Historia

Pierwsza wzmianka o Czaczu pochodzi z 1301 r. W średniowieczu stanowiła własność Szaszorów Opali, potem Ramszów z Opola. Od 1402 roku należała do Czackich herbu Świnka, następnie do Gajewskich, Szołdrskich i Żółtowskich herbu Ogończyk. Założenie pałacowe położone jest miejscu, gdzie ok. 1500 r. istniał dwór szlachecki. Wojciech Gajewski, starosta Rogoziński, ówczesny właściciel Czacza zbudował tu około 1650 roku pałac. Jego projektantem, podobnie jak i miejscowego kościoła był znany włoski architekt Krzysztof Banadura Starszy. Była to budowla piętrowa, z dwiema wieżami alkierzowymi zwieńczonymi hełmami i monumentalnymi zewnętrznymi schodami dwuramiennymi prowadzącymi do loggi na piętrze. Pałac ten spłonął w 1709 roku. Odbudowę i przebudowę przeprowadzono na przełomie XVIII i XIX wieku z inicjatywy Wiktora Szołdrskiego. Zbudowano wówczas dwie boczne oficyny, połączone z rezydencją charakterystycznymi ćwierćkolistymi, parterowymi galeriami, nakrytymi płaskim dachem. Między oficynami i galeriami znajdowały się dwie bramy. W 1835 roku majątek znalazł się w rękach rodziny Żółtowskich, zarządzał nim Marceli Żółtowski, który w latach 1848-51 dokonał kolejnej przebudowy pałacu. Z tego okresu pochodzi obecnie istniejący korpus główny pałacu z gankiem kolumnowym na osi. Pałac został podwyższony o piętro lub półpiętro, wbudowano piwnice, a niewielki ganek z tarasem na wysokości piętra został wprowadzony przed wejściem głównym. Od strony południowej znajdował się dziedziniec honorowy, od którego prowadził podjazd główny. W latach 1911-1912 Jan Żółtowski w oparciu o projekt architekta z Poznania Mariana Andrzejewskiego, dokonał przebudowy, która ukształtowała obecny wygląd pałacu. Zmieniono wówczas wnętrze budynku, układ komunikacyjny. Mansardowy dach przykryto dachówką oraz zmieniono elewację. Istniejące galerie zostały poszerzone a wzdłuż nich dodano na całej długości korytarze. Ostatnim właścicielem Czacza był Jan Żółtowski. Po powrocie z wysiedlenia do Generalnej Guberni zmarł on 23 lipca 1946 roku i został pochowany w Czaczu. Po wojnie pałac zmieniał swoich użytkowników. W 1992 r. po trwającym kilka lat remoncie pałacu, przeniesiono szkołę do pałacu i 1 września rozpoczęły się w nim zajęcia. Uroczyste otwarcie nowej szkoły nastąpiło 25 listopada 1992 r. W 2004 r. po długim remoncie, do użytku szkoły została oddana oficyna wschodnia pałacu. W 2015 roku została odnowiona zewnętrzna elewacja budynku.

Opis

Czacz położony jest na skraju rozległej niziny, na południe od Kościana. Przebiega tędy ważny węzeł komunikacyjny - droga krajowa A5 z Poznania do Wrocławia, która dzieli wieś na 2 części wschodnią i zachodnią. Zespół pałacowo-parkowy położony jest w środkowej części wsi, po wschodniej stronie drogi na Poznań. W wyniku przebudowy z początku XX w. zmianie uległ korpus główny pałacu, galerie oraz oficyny to jest elementy, które przypominają założenia Rogalina, Śmiełowa i Pawłowic. Pałac składa się z korpusu głównego połączonego dwoma półkolistymi galeriami z bocznym oficynami tworzącymi wielki dziedziniec honorowy. Pałac jest budynkiem dwupiętrowym, podpiwniczonym, nakrytym dachem mansardowym pokrytym dachówką, Zbudowany na planie prostokąta o dwutraktowym układzie pomieszczeń. Elewacje północna i południowa dziewięcioosiowe z pozornymi ryzalitami w narożach. Elewacja południowa rozczłonkowana jest pilastrami jońskimi wielkiego porządku o boniowanych trzonach z herbami rodziny na kapitelach. Na osi w partii przyziemia znajdują się małe drzwi prowadzące do salonu, z małym balkonem, ujętego bokach w zdwojone pilastry, nad którymi znajduje się trójkątny naczółek z herbem Żółtowskich - Ogończyk. Elewacja północna pałacu jest skromniejsza, części środkowej ujęta tylko lizeny. Przed głównym wejściem zachowany taras. Parterowe galerie z ceglanym cokołem, tynkowane, rozczłonkowane są kolumnami jońskimi, na których opiera się belkowanie. Galerie z oficynami połączono za pomocą bram, z których przejezdna jest tylko wschodnia prowadząca do głównego wejścia. Od zachodu i wschodu znajdują się identyczne parterowe klasycystyczne oficyny z dachami naczółkowymi. Murowane z cegły na podmurówce z kamienia polnego wzniesione na rzucie prostokąta posiadają elewacje tynkowane o jednakowej dekoracji, pięcioosiowe, boniowane. Na osi znajduje się wejście we wnęce zamkniętej odcinkiem łuku wspartym na dwóch kolumienkach. Ponad wejściem w naczółkowym dachu znajduje się facjatka z półkolistym oknem i trójkątnym naczółkiem. Pałac znajduje się na niewielkim wzniesieniu w północnej części parku, Założony na miejscu dawnych ogrodów park krajobrazowy miał powierzchnię 19,20 ha w tym 0,7 ha stanowiły wody. Przemiany parku następowały równolegle z przebudowami pałacu. W czasie ostatniej wojny światowej park czacki uległ silnej dewastacji. W końcu lat 70-tych park przecięto obwodnicą. Obecnie park składa się z trzech części: głównej północnej, południowej i zachodniej. Południowa część rozdzielona jest drogą do Poznania. Zasadnicza część założenia ma kształt nieforemnego czworoboku. Jest to najstarsza część parku z pozostałościami regularnego barokowego założenia. Obecnie park pełni rolę boiska dla uczniów. Znajdują się tu boiska sportowe oraz plac zabaw. Na terenie parku znajduje się również lodownia, w której niegdyś przechowywano żywność.

Park dostępny, w pałacu mieści się Zespół Szkół w Czaczu: Przedszkole, Szkoła Podstawowa im. Polskich Noblistów i Gimnazjum im. Polskich Noblistów

Oprac. Beata Marzęta, OT NID w Poznaniu, 22-10-2015 r.