (cerkwi) parafii greckokatolickiej. Siedziba parafii mieści się w Lidzbarku Warmińskim.

Opis

Kościół znajduje się na pd. wsch. wschód od zespołu staromiejskiego, na działce w rozwidleniu miedzy drogami z Olsztyna i Jezioran. Wzniesiony w stylu barokowym, z eksponowanymi elewacjami z cegły licowej, stanowi przykład tzw. baroku ceglanego, nawiązującego zastosowanym materiałem do silnej tradycji gotyckiej. Na rzucie prostokąta, o prostej, zwartej bryle z dwuspadowym dachem. Prezbiterium skierowane na pd. wsch. Gładkie elewacje artykułowane skromnie otworami w tynkowanych opaskach. Nad fasadą i elewacją tylną szczyty z falistymi spływami. W elewacji wejściowej szczyt opracowany bardziej dekoracyjnie, z parą pilastrów i płycinami. Na kalenicy chorągiewka z datą 1737, nad elewacją tylną wieloboczna sygnaturka. Wnętrze salowe, trójprzęsłowe ze sklepieniami kolebkowymi wspartymi na podtrzymywanym przez pilastry belkowaniu. Murowany chór muzyczny wsparty na trzech półkoliście zamkniętych arkadach. Częściowo zachowane wyposażenie barokowe (trzy ołtarze oraz obraz Trójcy Świętej); w prezbiterium współczesny ikonostas z wtórnie użytymi fragmentami uszkodzonego w 1945 r. ołtarza głównego. W fasadzie, w niszy nad wejściem głównym umieszczona współczesna mozaika z przedstawieniem Matki Boskiej z Dzieciątkiem w typie Hodegetrii, techniką wykonania i ikonografią nawiązująca do tradycji bizantyńskiej, z którą związany jest Kościół greckokatolicki; przykład harmonijnego pod względem wartości artystycznych i treści zastosowania sztuki współczesnej w obiekcie zabytkowym.

Dostęp do zabytku ograniczony. Kościół użytkowany, poza godzinami liturgii zamykany.

Oprac. Joanna Piotrowska, OT NID w Olsztynie, 29.10.2014 r.