Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zesopół zabudowań dworskich - Zabytek.pl

zesopół zabudowań dworskich


budynek gospodarczy XVIII - XIX Czechowice-Dziedzice

Adres
Czechowice-Dziedzice, Mikołaja Kopernika 52

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. bielski, gm. Czechowice-Dziedzice - miasto

Zespół pałacowo-parkowy w Czechowicach-Dziedzicach, zaliczany do najważniejszych na historycznym Śląsku Cieszyńskim założeń rezydencjonalnych, jest przykładem ukształtowanego w XVIII w. kompleksu w typie entre cour et jardin,wkomponowanego w historyczny, łanowy układ wsi i powiązanego przestrzennie z sąsiednim zespołem dworskim, kościołem parafialnym oraz układem zieleni i stawów. Sam pałac Kotulińskich odznacza się oryginalną, zasadniczo nieprzekształconą od XVIII w., prostą i charakterystyczną dla tego okresu formą, łączącą klasycystyczny, oszczędny wystrój zewnętrzny i symetryczny układ przestrzenny z zachowanym w dużym stopniu oryginalnym rokokowym wystrojem wnętrz.

Historia

Wieś Czechowice założona została najprawdopodobniej na przełomie XIII i XIV w. przez ród Czelów. Zachowane do dziś założenie pałacowo-parkowe, wkomponowane w lokacyjny układ łanowy Czechowic Górnych, w dużej części powstało w 1. połowie XVIII w. z inicjatywy rodziny Kotulińskich, która w 4. ćwierci XVII w. weszła w posiadanie majątku Czechowice, w tym folwarku przy szesnastowiecznym dworze Wilczków. Po wzniesieniu przez Kotulińskich barokowej rezydencji w typie entre cour et jardin w latach 30. XVIII w., wspomniany dwór został przebudowany i zaadaptowany na spichlerz. Kotulińscy, należący ówcześnie do najznamienitszych rodów śląskich, zarządzali majątkiem w latach 1675-1765. Dokładna data budowy pałacu nie jest znana, jednak przypuszcza się, że jego wznoszenie rozpoczęto po ukończeniu w 1729 r. budowy ufundowanego przez Kotulińskich kościoła parafialnego św. Katarzyny. Równolegle utworzono czterokwaterowy park pałacowy od południowego wschodu, a także funkcjonalnie powiązany z pałacem zespół zabudowy dworskiej od północnego zachodu, złożony m.in. z czworaków, stajni, stodoły, powozowni, spichlerza i browaru oraz systemu stawów od wschodu, północy i południa. Za czasów kolejnych właścicieli zespołu, Renardów, zarządzających majątkiem w latach 1765-1856, m.in. pałac zyskał obecny wystrój zewnętrzny i wewnętrzny, dodatkowo rozbudowany został o ryzalit środkowy od strony parku, któremu w latach 30. XIX w. nadano charakter romantyczny. Wzniesiono ponadto dwie oficyny boczne, połączone z pałacem za pomocą ozdobnych bramek od strony dziedzińca honorowego. Kolejne, większe przekształcenia w obrębie założenia zrealizowano w latach 70. XIX w., za czasów rodziny Zipserów. W zachodniej części podwórza gospodarczego wybudowano rządcówkę, a zabudowę z XVIII w. znacząco przekształcono, zmodernizowano i ujednolicono pod kątem wystroju zewnętrznego. W późniejszym etapie wzniesiono m.in. wagę, oborę oraz niewielką stodołę. Przypuszczalnie na początku XX w. do zachodniej elewacji pałacu dostawiono przybudówkę na sanitariaty, a ryzalit od strony parku rozbudowano o dwukondygnacyjną część mieszczącą ogród zimowy. W 1946 r. całość założenia została upaństwowiona, a pałac przeznaczono na technikum rolnicze. Prowadzone w okresie powojennym prace budowlane i remontowe w pałacu miały charakter doraźny, związany z przystosowaniem obiektu do celów edukacyjnych. W otoczeniu założenia dokonano szeregu niekorzystnych zmian, które wpłynęły ujemnie na czytelność historycznego układu przestrzennego zespołu i stan zachowania poszczególnych obiektów dworskich. Wskutek wytyczenia na obszarze podwórza gospodarczego drogi zniszczono historyczną aleja dojazdową do pałacu oraz znaczną część zabytkowej alei lipowej poprowadzonej w kierunku kościoła parafialnego, natomiast część terenu parku pałacowego przeznaczono pod uprawę. Ponadto na obszarze dworskim wprowadzono szereg chaotycznie rozmieszczonych obiektów gospodarczych na użytek funkcjonującego wówczas w tym miejscu PGR, dokonując jednocześnie z uwagi na zły stan techniczny rozbiórki części historycznej zabudowy. W 2006 r. założenie stało się własnością prywatną, w związku z czym w latach 2007-2011 przeprowadzono kompleksowy remont konserwatorski pałacu połączony z adaptacją na hotel. Działaniami objęto pałac, obie oficyny, kręgielnię oraz teren parku i dziedzińca honorowego. W pałacu wykonano m.in. remont więźby i wymianę pokrycia dachowego, wprowadzono izolację przeciwwilgociową, zrekonstruowano klatkę schodową w związku z wprowadzeniem szybu windowego i wzmocniono konstrukcję stropów na parterze. Ponadto wymieniono całość zewnętrznych tynków z jednoczesnym odtworzeniem detalu architektonicznego i historycznej kolorystyki, wymieniono stolarkę okienną i drzwiową oraz parkiety i posadzki. Przeprowadzono prace konserwatorskie portalu głównego, detalu architektonicznego w westybulu, zrekonstruowano detal na podsufitkach w klatce schodowej oraz część gipsowych supraport, odtworzono polichromię ścian w sali I piętra, dawnego tarasu i w zachodniej części korytarza. Ze względu na zły stan techniczny rozebrano i odtworzono obie oficyny pałacowe, rozbudowując jednocześnie oficynę zachodnią i komunikując ją za pomocą szklanego łącznika z pałacem. Na terenie parku przeprowadzono natomiast prace ukierunkowane na zachowanie historycznego układu kompozycyjnego i zaakcentowanie jego eklektycznego, nawarstwionego chronologicznie układu.

