Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

ruiny zamku - Zabytek.pl

Adres
Dobra

Lokalizacja
woj. zachodniopomorskie, pow. łobeski, gm. Dobra - miasto

Jeden z najpotężniejszych oraz najpiękniejszych późnogotyckich zamków rycerskich na Pomorzu Zachodnim, przebudowany na zlecenie wybitnego pomorskiego męża stanu Jobsta von Dewitz.

Na elewacjach zachował się autentyczny renesansowy tynk - nie naprawiany od czwartej ćwierci XVI w. Zamek w Dobrej jest również jednym z pierwszych przykładów nowoczesnej ochrony zabytków na Pomorzu.

Historia

Historia zamku nie została do tej pory gruntownie i rzetelnie opracowana. Podawane przez autorów tezy nie zawsze potwierdzone są przez zachowane relikty. Siedzibę rycerską założył prawdopodobnie w latach osiemdziesiątych XIII wieku Przybysław IV z Parchimia, właściciel okolicznych ziem. W dokumentach wzmianki o „castrum” w Dobrej pojawiają się w 1287 oraz 1294 r. Właścicielami Dobrej byli następnie Beyrow z Meckleburgi oraz od 1308 r. Henryk de Dobere, zwany również Heydebrecke. Ówczesny zamek położony na wzgórzu otoczonym mokradłami założony był na planie czworoboku zbliżonego do kwadratu z prostokątnym skrzydłem przy zachodnim boku. Dziedziniec otoczony był murem obronnym (kurtynowym) z bramą wjazdową od zachodu. Podczas najazdu Brandenburczyków w 1308 r. zamek został zniszczony. W 1338 r. właścicielem został Ulryk von Dewitz. Jego następca Gerhard von Dewitz rozbudował swą siedzibę w końcu XIV w., czyniąc z niej do najpotężniejszy zamek rycerski w Księstwie Zachodniopomorskim. Według Zbigniewa Radackiego w tym czasie odbudowano skrzydło zachodnie oraz wzniesiono nowe skrzydło od południa. Powstał również drugi obwód obronny z wieżą w narożniku południowo-wschodnim. Tak więc budowla składała się z zamku właściwego oraz podzamcza, którego charakter zabudowy jest nieznany. Zamek otaczała fosa. Dojazd do warowni prowadził prawdopodobnie od miasta przez most zwodzony, następnie przez podzamcze do głównej bramy usytuowanej od wschodu.

W czasie wojny pomorsko-brandenburskiej, w 1478 r. na zamku w Dobrej schronił się książę pomorski Bogusław X wraz z dwustoma rycerzami, uchodząc tu przed armią elektora Albrechta Achillesa. W tym czasie wyposażeni w nowoczesną artylerię Brandenburczycy zdobyli już zamki w Vierraden, Penkun, Torgelow, Löcknitz, Klempenow, Drawnie, Złocieńcu, Pełczycach, Wapnicy, Szadzku. Po krótkim ostrzale armatnim Pomorzanie doszli do wniosku, że warownia w Dobrej jednak nie sprosta wymaganiom nowoczesnej wojny podpisali rozejm.

Najważniejszej rozbudowy dokonał Jobst von Dewitz, humanista oraz kanclerz księstwa wołogoskiego Filipa I, który w 1538 r. przebudował starą warownię na późnogotycką rezydencję o cechach wyraźnie jeszcze obronnych. Zachowano zewnętrzne i wewnętrzne mury obronne wraz z otworami strzelniczymi. Według Z. Radackiego dotychczas istniejące budynki mieszkalne rozebrano do poziomu gruntu. Na ich miejscu wybudowano nowe skrzydła - południowe oraz północne wraz z ryzalitem przy wschodnim murze kurtynowym. W tym czasie zmodernizowano również wieżę. W wyniku tej rozbudowy zamek właściwy uzyskał wysokość dwóch pięter. Forma dachu jest nieznana. Główne skrzydło mieszkalne zamku usytuowane było od południa. W skrzydle północnym znajdowały się pomieszczenia mieszkalne (od zachodu) oraz kuchnia i browar (od wschodu). W obrębie ryzalitu wschodniego mieściła się stajnia. Najbardziej okazałe skrzydło południowe otwarto w stronę dziedzińca wielką półkoliście zamkniętą wnęką, usytuowaną pośrodku elewacji frontowej, której ceglane, nietynkowane lico urozmaicono rombową dekoracją z cegły zendrówki. Asymetryczne elewacje skrzydeł zamkowych przepruto szeregiem okien, zróżnicowanych pod względem wielkości oraz formy. W większości zamknięte łukami kotarowymi, niektóre umieszczone zostały we wnękach, w których ostrołukowe zamknięcie wpisano laskowanie o kształcie trójliścia. Układ wnętrz był jednotraktowy. Komunikację pomiędzy kondygnacjami zapewniały ceglane schody umieszczone w owalnych klatkach schodowych oraz w grubości murów. Wnętrza na dolnych kondygnacjach były przesklepione, na górnych - nakryte drewnianymi stropami belkowymi. Część pomieszczeń wyposażona została w kominki.

