p.n.e.. Zabytek jest jednym z najstarszych pradziejowych cmentarzysk odkrytych i badanych wykopaliskowo w województwie śląskim, a dzięki utworzonemu „Rezerwatowi Archeologicznemu” można zobaczyć zrekonstruowany fragment pradziejowej nekropolii. W sumie jest to jedyny, poświęcony tego rodzaju stanowisku archeologicznemu, obiekt wystawienniczy w Polsce.

Usytuowanie i opis

Cmentarzysko zlokalizowane jest w Częstochowie, w dzielnicy Raków bezpośrednio przy alei Pokoju, pomiędzy ulicą B. Leśmiana i ulicą W. Łukasińskiego, ok. 630 m na zachód od rzeki Warty. Rezerwat Archeologiczny, Oddział Muzeum w Częstochowie znajduje się przy ulicy Łukasińskiego 20.

Historia

Stanowisko zostało odkryte przypadkowo w 1955 r., podczas budowy wiaduktu przy alei Pokoju, wtedy też podjęto pierwsze prace archeologiczne, którymi kierował Adam Krauss. W latach 1960-1961 Włodzimierz Błaszczyk przeprowadził na stanowisku główną kampanię wykopaliskową i powstał projekt utworzenia „Rezerwatu Archeologicznego” oraz pawilonu wystawienniczego, w którym obecnie prezentowany jest fragment przebadanej nekropoli. Archeolodzy datują cmentarzysko w Częstochowie - Rakowie na wczesną epokę żelaza, czyli na około 750-550 r. p.n.e. Nekropolia była użytkowana przez ludność kultury łużyckiej należącą do tzw. grupy górnośląsko-małopolskiej, podgrupy częstochowsko-gliwickiej. Można dodać, że maksymalny czas trwania kultury łużyckiej przypada na okres od około 1350 do około 400 r. p.n.e. Ta jednostka kulturowa zaliczana jest do tzw. kręgu pól popielnicowych, nazwanego tak od charakterystycznej formy obrządku pogrzebowego. Zmarłych kremowano i składano do grobów w glinianych urnach - popielnicach, przy tym cmentarze często były duże (nawet po kilka tysięcy pochówków) i długo użytkowane. W związku z powyższym warto zwrócić uwagę, że przedmiotowe stanowisko nie jest typowym cmentarzyskiem ludności kultury łużyckiej, co jest odbiciem lokalnej górnośląsko-małopolskiej specyfiki. Obecnie na fragmencie przebadanego wykopaliskowo stanowiska znajduje się Rezerwat Archeologiczny, Oddział Muzeum w Częstochowie. W pawilonie wystawienniczym można zapoznać się z historią stanowiska i kultury łużyckiej oraz zobaczyć oryginalne pochówki i zabytki ruchome stanowiące elementy wyposażenia grobowego.

Stan i wyniki badań

Na stanowisku zarejestrowano 85 grobów, w tym 44 pochówki szkieletowe i 25 ciałopalnych jamowych, a więc bez urn-popielnic. Warto podkreślić, że birytualizm, czyli stosowanie w obrządku pogrzebowym zarówno inhumacji, jak i kremacji, jest cechą szczególną i wyróżnia grupę górnośląsko-małopolską na tle innych grup kultury łużyckiej. Na cmentarzysku w Częstochowie - Rakowie groby często posiadały konstrukcje kamienne tj. bruki lub obstawy. W grobach szkieletowych zmarli ułożeni byli w pozycji wyprostowanej w przybliżeniu na osi północ-południe, a ich głowy skierowano na południe. Wyposażenie zmarłych stanowiły wykonane z brązu lub żelaza ozdoby (np. naszyjniki, bransolety, nagolenniki, szpile, zawieszki skroniowe), narzędzia (np. noże, sierpy) i broń (groty włóczni i strzał), a ponadto zmarłym do grobów wkładano najróżniejsze naczynia gliniane, w których zapewne znajdowały się napoje i pożywienie. Trzeba dodać, że nie rozpoznano całego zasięgu stanowiska, część grobów została również zniszczona podczas rozmaitych prac budowlanych, m.in. przy budowie alei Pokoju.

Stanowisko jest dostępne przez cały rok. Rezerwat Archeologiczny jest oddziałem Muzeum w Częstochowie i na stronie tej instytucji można sprawdzić aktualne godziny otwarcia placówki.

Oprac. Michał Bugaj, OT NID w Katowicach, 05.11.2014.