Jest jednym z nielicznych tego typu obiektów zachowanych na Lubelszczyźnie i stanowi cenne źródło do poznania rezydencji obronnych typu gródki stożkowate.

Usytuowanie i opis

Grodzisko o nazwie lokalnej "Zamczysko" położone jest na południowy wschód od zwartej zabudowy wsi, około 250 m na zachód w linii prostej od koryta rzeki Uherki, na podmokłych łąkach, które niegdyś stanowiły rozległe bagna.

Grodzisko zachowało się do dziś w formie nasypu ziemnego w kształcie nieregularnego czworoboku z zaokrąglonymi narożami i powierzchni około 300 m2, który otacza fosa o szerokości 7 m i głębokości około 3,50 m w stosunku do płaszczyzny kopca. W granicach zewnętrznej krawędzi fosy obiekt posiada wymiary 30 x 35 m. Teren wnętrza nasypu jest prawie płaski, tylko w południowej, wschodniej i centralnej części kopca znajdują się trzy niewielkie nieckowate wgłębienia. Obecnie stanowisko jest nieużytkiem, który porastają obficie drzewa oraz krzewy tarniny. Obiekt został częściowo zniszczony od strony północno-zachodniej w wyniku podorywania.

Historia

Na podstawie wyników badań można stwierdzić, że w okresie od XIV do XV wieku funkcjonował w Czułczycach gródek rycerski ze śladami bliżej nieokreślonej zabudowy, przypuszczalnie drewnianej, w XVI wieku już opuszczony, co mogło mieć związek z przejściem dóbr Czułczyce z własności prywatnej w ręce królewskie.

Pierwsza wzmianka źródłowa o miejscowości pochodzi z 1425/4/ roku, kiedy wzmiankowany był Śmietanka, łowczy(?) z Czułczyc. Chodzi tu zapewne o Czułczyce samborskie, bowiem związki Piotra Śmietanki z Czułczycami chełmskimi są dostrzegalne dopiero w latach pięćdziesiątych XV wieku. Z całą pewnością z osadą związany był Małyszka, któremu w 1441 r. król Władysław III nadał Czułczyce, a w rok później lokował je na prawie niemieckim. W 1447 roku jako właścicielka dóbr została odnotowana Anna, wdowa po Małyszce, która sprzedała w tym czasie wieś Maciejowi Smokowi z Sielca herbu Ślepowron, chorążemu chełmskiemu. W 1543 roku Czułczyce stały się wsią królewską, bowiem Hieronim Smok zapisał ją królewiczowi Zygmuntowi Augustowi.

Według informacji z 1543 roku znajdował się w miejscowości dwór stojący w środku fortyfikacji - „fortalitium eandem villae intromissio”. W 1846 r. w księdze notarialnej chełmskiej wymienione jest w Czułczycach Zamczysko.

Stanowisko odkrył i wykonał wstępne rozpoznanie na przełomie lat 40-tych i 50-tych XX wieku Stanisław Skibiński. Jego ustalenia sprawiły, że w starszej literaturze obiekt był interpretowany przeważnie jako grodzisko wczesnośredniowieczne.

Stan i wyniki badań

Badania weryfikacyjno - sondażowe przeprowadził w 1979 roku Jerzy Cichomski przy udziale Andrzeja Hunicza. Badania sondażowe objęły powierzchnię 37,50 m2 w centralnej i północnej części kopca oraz na dnie fosy. Wykonano ponadto 12 odwiertów w przybliżeniu na osi północ-południe. Badania powierzchniowe w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski przeprowadził w 2000 roku Andrzej Bronicki.

W trakcie badań wykopaliskowych zarejestrowano układ warstw świadczący o usypaniu kopca na niemal płaskim terenie, przy czym materiałem do budowy nasypu była ziemia leżąca bezpośrednio w jego rejonie, po wybraniu której utworzyło się zagłębienie na fosę. Nie odkryto żadnych śladów obiektów mieszkalnych „in situ”, ale potwierdzeniem istnienia w badanym miejscu jakichś budowli mieszkalnych była warstwa węgli drzewnych zarejestrowana w wykopie wytyczonym w południowej części stanowiska oraz bogaty materiał ruchomy. Zebrane zostały liczne fragmenty naczyń glinianych, kafle garnkowe, w tym dwa kafle z otworem w kształcie czterolistnej koniczynki z dziobkiem oraz kafle płytkowe z ornamentyką geometryczną (rozety, maswerki) oraz pojedynczy kafel płytkowy z herbem „Pilawa”, także przedmiot metalowy (cynowa łyżeczka), datowane na XIV-XV wiek.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Ewa Prusicka, OT NID Lublin, 18-10-2015 r.