W skład zespołu wchodzi dworzec oraz szereg budynków administracyjnych, mieszkalnych i technicznych wzniesionych od końca XIX do l. 20. XX wieku.

Historia

Stacja kolejowa w Dęblinie powstała u zbiegu ważnych szlaków kolejowych, na skrzyżowaniu Kolei Nadwiślańskiej z Koleją Dęblińsko-Dąbrowską oraz linią prowadzącą do Łukowa. Poza ważną rolą w komunikacji pasażerskiej i towarowej, Kolej Nadwiślańska miała znaczenie strategiczne, łącząc twierdze rosyjskie na terenie Królestwa Polskiego Modlin i Dęblin (Iwanogród) z twierdzami Wołynia.

Zespół budynków kolejowych powstał w kilku etapach. W 1896 r. jako pierwsze wzniesiono dwa piętrowe domy wielorodzinne (ul. Dworcowa 5 i 7), a w 1900 r. - murowany dworzec i budynek mieszkalno-administracyjny zw. Belwederem (ul. Kolejowa 16). W 1920 r. wzniesiono wieżę ciśnień. W l. 1921-1926 zbudowano, pierwotnie cztery, drewniane domy wielorodzinne o charakterze willi, z których zachowane trzy: ul. Dworcowa 1, 3, 13. W 1923 r. powstał kolejny budynek przeznaczony na cele mieszkalno-administracyjne i służby zdrowia (ul. Dworcowa 11) oraz trzy murowane wielorodzinne wille (ul. Dworcowa 15, 17, 23). W 1924 r. do istniejącego dworca dobudowano duży, drewniany budynek dworcowy, z wygodnymi pomieszczeniami przeznaczonymi do obsługi pasażerów.

W l. 2003-2005 przeprowadzono generalny remont dworca, podczas którego połączono obydwa budynki, znacznie zmieniając układ i pierwotną funkcję wnętrz oraz rozmieszczenie części otworów wejściowych (m. in. zlikwidowano wejście do budynku murowanego w jego elewacji od strony peronu, dobudowując przedsionek przy ścianie szczytowej).

Opis

Zespół budynków kolejowych położony jest niemal w całości po pd.-zach. stronie torowiska, wzdłuż ul. Dworcowej.

Dworzec składa się z dwóch budynków przylegających do siebie ścianami szczytowymi - starszego murowanego i późniejszego drewnianego. Budynek murowany wzniesiony na planie prostokąta, z dwoma przedsionkami, dwukondygnacyjny, podpiwniczony. Zbudowany z cegły i otynkowany, nakryty dachem dwuspadowym pod blachą. Elewacje od strony ulicy i peronu analogiczne, czteroosiowe, dwukondygnacyjne o podziałach ramowo-lizenowych. Kondygnacje oddzielone rozsuniętymi gzymsami kordonowymi, pomiędzy którymi dekoracyjne płyciny, pod okapem profilowany gzyms wieńczący. Otwory okienne zamknięte półkoliście, ujęte od góry opaskami z kluczami.

Budynek drewniany założony na planie długiego prostokąta (ok. 50 m), parterowy. Zbudowany w konstrukcji szkieletowej, wewnątrz otynkowany, na zewnątrz oszalowany. Nakryty dachem dwuspadowym z dwiema potężnymi facjatami doświetlającymi wnętrze, nakrytymi dachami mansardowymi. Elewacje pokryte szalunkiem o dekoracyjnym układzi. Wnętrze pierwotnie jednotraktowe w części centralnej (z obszerną halą kasową, barem i poczekalnią), gruntownie przekształcone podczas ostatniego remontu. Wewnątrz zachowane snycerskie ozdoby sufitów i drewniane słupy w d. poczekalni.

