zespół budynków Dyrekcji Lasów Ordynacji Łańcuckiej - Zabytek.pl
Adres
Dąbrówki
Lokalizacja
woj. podkarpackie, pow. łańcucki, gm. Czarna
Wartościowym zarówno pod względem artystycznym - wybudowany w typie szwajcarskim budynek Dyrekcji, jak i naukowym - jako szczególny przykład budynków związanych z gospodarką Ordynacji oraz przykład niezwykle rzadko występującego budynku suszarni nasion.
Historia
Dąbrówki wchodziły w skład majętności łańcuckiej już 1606 r. Po utworzeniu ordynacji łańcuckiej w 1830 r. przez Alfreda Potockiego zreorganizowano funkcjonowanie dóbr. W ich ramach w 1835 r. funkcjonował Wydział Leśny. W l. 1845-1846 wybudowano budynki Nadleśnictwa w Dąbrówkach, w miejscu dzisiejszej dyrekcji. Zostało ono założone na surowym korzeniu, na pn. od wsi, na granicy lasu. Nadleśnictwo dokumentuje mapa tzw. „drugie wojskowe zdjęcie monarchii austro-węgierskiej (1806-69). Na niej widnieje też budynek w miejscu dzisiejszej adiunktówki. W 1857 r. w Dąbrówkach znajdowała się już suszarnia nasion. W l. 80. XIX w. w strukturze ordynacji powstała Dyrekcja Lasów Dóbr Ordynacji Łańcuckiej, zapewne wtedy też powstał budynek, który był jej siedzibą. Lasy Potockich zostały upaństwowione na mocy dekretu PKWN z dn. 12.12.1944 r. Z ich części powstało Nadleśnictwo Dąbrówki, które od 1974 r. weszło w skład Nadleśnictwa Leżajsk. Zabytkowe budynki były użytkowane przez Lasy Państwowe. W l. 1968-70 wykonano remont adiunktówki i budynku dyrekcji. W 1978 r. ten ostatni został ponownie wyremontowany i rozbudowany o murowane skrzydło. Adiunktówka już w 1998 r. była budynkiem prywatnym. Główny budynek także zmieniał właścicieli. Po Lasach Państwowych był własnością Gminy Czarna, a ok. 2011 r. stał się własnością prywatną. Natomiast suszarnia nasion w 2011 r. została przeniesiona do skansenu Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej, gdzie będzie eksponowana.
Opis
Zespół składający się z budynku Dyrekcji, adiunktówki oraz do 2011 r. z suszarni nasion został zlokalizowany w pn. cz. wsi; po obu stronach drogi wojewódzkiej 877 biegnącej na pn. w kierunku Leżajska. Po wsch. stronie drogi, oddalona ok. 35 m od jezdni znajduje się Dyrekcja. Od pn. i pd. otoczona przez obiekty przemysłowo/gospodarcze. Adiunktówka lokalizowana, ok. 80 m na pn. od budynku Dyrekcji, po zach. stronie drogi. Oba budynki fasadami zwrócone w kierunku drogi. Na zapleczu adiunktonówki była usytuowana suszarnia.
Budynek Dyrekcji wybudowany w tzw. stylu szwajcarskim, na planie litery H - z korpusem na osi pn.-pd. i dwoma prostopadłymi do nie go skrzydłami, do których dostawiono ganki od pn. i pd. Obiekt o dużej, rozłożystej bryle, przekrytej dwuspadowymi dachami. Korpus przekryty dachem, o przedłużonej nad werandę zach. połaci. W połaci wsch. dwie niewielkie lukarny. Dachy nad skrzydłami prostopadłe do głównego, tej samej wysokości. Do bocznych ścian budynku dostawiono dwa niewielkie ganki. Elewacje poziomo szalowane. Fasada (zach.) z dekoracyjną otwartą, werandą pomiędzy skrzydłami bocznymi, do której wejście zaakcentowane parami słupów podtrzymującymi trójkątny, ażurowy szczyt ozdobiony treliażem, oraz misternie rzeźbionym ornamentem floralnym. Płatew werandy dekorowana od spodu, zróżnicowanymi wieszakami/psami oraz ćwierć kolistymi wykrojami wypełnionymi ażurową dekoracją. Okna elewacji frontowej i pojedyncze w elewacji pd. w dekoracyjnych, rozbudowanych obramieniach (płyciny, boczne półkolumienki, trójkątne przyczółki ze sterczynami i floralną dekoracją). W szczytach bocznych skrzydeł rozmieszczono ozdobne balkony. Pozostałe elewacje pozbawione dekoracji. Elewację pd. i pn. urozmaicają mocno przeszklone ganki, o słupowej konstrukcji. Wnętrze właściwie pozbawione zabytkowego wyposażenia.
Adiunktonówkę założono na rzucie litery L dostawiając pomieszczenie do tylnej elewacji budynku. Jest to niewielki budynek o charakterystycznym ganku na osi elewacji frontowej (wsch.). Przekryty został dachem czterospadowym, oraz dwuspadowymi nad gankiem i tylną częścią budynku. Całość pokryto gontem. Zrąb zabytku otynkowano.
Suszarnia nasion była wzniesiona na planie ośmioboku. Na podmurówce ustawiono dolną kondygnację, wybudowaną w konstrukcji sumików-łątkowej, natomiast górna, nadwieszona kondygnacja powstała w konstrukcji szkieletowej. Całość była przekryta dachem namiotowym, ośmiopołaciowym.
Dostęp do zabytku ograniczony. Obiekt dostępny z zewnątrz. Brak dostępu do suszarni nasion.
Oprac. Bartosz Podubny, OT NID w Rzeszowie, 03-09-2015 r.
Rodzaj: budynek użyteczności publicznej
Forma ochrony: Rejestr zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_18_ZE.19504