1603-1617 (muratorzy Piotr Durie i Johann (Jan) Wolff ). Zachowany bogaty wystrój sztukatorski prezbiterium z czasu budowy kościoła.

Historia

Parafia powstała przed 1325 r. z pierwszym drewnianym kościołem. Od 1508 patronami kościoła stali się nowi właściciele wsi - Firlejowie. Przerwa w funkcjonowaniu parafii wymuszona przez kalwina Jana Firleja trwała od ok. 1557 r. do 1569 r. w którym ponownie kościół został przywrócony do kultu. W 1603 r. rozpoczęto budowę nowej murowanej świątyni sumptem Henryka Firleja (syna Jana), późniejszego biskupa (od 1616 r.) i prymasa Polski (w l. 1624-1626). Budowę prowadził początkowo murator Piotr Durie, a przed 1614 r. (data ukończenia dekoracji sklepień) - murator, sztukator i kamieniarz Jan (Johann) Wolff. W 1617 r. kościół poświęcił sam bp Henryk Firlej. Po pożarze dachów w 1711 r. remont objął szczyt fasady (zachowana nisza z reliefem), wieże i wnętrze kościoła (wyposażenie), zaś po zniszczeniach kościoła w 1813-1815 r. szczyty fasady i kaplic oraz nowe hełmy wież otrzymały formy klasycystyczne. W l. 1875-1876 kopulaste hełmy zastąpiono neobarokowymi hełmami typu latarniowego, dobudowano kolumnowy portyk przed wejściem głównym i nadbudowano skarbczyk nad zakrystią . Remonty w l. 1987-1990. W 2006 konserwacją objęto kamieniarkę otworów, a w l. 2010-2013 - wnętrze.

Opis

Zespół kościelny zajmuje pd. parcelę przy dawnym rynku miejskim między ulicami Radzyńską, Rynek i Kocką. Obejmuje on kościół w obrębie cmentarza otoczonego murem, budynek mansjonarii stojący przy pd.-zach. narożniku ogrodzenia przy ul. Kockiej i murowaną kapliczkę na skrzyżowaniu ulic Kockiej i Rynek.

Kościół jest orientowany, zbudowany z kamienia i cegły, tynkowany. Zbudowany na rzucie symetrycznym zbliżonym do krzyża, z jednonawowym, trójprzęsłowym korpusem i nieco węższym zamkniętym półkoliście prezbiterium. Pierwsze przęsło ujmuje para płytkich prostokątnych kaplic transeptowych, zlicowanych z parą kwadratowych zakrystii przy prezbiterium - południowa z nadbudowanym skarbczykiem. Fasada dwuwieżowa z kwadratowymi wieżami po bokach korpusu z przyległymi zewnętrznymi klatkami schodowymi. Trójprzęsłowa nawa sklepiona kolebką z lunetami z wezgłowiami opartymi wprost na głowicach korynckich pilastrów (system baldachimowy). Sklepienie gładkie z dekoracyjnym kartuszem i rozetą w osi podniebienia. Łuk tęczowy oparty na półfilarach zakończonych kapitelami korynckimi - podłucze podzielone dekoracją kasetonową z plakietkami wewnątrz. Analogiczne, węższe arkady otwarte do kaplic bocznych. W nich sklepienia klasztorne pokryte sztukaterią sieciową w „typie lubelskim” - w rogach kaplic pilastry korynckie. Empora chóru muzycznego trójprzęsłowa o sklepieniach krzyżowych, na arkadach z archiwoltami wspartymi na filarkach o sfazowanych narożach. Parapet w formie attyki o pionowych podziałach. W prezbiterium sklepienie pokryte siecią „lubelskiej” dekoracji sztukatorskiej - wezgłowia lunet oparte na korynckich głowicach.

Wyposażenie stanowi zespół późnobarokowych drewnianych ołtarzy z 1 poł. XVIII w. (główny i cztery boczne, w tym dwa w kaplicach), drewniana ambona, stalle i konfesjonały (XVIII w.) oraz pięć kamiennych renesansowo-manierystycznych portali (dwa w prezbiterium).

Fasada dwuwieżowa, trójosiowa o trójstrefowym podziale poziomym za pomocą gzymsów -strefie parteru i dwukondygnacyjnej strefie wyższej zintegrowanych z korpusem gzymsami oraz górnej strefie obejmującej szczyt i parę wyrastających z korpusu trzykondygnacyjnych kwadratowych wież, zakończonych baniastymi hełmami. Podział pionowy fasady spiętrzonymi pseudopilastrami. Wejście główne na osi środkowej obramione kamiennym arkadowym portalem poprzedza czterokolumnowy portyk w porządku toskańskim, nad nim bliźniacze, zakończone podwójnym łukiem i gzymsem wysokie okno w kamiennym obramieniu. Szczyt schodkowy z dekoracją arkadkową zdobi blenda z płaskorzeźbą św. Stanisława Biskupa. Wszystkie okna wież usytuowane osiowo - w dolnych kondygnacjach pojedyncze, zamknięte łukiem, w dwóch górnych - bliźniacze z okulusem pod gzymsem - wszystkie w boniowanych obramieniach. Pojedyncze okna boczne w korpusie, kaplicach i para okien prezbiterium są analogiczne do okna fasady, zaś niskie boczne okna w obu zakrystiach i skarbczyku nad zakrystią pd. zamyka górą pełny łuk. Kaplice transeptowe ujęte na narożach spiętrzonymi pseudopilastrami, zakończone trójkątnymi szczytami. Na osiach obu okien korpusu para manierystycznych kamiennych ślepych portali. Dachy dwuspadowe, kryte płaską blachą.

Budynek mansjonarii murowany z cegły, wzniesiony na rzucie prostokąta, dwutraktowy. Jednopiętrowy, nakryty dachem czterospadowym - pierwotnie pogrążonym z attyką. Elewacje obecnie nieotynkowane bez podziałów, z otworami na froncie i w tylnej ścianie na pięciu osiach - pierwotnie czteroosiowy z widoczną dobudową od strony pn. Górne okna wtórnie podwyższone.

Mur wokół cmentarza kościelnego z wnękami od wewnątrz.

Kościół stale dostępny z zewnątrz.

Oprac. Roman Zwierzchowski, OT NID w Lublinie, 9.07.2015