Przebudowę tę upamiętniała tablica erekcyjna z herbami rodów von Dewitz i von Arnim, która znajdowała się niegdyś na elewacji skrzydła południowego. Wyryto na niej słowa: „JOBST VA DEWICE DILLING VA ARNIM 1538”. Niewiadomo dokładnie jak wyglądała zabudowa podzamcza. Na podstawie analogii oraz relacji historycznych dotyczących innych zamków, np. w Maciejewie można przyjąć, że na podzamczu usytuowane były ryglowe budynki gospodarcze o różnych gabarytach

W czwartej ćwierci XVI w. pod wpływem renesansu zmodernizowano nieznacznie późnogotycki zamek w Dobrej. Rozebrano mury kurtynowe, prawdopodobnie wybrukowano dziedziniec. Na elewacjach położono istniejący do dzisiaj tynk fakturowy, akcentując narożniki charakterystycznymi gładkimi boniami, typowymi dla budowli renesansowych na Pomorzu Zachodnim. Zachowane do dziś ślady wskazują, że skrzydła północne i południowe połączone były w tym czasie piętrowym budynkiem ryglowym z gankiem na piętrze. Przemurowano niewielką część otworów okiennych. Zapewne w czwartej ćwierci XVI w. dokonano daleko idącej modernizacji wnętrz i założono szereg reprezentacyjnych pomieszczeń, między innymi tzw. złotą komnatę (Goldenen Gemach), której ściany wyłożone były boazerią.

Ostatnim panem na zamku był Bernd Joachim von Dewiz (1599-1645). W okresie wojny trzydziestoletniej zniszczeniu uległo skrzydło północne. Stacjonujące w Dobrej brandenburscy żołnierze zdewastowali wnętrza budowli. Według przekazów historycznych zniszczono wyposażenie komnat, meble, drzwi a nawet piece. Wojna trzydziestoletnia na terenie księstwa zachodniopomorskiego zakończyła się katastrofą polityczną, gospodarczą oraz demograficzną. Po wymarciu dynastii Grafitów księstwo podzielono pomiędzy Szwecję i Brandenburgię. W wyniku działań wojennych, grabieży i głodu niemal kompletnemu wyludnieniu uległo wiele miast i wsi. Koszty odbudowy i utrzymania zamku w tych trudnych czasach przekraczały możliwości finansowe rodu Dewitzów. Budowla była wykorzystywana tylko częściowo aż w końcu opuszczono ją na zawsze.

W 1808 roku Karl Ludwig von Dewitz sprzedał zamek i majątek w Dobrej sekretarzowi sądu grodzkiego Müllerowi i braciom Kamenberg. Część zamku wysadzono jeszcze w tym roku w powietrze, dla uzyskania materiału budowlanego. Tablice inskrypcyjną z herbami zabrał Karl Friedrich Ludwig von Dewitz i umieścił nad drzwiami wejściowymi nowo wybudowanego dworu w Mołdawinie. W 1840 zamek wraz z dobrami kupił Karl Juliusz Lübke, na którego wniosek pruski następca tronu (późniejszy cesarz Wilhelm I) przeznaczył w 1859 r. 425 talarów na uporządkowanie ruiny. Na cel ten zebrano również 390 talarów ze składek. W 1862 r. wykonano prace porządkujące i zabezpieczające. Kolejną konserwację pozostałości zamku przeprowadzono w 1906 r. W wyniku starań właściciela majątku, generalleutnanta von Diensta przyznana została dotacja państwowa w wysokości 1200 marek, do której pewną sumę dołożyli również Dewitzowie.

O ruinę dbano do 1945 roku. Od zakończenia wojny nie przeprowadzono żadnych prac zabezpieczających. Duże fragmenty murów uległy destrukcji.

Opis

Zamek położony jest na wzgórzu na północnym skraju miasta, przy drodze wylotowej prowadzącej do Nowogardu. Od wschodu, północy i zachodu teren wokół wzgórza zamkowego jest znacznie obniżony i częściowo podmokły. Znajduje się tutaj staw oraz rów. Wzgórze ma kształt czworoboku zbliżonego do kwadratu o boku 60 m. Zachowały się pozostałości zamku właściwego oraz podzamcza położonego na nieco niższym poziomie. Zamek właściwy składa się z pozostałości dwóch skrzydeł: południowego w postaci muru północnego i fundamentów muru południowego, oraz skrzydła północnego w postaci fragmentu muru północnego i południowego. Z dawnego podzamcza zachowały się fragmenty muru zewnętrznego oraz prostokątna wieża usytuowana w północno-zachodnim narożniku. Mury budynków wzniesiono z cegły w wątkach wedyjskim i gotyckim (skrzydło północne), gotyckim (skrzydło południowe) oraz główkowym (wieża). Ceglane mury uzupełniono częściowo kamieniami. Mur obwodowy zbudowany jest z nieobrobionych kamieni o zróżnicowanej wielkości. Naroża wymurowano z ciosów dokładnie obrobionych. Wieża w narożu północnowschodnim wzniesiona jest z kamienia w części dolnej oraz cegły w części górnej. Na tle oryginalnych partii murów zamkowych widoczne są odcinki uzupełnione podczas napraw przeprowadzonych w XIX i XX w. Na północnej elewacji skrzydła południowego zachowały się oryginalne renesansowe tynki - fakturowy w licu ściany oraz gładki w podkreślonych boniowaniem narożach. Spod tynku przebija późnogotycka rombowa dekoracja z cegły zendrówki. W środkowej części elewacja przepruta jest wielką wnęką, zamkniętą łukiem pełnym, którego archiwolta spoczywa na wydatnie profilowanym późnogotyckim wsporniku. Partię elewacji na wschód od wnęki wieńczy jest fryz arkadkowy. Zachowała się część późnogotyckich okien zamkniętych łukami kotarowymi. Niektóre z nich umieszczone zostały w ostrołukowych wnękach z laskowaniem w kształcie trójliścia. Część okien zamknięta jest łukiem koszowym. W murach obu skrzydeł zachowały się relikty dawnych klatek schodowych, sklepień oraz stropów.

Obiekt jest ogólnie dostępny.

oprac.: Radosław Walkiewicz, OT Szczecin, 27-10-2014 r.

Model 3D

Rodzaj: zamek

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_32_BK.114633, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_32_BK.408318