Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół parafialny pw. św. Marcina - Zabytek.pl

kościół parafialny pw. św. Marcina


kościół przełom XV/XVI w. Długie Stare

Adres
Długie Stare, Wiosenna 4

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. leszczyński, gm. Święciechowa

Zespół tworzy kościół wraz z otaczającym go ogrodzonym cmentarzem i późnobarokową bramą oraz położony w pobliżu budynek plebanii.

Kościół został wzniesiony najprawdopodobniej w XV w. (najstarsza wzmianka dotycząca parafii pochodzi z 1421 roku). Rozbudowywany i przebudowywany w następnych stuleciach w zrębie pozostał budowlą późnogotycką, zbarokizowaną, z wysokim trójkątnym szczytem wschodnim i masywną drewnianą wieżą pochodzącą z ok. 1809 r. po stronie zachodniej. Przy kościele znajduje się dwa cmentarze - starszy, założony w 1. poł. XVIII w. w bezpośrednim otoczeniu świątyni oraz nowszy, powstały pod koniec XIX w. po jej stronie zachodniej. Na ogrodzony teren przykościelny prowadzi późnobarokowa brama z XVIII w. zlokalizowana w pd.-wsch. odcinku muru. Po pn. stronie kościoła jest położony budynek plebanii, pochodzący z ok. poł. XIX wieku.

Historia

Parafia w Długich Starych została erygowana najprawdopodobniej na początku XV w. (najstarsza wzmianka o niej pochodzi z 1421 roku). Zachowany kościół wzniesiono zapewne w tym samym wieku z fundacji rodu Kotwiczów-Dłuskich. W latach 1561-1604 pozostawał w rękach innowierców. Świątynią katolicką stał się ponownie za sprawą Zofii z Rąbina 1º voto - Strzeleckiej, 2º voto - Chrzypskiej, ówczesnej właścicielki wsi. Odnowiony kościół został konsekrowany w 1648 roku. Około poł. XVIII w. wykonano polichromię z przedstawieniem Zwiastowania na sklepieniu prezbiterium. W 1769 r. dokonano jego rozbudowy (najprawdopodobniej wówczas wzniesiono zach. przęsło wieżowe) i wyposażono z fundacji Ludwiki z Jabłonowskich Nieżychowskiej, żony Ignacego Nieżychowskiego herbu Pomian, podkomorzego wschowskiego.

W XVIII w. został założony starszy, otaczający kościół cmentarz oraz wzniesiona brama w pd.-wsch. odcinku otaczającego go muru.

Około 1809 r. od zach. nad wzniesionym wcześniej przęsłem kościoła została nadbudowana wieża, wyremontowana w 1848 r. dzięki staraniom ks. Józefa Śmieszka, z którego inicjatywy wybudowano również pobliską plebanię. W latach 90. XIX w. przeprowadzono restaurację kościoła, w 1891 r. wybudowano nową zakrystię. Pod koniec tego stulecia założono nowszy cmentarz przylegający do starszego od zachodu.

W 1938 r. przeprowadzono prace w obrębie chóru, m. in. wykonano dekorację malarską i sztukatorską.

W latach 60. XX w. przeprowadzono remont wnętrza oraz wykonano nową polichromię. W 1990 r. przełożono i uzupełniono dachówkę na dachu kościoła, wzmocniono fundamenty wieży. W 1992 r. przeprowadzono prace konserwatorskie i malarskie w obrębie wieży.

Opis

Zespół kościoła par. pw. św. Marcina w Długich Starych jest położony w środkowej części wsi, po pd. stronie drogi łączącej Leszno i Wschowę, po pd.-zach. stronie zespołu dworsko-parkowego oraz po zach. stronie ul. Wiosennej. Po jej drugiej stronie znajdują się zabudowania dawnego folwarku.

Kościół jest otoczony ogrodzonym terenem cmentarza - wokół kościoła dawnego, założonego w 1. poł. XVIII w.; po stronie zach. czynnego, pochodzącego z końca XIX wieku. W pd.- wsch. odcinku muru znajduje się późnobarokowa brama z XVIII w., po stronie pn. furtka prowadząca do plebanii z ok. poł. XIX w., elewacją frontową zwróconej w kierunku ulicy, szczytem w stronę kościoła.

Kościół jest budynkiem jednonawowym, dwuprzęsłowym (pierwsze, wieżowe przęsło od zach. wypełnia empora chóru muzycznego) z jednoprzęsłowym, węższym prezbiterium od wsch., do którego od pn. przylega zakrystia z końca XIX w., a od pd. - loża kolatorska pochodząca najprawdopodobniej z czasu rozbudowy świątyni w 2. poł. XVIII wieku. Po stronie zach., na osi nawy znajduje się późniejsza kruchta. Rzuty wszystkich wymienionych członów są prostokątne. Od pd. do nawy na wysokości przęsła wieżowego przylega cylindryczna wieża, częściowo wtopiona w grubość muru, mieszcząca schody. Naroża zach. przęsła nawy oraz prezbiterium wzmacniają przypory. Do kościoła prowadzą trzy wejścia - od zach. główne przez kruchtę i boczne przez zakrystię oraz od pn. przez pomieszczenie loży kolatorskiej.

Bryły nawy i prezbiterium są prostopadłościenne, o nieznacznie zróżnicowanej wysokości, zakończone wysokimi trójkątnymi szczytami (szczyt zachodni nawy głównej jest zasłonięty dobudowaną na pocz. XIX w. drewnianą wieżą; wschodni, zwieńczony sygnaturką - dachem prezbiterium), nakryte dachami dwuspadowymi, niższym nad prezbiterium. Wieże, zach. i boczna cylindryczna mieszcząca schody, są wyższe od nawy i nakryte hełmami - wieży zach. z latarnią, cylindrycznej - zwieńczonym rzeźbą św. Walentego. Zakrystia i pomieszczenie loży kolatorskiej są niższe od prezbiterium, nakryte dachami pulpitowymi.