Budynek mieszkalno-administracyjny tzw. Belweder (ul. Kolejowa 16) zbudowany na dwuczłonowym rzucie, złożony z głównego członu z mieszkalnym poddaszem, nakrytego dachem naczółkowym i dostawionego prostopadle, parterowego skrzydła pod dachem dwuspadowym. Murowany z czerwonej cegły, dachy pokryte dachówką. Elewacje urozmaicone otynkowanymi płycinami, pomiędzy skrzydłami wejście główne poprzedzone dwuarkadowym podcieniem wspartym na kolumnie.

Budynek mieszkalno-administracyjny (ul. Dworcowa 11) położony naprzeciwko dworca, dwukondygnacyjny, wzniesiony na planie prostokąta, z późniejszymi przybudówkami. Murowany z cegły i otynkowany, nakryty dachem czterospadowym. Elewacja frontowa o dwu kondygnacjach rozdzielonych wydatnym gzymsem kordonowym, pięcioosiowa. Pośrodku otwarty przedsionek w półkolistej arkadzie wspartej na kolumienkach, po bokach blendy arkadowe z prostokątnymi oknami. Skrajne otwory okienne szerokie, na parterze zamknięte odcinkowo.

Domy wielorodzinne (ul. Dworcowa 5 i 7). Dwa identyczne budynki - dwukondygnacyjne, wzniesione na planie prostokąta, dwutraktowe. Murowane z cegły i otynkowane, nakryte dachami dwuspadowymi. Elewacje frontowe ośmioosiowe z dwoma zakończonymi trójkątnie ryzalitami mieszczącymi klatki schodowe; w elewacjach tylnych po jednym ryzalicie na osi. Na wszystkich elewacjach delikatna artykulacja ramowo-lizenowa.

Domy wielorodzinne (ul. Dworcowa 1, 3, 13) o charakterze willowym. Drewniane, parterowe, z mieszkalnym poddaszem: nr 1 i 3 nakryte dachami czterospadowymi z facjatami; nr 13 o bardziej urozmaiconej bryle, nakryty dachem mansardowym, z szerokimi facjatami nawiązującymi do budynku dworcowego, z przedsionkami w bocznych elewacjach, nad którymi werandy.

Domy wielorodzinne (ul. Dworcowa 15, 17, 23) o charakterze willowym, wzniesione wg jednego projektu, w „stylu narodowym”. Dwukondygnacyjne, z mieszkalnymi poddaszami. Murowane z cegły i otynkowane, nakryte dachami mansardowymi, z facjatami. Elewacje frontowe (częściowo przekształcone) pięcioosiowe, ze zryzalitowaną trójosiową, trzykondygnacyjną partią środkową, ujętą na parterze skośnymi skarpami przechodzącymi w lizeny; w przyziemiu otwarty przedsionek, nad którym balkon. Partie skrajne jednoosiowe, pierwotnie z otwartymi loggiami na obu kondygnacjach (w parterze zabudowane), z których górne flankowane toskańskimi kolumienkami. W budynku nr 23 zachowane oryginalne zwieńczenie ryzalitu środkowego w formie uskokowego szczytu z kulami.

Wieża ciśnień wzniesiona na rzucie ośmioboku, o dwuczłonowej bryle składającej się z wysokiej, lekko zwężającej się ku górze, partii dolnej podtrzymującej nadwieszony zbiornik nakryty ostrosłupowym, uskokowym dachem zakończonym iglicą.

Żuraw wodny (z 1942 r.), metalowy, usytuowany przy lokomotywowni.

Dostęp do zabytku ograniczony.

Oprac. Bożena Stanek-Lebioda, OT NID w Lublinie, 10-10-2017 r.

Bibliografia

• Karty ewidencyjne (1-12): Dworzec kolejowy, budynki mieszkalne, administracyjne, wieża ciśnień. Dęblin, oprac. Stanek-Lebioda B., 1993, Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie oraz Archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie.
• Kurzyp K., Dęblin. Szkice z dziejów miejscowości i okolicy, Dęblin 1994, s. 77-83.
• Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, t. 22: Województwo lubelskie, Warszawa 1995, s. 54.