Historia

Przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim nadał miastu w 1329r. biskup Henryk II Wogenap. Sprowadzeni w 1347r. z pobliskiego Glotowa do Dobrego Miasta kanonicy rozpoczęli wznoszenie zabudowań klasztornych, ograniczonych początkowo do skrzydła zach. i pd. Budowę obecnego kościoła, dzięki działaniom biskupa Sorbona rozpoczęto w 1376r., a zakończono w zasadniczej części w 1389r. Do 1396r. wykonywano prace wykończeniowe. W tym samym roku dokonano konsekracji. Budowę wieży rozpoczęto w 1496r., a ukończono w 2 poł. XVI w. W 1719r. dwuspadowy dach został wzbogacony barokową sygnaturką na kalenicy, wg proj. Krzysztofa Reimersa z Ornety. W latach 1871-1881 dokonano restauracji kościoła w duchu neogotyckim m.in. przerabiając okna, przelicowując uszkodzone partie murów, odnowiając i uzupełniając szczyt wschodni oraz dostawiając neogotyckie kruchty. W 1900 r. nadbudowano obecne zwieńczenie wieży, zmieniając przy tym jej zadaszenie. Kościół przetrwał bez większych zniszczeń II wojnę światową. Od 1978 r. trwają przy zespole systematyczne prace konserwatorskie. W latach 1983-86 usunięto XIX-wieczne tynki z filarów i partii ścian wewnątrz kościoła, odsłonięto wnęki zachodniej części świątyni, uzupełniono uszkodzone partie murów, odsłonięto maswerki w blendach szczytów korpusu. Budynki kolegium skupione są po pd. stronie kościoła wokół czworobocznego dziedzińca. W pierwszej fazie budowy - ok. połowy XIV w. wzniesiono skrzydło pd., ok. 1373-1386 skrzydło wsch. z bramą Młyńską, na przełomie XIV i XV w. dobudowano skrzydło zach. Pod koniec XV w. dostawiono krużganki wzdłuż zach. i pd. skrzydła klasztornego oraz mur zamykający dziedziniec we wsch.-pd. narożniku, w tym samym czasie założono sklepienia kryształowe i gwiaździste nad pomieszczeniami refektarza i zakrystii. Pożar z 1719r. zniszczył dachy i część sklepień. Podczas odbudowy w 1720r. obniżono i przemurowano szczyty oraz przejazd bramy, zmodyfikowano kształt okien i układ pomieszczeń. Po zniesieniu kapituły w 1810r. budynki adaptowano na szkołę, prawdopodobnie w tym samym czasie zamurowano arkady krużganka oraz znacznie przekształcono skrzydło pd. W wyniku prac konserwatorskich i adaptacyjnych z lat 1978-1983 zadaszono zach. skrzydło, odsłonięto i zrekonstruowano arkady krużganka oraz części sklepień refektarza. W 1981r. skrzydło pd. adaptowano na siedzibę Warmińskiego Seminarium Duchownego „Hosianum”. Od 1991r. mieści się tu Dom Rekolekcyjny.

Opis

Zespół pokolegiacki zlokalizowany został w pd. - zach. części miasta. Jest założeniem trójskrzydłowym tworzącym z przylegającą od pn. elewacją pd. kościoła czworoboczny dziedziniec. Kościół to budynek ceglany, orientowany, o układzie trójnawowej siedmioprzęsłowej hali na rzucie prostokąta, zamknięty dachem dwuspadowym akcentowanym ośmioboczną sygnaturką na kalenicy. Od zach. poprzedzony wieżą na osi środkowej nawy. Wieża siedmiokondygnacyjna, nakryta dachem dwuspadowym. Wnętrze dzielone parami ośmiobocznych filarów wspierającymi sklepienie gwieździste. Szczyt wschodni schodkowy artykułowany blendami, kątowo ustawionymi sterczynami przechodzącymi w lizeny oraz fryzem biegnącym całą szerokością szczytu, oddzielającym go od ściany korpusu. Skarpy elewacji wschodniej i północnej zwieńczone blendowymi sterczynami. Kondygnacje wieży wydzielone fryzami, dekorowane ostrołukowymi blendami, szczyty schodkowe ze sterczynami. Skrzydła klasztorne ceglane na kamiennej podmurówce, nietynkowane, na rzucie wydłużonych prostokątów, jednotraktowe, nakryte dachami dwuspadowymi zamkniętymi schodkowymi szczytami. Od pd. i zach. podpiwniczone, z dwuprzęsłową zakrystią w pn. części skrzydła wsch. krytą sklepieniem gwieździstym czteroramiennym oraz przylegającym pomieszczeniem z analogicznym pokryciem wpisanym w romb. W skrzydle zach. od pn. analogiczne sklepienie, zaś w części środkowej salka z sklepieniem kryształowym, w skrzydle pd. od zachodu dwuprzęsłowa sala sklepiona kryształowo. Do najcenniejszych elementów wyposażenia należą: fragmenty gotyckich stall z 1396r. wmontowane w 1673r., rzeźbiony tryptyk z ok. 1420r., dwa późnogotyckie ołtarze z centralnymi przedstawieniami Tronu Łaski oraz św. Anny Samotrzeciej z ok. 1520r., barokowy ołtarz główny fundacji biskupa Adama Grabowskiego z 1747r. wzorowany na fromborskim, z rzeźbami Krzysztofa Perwangera i Jana Henryka Meissnera, barokowa ambona autorstwa Jana Krzysztofa Döbela z Królewca z 1693r.

Obiekt dostępny. Możliwość zwiedzania po uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Maurycy Domino, 4.12.2014 r.