Opis

Zespół znajduje się w południowej części Czechowic-Dziedzic, na obszarze historycznych Czechowic Górnych, u zbiegu obecnej ulicy Kotulińskiego, Zamkowej i Kopernika. Wkomponowane w historyczny łanowy układ wsi założenie wraz z powiązanym kompozycyjnie terenem kościoła parafialnego znajduje się na wzniesieniu otoczonym z trzech stron stawami i potokiem Czechówka od północnego-zachodu. W centrum założenia, na kulminacji wzgórza, rozlokowany jest zespół późnobarokowego pałacu Kotulińskich w typie entre cour et jardin, z rozmieszczonym od południowego wschodu czterokwaterowym parkiem oraz niewielkim dziedzińcem honorowym, połączonym pierwotnie z główną drogą dojazdową poprowadzoną przez dawny dziedziniec gospodarczy. Pałac połączony jest od strony dziedzińca honorowego za pomocą ozdobnych bramek z niewielkimi, odbudowanymi w miejscu pierwotnych oficynami. Pałac jest obiektem murowanym z cegły, wzniesionym w formie dwukondygnacyjnego prostopadłościanu z trójbocznym ryzalitem na osi od strony ogrodowej, krytego wysokim dachem mansardowym z lunetami. Poszczególne elewacje pałacu charakteryzują się klasycystyczną, symetryczną kompozycją oraz oszczędnym wystrojem architektonicznym, złożonym z dekoracji ramowej, płycin między kondygnacjami oraz profilowanego gzymsu wieńczącego. Fasada (od północnego zachodu) zaakcentowana jest umieszczonym na osi płytkim ryzalitem zwieńczonym trójkątnym przyczółkiem z kartuszem herbowym Renardów oraz pozornymi ryzalitami po bokach. Wejście główne zaakcentowane jest kamiennym portalem zamkniętym segmentowym. Elewacja ogrodowa (od południowego wschodu) urozmaicona jest trójbocznym ryzalitem na osi, rozbudowanym na początku XX w. o węższy i nieznacznie niższy ryzalit ogrodu zimowego z oknami w typie porte-fenetre, ujęty w górnej kondygnacji kolumnami wspierającymi profilowany gzyms. Symetryczny układ wnętrz pałacu składa się z dwóch traktów pomieszczeń oddzielonych środkowym korytarzem. Na osi przyziemia, w trakcie frontowym (północnym) znajduje się reprezentacyjny westybul zdobiony autentycznym wystrojem sztukatorskim o charakterze rokokowym, oddzielony od korytarza trzema arkadami. Na jego przedłużeniu w trakcie południowym mieści się obszerna jadalnia z zaokrąglonymi narożnikami oraz sufitem zdobionym plafonami o motywach roślinnych i geometrycznych. Na prawo od salonu znajduje się zrekonstruowana, sklepiona żaglasto, trójbiegowa klatka z wystrojem nawiązującym do dekoracji westybulu. Część pomieszczeń w obu traktach przekryta jest sklepieniami kolebkowymi z lunetami. Dyspozycja wnętrz na piętrze jest analogiczna jak w przyziemiu. Nad westybulem mieści się tzw. sala zielona z zachowaną na suficie rozetą z motywami rokokowymi oraz gipsowymi supraportami. Na jej przedłużeniu w trakcie południowym znajduje się obszerna sala z zachowanym autentycznym wystrojem sztukatorskim sufitów, dwuskrzydłową stolarką drzwiową z ozdobnymi supraportami oraz oryginalnym kartuszem z monogramem Andrzeja Renarda (w ryzalicie). W otoczeniu pałacu znajdują się pozostałości późnobarokowego, niewielkiego francuskiego parku z ogrodem kwiatowym. Kompozycja założonego na planie prostokąta parku składa się z wytyczonej na przedłużeniu osi pałacu alei głównej oraz dwóch alei grabowych po bokach, wyznaczających partery w formie geometrycznych kwater. W głębi parku znajdują się wzniesione współcześnie fragmenty kolumnady i portalu, nawiązujące do historycznej, nieistniejącej już sztucznej ruiny z początku XIX w.

Zabytek dostępny. W obiekcie mieści się hotel.

Oprac. Agnieszka Olczyk, OT NID w Katowicach, 09.02.2015 r.

Rodzaj: budynek gospodarczy

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_24_ZE.29464, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_24_ZE.22921