Kościół jest murowany z cegły, w partii nawy, prezbiterium oraz przyziemia wieży połączonej z kamieniem, tynkowany wewnątrz i na zewnątrz. Wieża na osi nawy jest w górnej partii drewniana, szalowana deskami w układzie pionowym. Połacie dachowe są pokryte dachówką ceramiczną, pulpitowy dach zakrystii oraz hełmy wież - blachą. Nawę i prezbiterium nakrywają sklepienia kolebkowe.

Dominantą jednoosiowej fasady zach. jest masywna wieża, w dolnej, szerszej, pochodzącej najprawdopodobniej z ok. 1769 r. partii murowana i tynkowana, na narożach wzmocniona przyporami i akcentowana parami zdwojonych pilastrów; w górnej wzniesionej ok. 1809 r., oddzielonej dachem okapowym - drewniana, nakryta hełmem z latarnią. Wieżę poprzedza kruchta. Jej elewację frontową akcentuje siedem półkolumn zwieńczonych krzyżami, wyniesionych ponad szczyt o falistych ramionach. Trzy środkowe półkolumny są podcięte przez prostokątny otwór drzwiowy zamknięty łukiem pełnym. Na bocznych elewacjach kruchty znajdują się trzy blendy arkadowe. Na osi środkowej blendy od pn. umieszczono otwór okienny, od pd. - otwór drzwiowy.

Elewacja wsch. w dolnej partii jest wzmocniona na narożach przyporami. W szkarpie pd. znajduje się wnęka z figurą NMP, nad którą umieszczono tablicę pamiątkową. Na osi elewacji znajduje się aedicula z postumentem zamknięta profilowanym łukiem pełnym. Wysoki trójkątny szczyt jest dekorowany płycinami o różnych wykrojach.

Elewacje boczne są czteroosiowe, w partii prezbiterium po stronie pn. przesłonięte przez dwuosiową elewację zakrystii, po stronie pd. - pozbawioną okien elewację loży kolatorskiej. Otwory okienne prezbiterium i nawy posiadają wykroje w kształcie leżących owali, w partii przęsła wieżowego mniejszych, położonych niżej, nad którymi znajdują się wysokie prostokątne otwory okienne zamknięte łukiem nadwieszonym, doświetlające emporę chór muzycznego.

Wnętrze kościoła jest jednonawowe, dwuprzęsłowe z węższym, jednoprzęsłowym prezbiterium od wsch., oddzielonym od nawy półkolistym łukiem tęczowym. Ściany nawy i prezbiterium obiega gzyms uskokowy, nad którym wznoszą się sklepienia kolebkowe. Zach. przęsło nawy wypełnia empora chóru muzycznego. Na sklepieniach prezbiterium i nawy oraz między oknami jej przęsła wsch. umieszczono panneau wypełnione malowidłami; w prezbiterium przedstawiającym Zwiastowanie, pochodzącym z ok. poł. XVIII wieku.

W prezbiterium znajduje się barokowo-regencyjny ołtarz główny z lat 1720-1730 z obrazami przedstawiającymi: Matkę Boską z Dzieciątkiem, z 1. poł. XVII w., w polu środkowym oraz św. Marcina, współczesny ołtarzowi, w zwieńczeniu. Po bokach ołtarza, na konsolach znajdują się późnobarokowe rzeźby św. biskupów. Ołtarze boczne i ambona przy łuku tęczowym pochodzą z lat 1770-1780, prospekt organowy z pocz. XIX wieku.

Późnobarokowa brama w pd.-wsch. odcinku muru jest murowana z cegły, tynkowana z dwóch stron. Część przejazdowa z zamkniętym łukiem pełnym otworem na osi od frontu jest ujęta pilastrami na narożach, zwieńczona profilowanym gzymsem z przerwanym frontonem, pośrodku którego znajduje się krzyż na cokole nakrytym czterospadowym daszkiem. Furtka po stronie pn. jest zamknięta łukiem pełnym podwieszonym, nakryta daszkiem dwuspadowym. Nad łukiem przejazdu od strony kościoła zachowała się pozioma belka dębowa, będąca najprawdopodobniej pozostałością konstrukcji pierwotnych, drewnianych wrót.

W obrębie starszej części cmentarza przykościelnego, założonej w 1. poł. XVIII w., zachowały się barokowe nagrobki i klasycystyczne płyty nagrobne wykonane z piaskowca, wśród nich, przy murze po stronie wsch. Andrzeja Nieżychowskiego (zm. 1720 r.) i jego syna Józefa (zm. 1741 r.), ufundowany przez Ludwikę z Gurowskich Nieżychowską w okazałej formie ołtarza zwieńczonego baldachimem i kotarami, flankowanego obeliskami oraz rzeźbami na cokołach, z których obecnie jest zachowana jedna, po stronie pd., przedstawiającą św. Józefa.

Budynek plebanii po pn. stronie kościoła został wzniesiony na rzucie wydłużonego na osi pn.-pd. prostokąta, z cegły na kamiennej podmurówce. Jego prostopadłościenną bryłę nakrywa dach dwuspadowy kryty dachówką ceramiczną. Elewacje są otynkowane. Fasada, zwrócona w kierunku wsch., jest dziewięcioosiowa, otwory okienne prostokątne otoczone wykonanymi w tynku opaskami z gzymsami nad- i podokiennymi.

Zabytek dostępny.

Oprac. Anna Dyszkant, OT NID w Poznaniu, 23-05-2017 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_BK.160592, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_30_BK.74785