Historia

Cmentarz zakładano stopniowo. 23 września 1928 roku na gruntach oddanych przez miejscowego rolnika Aleksandra Kozerę odsłonięto Pomnik Zwycięstwa Legionów autorstwa Konstantego Laszczka w formie obelisku z białego piaskowca zwieńczonego brązową rzeźbą orła w koronie gotującego się do lotu. Pod pomnikiem złożono prochy nieznanego legionisty poległego 23 września 1914 roku. Rok później na mogile poświęcono płytę z napisem: „Tu spoczywa nieznany legionista poległy pod Czarkowami dnia 23 września 1914 roku”. W 1937 roku wzdłuż wschodniego boku cmentarza pochowano kilkunastu legionistów ekshumowanych z cmentarzy i mogił w Busku, Jurkowie, Pińczowie, Skowronnie Górnym, Starym Korczynie i Stopnicy. Cmentarz ogrodzono żelaznymi prętami na betonowych słupach i obsadzono krzewami. 21 czerwca 1944 roku pochowano tu 44 żołnierzy Wojska Polskiego poległych w 1939 roku, ekshumowanych z okolicznych mogił, a wraz z nimi prawdopodobnie kilkunastu partyzantów AK. W nocy z 20 na 21 lipca 1944 roku odbył się pogrzeb poległego dowódcy drużyny w oddziale AK podporucznika Józefa Lenczewskiego. W styczniu 1945 roku Pomnik Zwycięstwa Legionów został wyburzony przez bolszewików. W kilka lat później na jego postumencie proboszcz parafii Stary Korczyn ksiądz Stefan Opar postawił żelazny krzyż. W 1984 roku na cmentarzu ustawiono tablicę z międzynarodowym znakiem ochrony zabytków. W 1992 roku odbudowano Pomnik Zwycięstwa Legionów. W 2011 roku cmentarz został odrestaurowany.

Opis

Cmentarz leży za wsią, wśród pól, na wzniesieniu przy „Drodze J. Piłsudskiego” prowadzącej do Winiar. Ma kształt trójkąta prostokątnego o powierzchni około 0,05 hektara. Ogrodzony został żeliwnym ogrodzeniem. Na wprost wejścia znajduje się pomnik o wysokości około 12 m. Ma kształt kamiennej czworobocznej kolumny zwieńczonej brązową rzeźbą orła w koronie gotującego się do lotu. Na pomniku widnieje z przodu napis: „ Ku chwale pierwszych bojów Józefa Piłsudskiego o niepodległość Polski.”, z boku od strony wschodniej: „W tem miejscu poległ w zwycięskiej walce bohaterski pluton Młota Fijałkowskiego 23.IX.1914”, z tyłu: „Powiat Pińczowski Bohaterskim Bojownikom o Wolność Ojczyzny 23.IX.1928”, z boku od strony zachodniej: „Kielce, Nowy Korczyn, Ostrowce, Szczytniki, Czarkowe, Opatowiec 6.VIII.1914 25.IX.1914” Przed pomnikiem znajduje się Grób Nieznanego Żołnierza. Wzdłuż wsch. ściany jest rząd 14 kamiennych płyt nagrobnych o wymiarach 75x150 cm, z wykutymi krzyżami i odznakami I Brygady Legionów Polskich „Za wierną służbę” oraz napisami: „Nieznany żołnierz I Brygady Leg. Pol. Poległ 15 maja 1915 r.”. Wzdłuż najdłuższego boku znajduje się zbiorowa ziemna mogiła żołnierzy poległych we wrześniu 1939 roku w cementowym obramieniu z ustawionym po środku niej pomnikiem z wapienia autorstwa Edwarda Stoksika w formie płaskorzeźbionych postaci dwóch żołnierzy - poległego i atakującego oraz napisem: „Cześć i chwała bohaterskim żołnierzom polskim poległym pod Ksanami w dniu 8.IX.1939 r. w liczbie 44 żołnierzy z 11 P.P Tarnowskie Góry”. W narożniku południowo-zachodnim leży pojedyncza mogiła Józefa Lenczewskiego podporucznika AK poległego 15 sierpnia 1944 roku. Za pomnikiem na piramidalnej podstawie leży uszkodzony znicz z łamanego wapienia.

Cmentarz ogólnie dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Nina Glińska, NID OT Kielce, 27.11.2014 r.

Bibliografia

• Karta ewidencyjna cmentarza, Czarkowy. Cmentarz wojenny legionistów 1914-1915 i żołnierzy 1939 r. oraz partyzantów Armii Krajowej, oprac. Oettingen Urszula, Czarkowy 1982, Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Konserwatorskiego w Kielcach.
• Bienias A., Choiński M., Pietrzyk S., Przybyszewski S.M., Czarkowy 1914-1994, Czarkowy-Kazimierza Wielka 1994.
• Kaczanowski L., Paprocki W., Miejsca pamięci narodowej 1939-1945 w województwie kieleckim, Kielce 1989, s. 62-63.
• Oettingen U., Cmentarze I wojny światowej w województwie kieleckim, Warszawa-Kraków 1988, s. 105-108.
• Sabat T., Zub J., Konserwacja zabytkowych cmentarzy [w:] Cedro J. i inni (oprac.) Prace konserwatorskie w woj. świętokrzyskim w latach 2001-2012, Kielce 2014, s. 180.