Sam dwór zachował do dzisiaj swoją autentyczną funkcje rezydencjonalną, bogaty detal architektoniczny oraz cenną dekoracje sztukatorską w obrębie najpełniej zachowanego wnętrza kaplicy dworskiej z wkomponowanym w dekorację sztukatorska herbem Drzewica Stokowskiego pierwszego właściciela majątku w XVI w.

Historia

Wczesnobarokowy dwór obronny w Czańcu powstał w 1. połowie XVII w. w wyniku rozbudowy pochodzącej z XVI w. rezydencji obronnej, stanowiącej obecne skrzydło południowe oraz własność Drzewica Stokowskiego. Zachowane do dzisiaj relikty pierwotnego zarysu dworu stanowi mur obronny oraz narożne bastiony tarasu południowego. W 1. połowie XVII w. przekształcono obiekt w założenie dworsko-ogrodowe, a sam dwór wzniesiono na planie czworoboku z wewnętrznym dziedzińcem. Kolejna istotna przebudowa miała miejsce w 2. połowie XVIII w., właściciela majątku stanowił wówczas Franciszek Szwarcenberg-Czerny. Prawdopodobnie wówczas zamurowano zewnętrzne galerie arkadowo-filarowe, na osi elewacji wschodniej dobudowano ryzalit oraz wprowadzono dach mansardowy. W latach 30. XX w. przemurowano taras obronny oraz wprowadzono szkarpy w elewacji zachodniej oraz narożnikach. Po II wojnie światowej obiekt pełnił funkcję mieszkalną (wielorodzinną), w związku z czym przekształcony został układ wnętrza. Ze względu na zły stan techniczny w latach 80. wysiedlono lokatorów, a obiekt zaczął popadać w ruinę (częściowemu zawaleniu uległ wówczas dach oraz część stropów). W latach 90. dwór kupił prywatny inwestor i przystąpił do gruntownych prac remontowych, niezgodnych z zasadami ochrony zabytków. Wymienił konstrukcję więźby dachowej, część drewnianych stropów i oryginalnych sklepień zastąpiono stropami żelbetowymi, ponadto skuł tynki. Ze względów finansowych prace zostały przerwane, a przez kolejną dekadę niezabezpieczony budynek ulegał postępującej degradacji. W latach 2009-2011 obiekt przeszedł kompleksowy remont budowlano-konserwatorski w trakcie którego przywrócono jego autentyczną funkcję rezydencjonalną.

Opis

Zespół zajmuje wnętrze obszernej otoczonej ogrodzeniem działki położonej w północnej części miejscowości przy ulicy Długiej 2. Sam dwór usytuowany w zachodniej części działki, poprzedzony jest kwaterowym ogrodem będącym nawiązaniem do barokowej architektury obiektu, podkreślającej dodatkowo osiowy charakter założenia. Wczesnobarokowy dwór obronny został wzniesiony na rzucie prostokąta, składa się z trzech zasadniczych skrzydeł oraz galerii arkadowo-filarowej zamykającej całość od wschodu. Jest to murowany, otynkowany,  dwukondygnacyjny budynek, wtórnie oszkarpowany w obrębie narożników oraz elewacji zachodniej z typowym dla architektury śródziemnomorskiej dziedzińcem wewnętrznym. Obiekt posiada rozczłonkowaną bryłę nakrytą dachem mansardowym o blaszanym poszyciu. Sam dwór opasany jest murem oporowym z trzema bastionami w narożnikach: północno-wschodnim, południowo-zachodnim oraz południowo-wschodnim (z trzema otworami strzelniczymi). Element charakterystyczny wystroju stanowi  zlokalizowany na osi elewacji wschodniej ryzalit z bogatym detalem architektonicznym w obrębie bramy wjazdowej flankowany pilastrami i zwieńczony trójkątnym frontonem, a także galeria filarowa oraz filarowo-arkadowa dziedzińca wewnętrznego. Poszczególne elewacje posiadają oszczędny detal zdobniczy pod postacią tynkowanych obramień okiennych oraz gzymsów międzykondygnacyjnych w elewacji zachodniej. W wejściach z galerii na piętrze oraz w obrębie wejścia do kaplicy zastosowano wzbogacające wystrój kamienne portale uszate. W związku z licznymi przekształceniami w obrębie wystroju do dzisiaj zachowały się jedynie sklepienia żaglaste w dwóch pomieszczeniach w narożniku południowo-zachodnim oraz sklepione kolebkowo piwnice. Na uwagę zasługuje pomieszczenie kaplicy dworskiej z oryginalnym sklepieniem klasztornym o bogatej barokowej dekoracji stiukowej, które poddano konserwacji połączonej z odtworzeniem zatartych elementów. 

Własność prywatna. Zabytek dostępny z zewnątrz.

Oprac. Agata Mucha, OT NID w Katowicach, 13.04.2015 r.