Odkryto tu pochówki podkurhanowe i groby płaskie, pochówki pojedyncze i zbiorowe, szkieletowe i ciałopalne. Groby posiadały różne konstrukcje. Zbadano też ślady obrzędów, związanych ze światem zmarłych.

Usytuowanie i opis

Dacharzów położony jest w północno-wschodniej części Wyżyny Sandomierskiej. Kopiec leży na niewielkiej lokalnej kulminacji usytuowanej przy krawędzi doliny Opatówki, wznoszącej się około 50 m ponad jej dno. Stanowisko składa się z kurhanu i rozmieszczonych na wschód i południe wokół niego ośmiu szkieletowych grobów płaskich oznaczonych kamieniami lub nakrytych brukiem kamiennym. Nasyp ziemny kurhanu miał około  20-22 m średnicy i około 1 m wysokości. Pod nim odsłonięto dwie przylegające do siebie, kamienno-drewniane, prostokątne komory grobowe, zbudowane w formie namiotu, nakryte czterospadowym dachem - tak zwany dom zmarłych (przodków), czyli swoisty grobowiec rodzinny, do którego sukcesywnie dokładano kolejnych zmarłych, przenosząc lub przesuwając kości ze starszych pochówków. W większej komorze znajdowały się szkielety czterech kobiet i dwójki dzieci, a w mniejszej ciałopalny grób mężczyzny. W pobliżu kurhanu natrafiono na ślady obrzędów, związanych ze światem zmarłych - ślady palenia ognia, potłuczone naczynia i ślad po dużym słupie, być może totemie lub ołtarzu ofiarnym. Od południowego zachodu kopiec otaczał półksiężycowaty rów, w którym również stwierdzono ślady palenia ognia. Niektóre z grobów w Dacharzowie zawierały bogate wyposażenie w postaci naczyń, ozdób z brązu i miedzi, m.in. kolczyki w formie spiralnych tarczek i dużą, zdobioną szpilę z brązu, służącą do spinania włosów lub szat, a także mały niebieski paciorek, datowany na 1250-1200 p.n.e., będący importem z terenów kultury mykeńskiej w Grecji. Jest on jednym z najstarszych zabytków szklanych z ziem polskich.

Historia

Kurhan i wszystkie groby należy przypisywać ludności kultury trzcinieckiej (1700-1100 p.n.e.). Jako pierwsza powstała duża komora grobu podkurhanowego. Najstarszy pochówek pochodzi z około 1650 roku p.n.e. W trakcie funkcjonowania grobu, dostawiono do niego mniejszą komorę i obie użytkowano razem. Z tego czasu pochodzi też słup - totem/ołtarz. Ostatni pochówek w tym grobowcu złożono do większej komory. Potem nasypano kopiec i wykopano półksiężycowaty w przekroju rów. Pochówki płaskie, otaczające kurhan, są młodsze. Datowane są na 1450-950 rok p.n.e., przy czym chronologia najmłodszych grobów budzi wątpliwości wśród badaczy zajmujących się tą epoką, którzy kres funkcjonowania tego stanowiska widzą najpóźniej około 1100  roku p.n.e. Przyjęcie chronologii zaproponowanej przez badaczy Dacharzowa zmieniłoby spojrzenie na sposób i długość użytkowania cmentarzysk oraz tempo i charakter przemian osadniczo-kulturowych w zachodniej Małopolsce.

Stan i wyniki badań

Badania kurhanu prowadzili w latach 1994-1995 Marek Florek z Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Tarnobrzegu, Józef Ścibior z Muzeum Okręgowego w Sandomierzu i Halina Taras z Katedry Archeologii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.

Zabytek dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Nina Glińska, NID OT Kielce, 21.05.2015 r.

Bibliografia

• Czopek S., Walanus A., Uwagi o chronologii i interpretacji cmentarzyska w Dacharzowie,  „Przegląd Archeologiczny”, t. 51, 2003, s. 185-190.
• Florek M., Recepcja „mogiłowych” wzorców kulturowych w obrządku pogrzebowym ludności kultury trzcinieckiej na przykładzie zespołu sepulkralnego w Dacharzowie i innych wybranych stanowisk z terenu Małopolski [w:] A. Kosko, J. Czebreszuk (red.), „Trzciniec” - system kulturowy czy interkulturowy proces?”, Poznań 1998, s. 135-144.
• Florek M., Ścibior J., Kurhan z epoki brązu w Dacharzowie pod Sandomierzem, „Zeszyty Sandomierskie“, nr 1, 1994, s. 30-31.
• Florek M., Taras H., Sprawozdanie z badań zespołu grobowego kultury trzcinieckiej na stanowisku 1 w Dacharzowie, gm. Wilczyce, woj. tarnobrzeskie, „Archeologia Polski Środkowowschodniej”, t. 1, 1996, s. 63-68.
• Florek M., Taras H., Möglichkeiten der Interpretation von Bestattungsbräuchen und gesellschaftlichen Fragen in der Trzciniec-Kultur. Am Beispiel des Hügelgrabs in Dacharzów, [w:] W. Blajer (red.) „Beiträge zur Deutung der bronzezeitlichen Hort- und Grabfunde in Mitteleuropa”, Kraków 1997, s. 65-89.
• Florek M., Taras H., Dacharzów. Cmentarzysko kultury trzcinieckiej, Lublin 2003.
• Taras H., Kovalukh N., Skripkin V., Dating of the Grave Complex in Dacharzów, Małopolska, „Geochronometria”, t. 21, 2001, s. 157-162.