Twierdza w Dankowie stanowi jedyne tego typu założenia na terenie Polski, posiada nietypowy układ bastionów stworzony na rzucie zbliżonym do prostokąta. Podstawę narysu Dankowa zaczerpnięto z  traktatu Errarda, stanowi on bezpośrednie nawiązanie do jednego z opisywanych układów, niewielkie różnice wynikają jedynie z różnej skali obiektów. Twierdza przez wiele lat stanowił siedzibę rodu Warszyckich, fundatorem fortyfikacji bastionowych był Stanisław III Warszycki, kasztelan krakowski, który istotnie zasłużył się walką w trakcie wojny Szwedzkiej, nie dość że obronił Danków, odbił również Pilicę i Krzepice, a także wysłał pomoc materialną w celu obrony Jasnej Góry.

Historia

Pierwsze wzmianki odnośnie zamku na terenie Dankowa pochodzą z XV wieku zgodnie z opisami położony został na płaskim przedpolu, które dzięki równomiernie narastającemu wzniesieniu w odległości 1,5 km od samej budowli uzyskało przewyższenie w wysokości 30 m względem dziedzińca. W niewielkiej odległości od zamku zlokalizowano kościół który według niektórych źródeł mógł powstać już w 1550 roku, następnie w latach 1630-1650 został przebudowany i zachował się do dzisiaj. Zgodnie z miejscowymi podaniami wieża kościelna miała powstać z dawnej wieży zamkowej, jednak ze względu na brak badań informacje te nie zostały potwierdzone. Od XVII wieku Danków stanowił siedzibę rodu Warszyckich, a za pierwszego właściciela uznaje się Andrzeja Warszyckiego, wojewodę podlaskiego. Zamek zostaje gruntownie przebudowany w 1632 roku, za czasów zarządzania przez Stanisława III Warszyckiego, zyskuje wówczas fortyfikacje bastionowe. Po śmierci Stanisława III zamek krótko utrzymuje się w  rękach Warszyckich, na początku XVIII wieku dobra przechodzą kolejno w ręce Pociejów następnie Wesselów. Ze względu na utratę swojego silnego znaczenia strategiczno-obronnego od 1823 roku obiekt popada w ruinę, w miarę czytelny pozostaje nadal kształt podłużnego czworoboku o dwóch bramach. Niespełna 30 lat później  nie ma już śladu po zabudowie zamku, co wiązało się z rozbiórką kamiennych murów przez miejscową ludność. Do niekorzystnych zmian należy zaliczyć powstanie dodatkowego wejścia w obrębie bastionu zachodniego w II połowie XX wieku. Pierwsze prace mające na celu ochronę i zachowanie obiektu miały miejsce w latach 70. XX wieku, wykonano wówczas szczegółowe badania archeologiczne oraz architektoniczne w obrębie obwodu obronnego, następnie przeprowadzono prace zabezpieczające w postaci oblicówki ceglanej od strony południowej, zachodniej oraz części wschodniej stanowiącej front wodny.

Opis

Ruiny twierdzy położone są na lewym brzegu rzeki Liswarty, we wschodniej części wsi. Zamek nie zachował się do dzisiaj, pozostały natomiast ruiny domu kasztelanowej, wały fortyfikacji, kościół oraz ruiny bramy krzepickiej zlokalizowanej na kurtynie I-II. Wśród niekorzystnych zmian w obrębie układu wymienić należy przebite w XX w. przejście w obrębie bastionu III. Same fortyfikacje bastionowe powstały na rzucie wydłużonego czworoboku o kształcie zbliżonym do trapezu. W obrębie narysu mamy do czynienia z dwoma układami rogowymi, utworzonymi przez przypominające bastiony kleszczowe, cztery półbastiony (krótsze boki), wprowadzono także dwa nieregularne półbastiony na froncie wodnym i po jednym bastionie w obrębie dłuższych boków. Wały w formie obwałowań ziemnych ujęte są kamiennym oskarpowaniem, a ich lico nachylone jest pod kątem 82 stopni. Dwa pierwotne wejścia stanowią: dwukondygnacyjna Brama Krzepica zlokalizowana w froncie południowym, zbudowana na rzucie wydłużonego prostokąta z cegły i kamienia, wtórnie przemurowana w obrębie szczytu przedniej części, przypomina bramy w Zbarażu oraz Łańcucie. Drugie wejście zlokalizowane jest pod wałem i stanowi je furta do kościoła w formie tunelu przeprowadzonego ze względów obronnych pod skosem. Niektórzy badacze wskazują możliwość istnienia trzeciej furty wodnej zlokalizowanej w obrębie bastionu V nie zostało to jednak  nigdy potwierdzone. 

Ruiny twierdzy są ogólnie dostępne dla zwiedzających.

Oprac. Agata Mucha, OT NID w Katowicach, 29.07.2014 r.

Bibliografia

• Gruszecki A., Bastionowe zamki w Małopolsce, Warszawa 1962, s. 155-169.
• Holewiński M., Bastionowy zamek kasztelana Stanisława Warszyckiego w Dankowie. Stan obecny i problematyka konserwatorska, (w:) Fortyfikacje nowożytne w Polsce-badania, realizacje, projekty. Zagospodarowanie do współczesnych funkcji, L. Narębski (red.), Toruń 2013, s. 51-63.
• Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J., Leksykon zamków w Polsce, Warszawa 2007, s. 151.
• Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa. Założenie obronne Danków, oprac. S. Zaleski, 1999.
• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. VI woj. Katowickie, I. Rajduch-Samkowa, J. Samka (red.), z. 7 pow. kłobucki, inwent. T. Małkowska-Holcerowa, J. Mańskowska-Jurczkowa, Warszawa 1963, s.6-7, fig.1.