O wyjątkowej wartości osiedla stanowi jego bogaty program funkcjonalny oraz niespotykane na terenie Górnego Śląska wpływy architektury południowej Francji będące konsekwencją nabycia kopalni ,,Czeladź’’ przez francuską spółkę. Osiedle przedstawia wysokie wartości historyczne i architektoniczno-urbanistyczne, czerpiące wzory z XIX i XX wieku myśli planistycznych, stanowi cenną odpowiedź na rosnące na przełomie XIX i XX wieku zapotrzebowanie na budownictwo mieszkaniowe.

Historia

Pierwsze wzmianki odnośnie poszukiwania złóż węgla kamiennego na terenie obecnej dzielnicy Piaski w Czeladzi pochodzą z 1860 roku, kilka lat później w 1867 roku na terenie osady powstaje pierwszy szyb wydobywczy ,,Ernest’’ o głębokości 80 m który daje początek założonej przez Michała Guttmana, Jana Familiera oraz Ernsta Kramera Kopalni Węgla Kamiennego ,,Czeladź’’. W 1879 roku teren ten nabywa założona 3 maja 1879 roku francuska spółka Societe Anonyme des Mines de Czeladz, która silnie inwestuje w zakład. W 1890 roku zarząd podejmuje decyzję o budowie kolonii robotniczej, a pierwszy budynek mieszkalny powstaje już pod koniec XIX wieku. Zabudowa mieszkaniowa czerpie wzorce z modeli francuskich oraz idei angielskiego planisty sir Ebenezera Howarda. Najstarszą część kolonii tzw. Stare Piaski tworzy zabudowa urzędnicza oraz obiekty usługowe. Jedną z pierwszych wytyczonych na terenie osiedla ulic stanowi ulica Sikorskiego, która zawdzięcza swój reprezentacyjny charakter rozplanowaniu wzdłuż jej przebiegu mieszkań kadry urzędniczej, (których ostateczny kształt uzyskano po niemal 25 latach prac). W 1898 roku na terenie osiedla wzniesiono willę Wiktora Vianney’a pełniącego w latach 1905-1931 funkcję Dyrektora Naczelnego Kopalni. Na początku XX wieku na terenie dzielnicy wzdłuż ul. Kościuszki oraz 3 Kwietnia powstaje kolonia robotnicza. Ostateczny kształt dzielnicy Piaski (złożonej z kilku odrębnych powstających etapowo zespołów) został ukształtowany w latach 20. XX wieku kiedy to rozszerzono zabudowę mieszkaniową o tzw. Nową Kolonię położoną przy ulicy Płockiej, Krzywej, Nowopogońskiej oraz Warszawskiej.

Opis

Osiedle robotnicze ,,Piaski’’ położone jest w południowo-wschodniej części miasta w bezpośrednim sąsiedztwie kopalni ,,Czeladź’’, obecnie Saturn. Układ przestrzenny założenia rozbity jest na cztery zespoły mieszkaniowe o zwartej formie, wzbogacone dodatkowo o towarzyszące zespołowi budynki użyteczności publicznej oraz mieszkania wyższej kadry urzędniczej rozplanowane na powierzchni ponad 30 hektarów. Wśród zabudowy dominują budynki mieszkalne przeznaczone dla pracowników niższego szczebla są to wykonane w konstrukcji murowanej z cegły i kamienia wolnostojące budynki o zwartej bryle, wzniesione na planie prostokąta, nakryte dachem dwuspadowym. Obiekty te charakteryzują się oszczędnym detalem zdobniczym w postaci ceglanych naroży budynków, gzymsów międzykondygnacyjnych, wieńczących oraz ceglanych opasek akcentujących otwory okienne

i drzwiowe, rzadziej spotykane elementy stanowią ryzality oraz wydatne kamienne cokoły. Główny trzon kompozycyjny ukształtowano w oparciu o ciągi komunikacyjne, większość zabudowy w formie szeregowej rozplanowano szczytem do drogi. Istotne znaczenie dla projektantów odgrywały także tereny biologicznie czynne i tak na terenie osiedla powstał park przyosiedlowy, niewielkie ogródki pracownicze, liczne aleje podkreślające przebieg ulic oraz nasadzenia zieleni wysokiej o funkcji estetyzującej oraz izolacyjnej. W obrębie układu wyróżniamy cztery zespoły przestrzenne, pierwszy położony w zachodniej części dzielnicy stanowi najstarszy fragment założenia tzw. Stare Piaski i składa się odpowiedni z zabudowy mieszkaniowej rozplanowanej regularnie wzdłuż ulicy 3 Kwietnia oraz Tadeusza Kościuszki, mieszkań urzędniczych położonych przy ulicy Mickiewicza o bogatym detalu zdobniczym w postaci licznych lizen podkreślających podział elewacji zewnętrznej. W części zachodniej oprócz zabudowy mieszkaniowej rozmieszczono także liczne obiekty użyteczności publicznej tj. dawny klub urzędniczym, neoromański kościół parafialny pw. Matki Boskiej Bolesnej, budynek dyrekcji, wille dyrektora, dom głównego mechanika, budynek szkoły oraz przedszkole. Drugi zespół stanowi zabudowa mieszkaniowa wzdłuż ulicy Francuskiej w postaci pięciu domów ustawionych kalenicowo do drogi i oddzielone od niej przy pomocy okazałych przedogródków, budynki o podwyższonym standardzie przeznaczone były dla pracowników dozoru kopalni. Trzeci zespół zlokalizowano w południowo-wschodnim narożniku osiedla, w tej części na uwagę zasługuje charakterystyczne rozplanowanie budynków mieszkalnych wzdłuż drogi owalnicowej, dzięki czemu zabudowa położona przy ul. Betonowej zyskała obszerne zielone podwórze. Ostatni zespół stanowią budynki mieszkalne powstałe w latach 20. XX wieku stanowiące część tzw. Nowej Koloni, budynki o funkcji mieszkaniowej zamknięto w kwartale ulic Zwycięstwa, Nowopogońskiej, Płockiej oraz Generała Bema w północnej części osiedla.

Własność prywatna. Zespół kolonii dostępny jedynie z zewnątrz.

Oprac. Agata Mucha, OT NID w Katowicach, 09.11.2015 r.