Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

pałac Larischów, ob. Muzeum Śląska Cieszyńskiego - Zabytek.pl

pałac Larischów, ob. Muzeum Śląska Cieszyńskiego


pałac XVIII w. Cieszyn

Adres
Cieszyn, Tadeusza Regera 6

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. cieszyński, gm. Cieszyn

Rzadki w skali regionu przykład klasycystycznego pałacu miejskiego, charakteryzujący się dość typową, powstałą dwuetapowo i dostosowaną do zastanej sytuacji terenowej formą architektoniczną, z unikatowym rozwiązaniem przestrzennym dawnej stajni projektu Józefa Kornhaeusla oraz wysokiej klasy wystrojem malarskim pomieszczeń reprezentacyjnych.

Zarazem obiekt charakteryzujący się istotnymi wartościami historycznymi, związanymi z dziejami miasta i Śląska cieszyńskiego.  

Historia

W miejscu pałacu do czasu wielkiego pożaru miasta w 1789 r. istniały dwa obiekty, tj. murowany, jednopiętrowy dom Larischów oraz drewniany dom Smolańskich. Zniszczenie obu budynków w trakcie pożaru miasta w 1789 r. zbiegło się z awansem hrabiego Johanna Larisch von Moennich na stanowisko marszałka krajowego i prezydenta Sejmu Ziemskiego i koniecznością stworzenia rezydencji godnej wysokiego rangą urzędnika dworu wiedeńskiego. W latach 1790-1795 w miejscu domów wybudowany został dwupiętrowy pałac otoczony ogrodem, rozbudowany w latach 30. XIX w. z inicjatywy hrabiego Philipa Ludwiga St. Genois d’Anneaucourt o tylne, południowe skrzydło, mieszczące m.in. unikatową stajnię wg proj. znanego wiedeńskiego architekta J. Kornhaeusla. W 1840 r. w posiadanie rezydencji weszła rodzina burmistrza Demla. W 1918 r. pałac został wykupiony przez miasto, które w 1931 r. przeznaczyło go na siedzibę miejskiego muzeum, w skład którego weszła kolekcja muzealna księdza Leopolda Szersznika, zbiory etnograficzne Muzeum Śląskiego, Muzeum Miejskiego oraz kolekcje prywatne. W 1942 r. budynek uległ częściowemu zniszczeniu w trakcie pożaru. Prace związane z jego odnową realizowano w latach 60., 70. i 90. XX w. W 2000 r. przeprowadzono prace konserwatorskie przy elewacjach pałacu.

Opis

Pałac usytuowany jest we wschodniej części historycznego Cieszyna, w rejonie dawnych murów miejskich, w zwartej zabudowie, w sąsiedztwie obecnego Parku Pokoju w miejscu dawnej fosy, frontem zwrócony w kierunku ulicy Regera. Jest to obiekt murowany z cegły i kamienia, barokowo-klasycystyczny, wzniesiony na planie czworokąta złożonego z trzech skrzydeł zgrupowanych wokół nieregularnego, czworokątnego dziedzińca, zamkniętego od strony wschodniej ślepą ścianą. Trójkondygnacyjne, kryte dachami mansardowymi skrzydła tworzą zwartą i zamkniętą w widoku z zewnątrz bryłę. Poszczególne elewacje mają charakter klasycystyczny. Reprezentacyjna fasada od strony ulicy Regera składa się z wyodrębnionej, boniowanej strefy cokołowej z otworem bramnym ujętym portalem z trójkątnym naczółkiem, części wyższej podzielonej parami płycin i artykulacją otworów okiennych oraz zwieńczenia w formie attyki. Dolna część elewacji wschodniej, wzmocniona oskarpowaniem (pozostałość dawnych murów miejskich), artykułowana jest gzymsami kordonowymi i uszatymi obramieniami otworów okiennych, analogicznie jak elewacje od strony dziedzińca. Od frontu oraz w południowej części skrzydła bocznego znajdują się dwa szerokie przejazdy bramne na dziedziniec, sklepione kolebkami z lunetami. Układ wnętrz w poszczególnych skrzydłach zasadniczo składa się z dwóch traktów pomieszczeń o zróżnicowanej wielkości, krytych przeważnie sklepieniami kolebkowymi i żaglastymi, rzadziej klasztornymi z lunetami (na parterze), krzyżowymi oraz sufitami (na wyższych piętrach). W skrzydle frontowym, w sąsiedztwie przejazdu bramnego mieści się główna dwubiegowa klatka schodowa. W skrzydle południowym ulokowana jest unikatowa dawna stajnia (obecnie kawiarnia) na planie kolistym, przechodząca przez dwie kondygnacje, rozczłonkowana wydłużonymi, hemisferycznie zamkniętymi wnękami, kryta sklepieniem kopulastym z lunetami wspartym na centralnie usytuowanej kolumnie toskańskiej. Na drugim piętrze północnego i południowego skrzydła znajdują się najcenniejsze pod względem artystycznym pomieszczenia, zdobione klasycystycznymi polichromiami ściennymi datowanymi na 1796 r. oraz 2. ćwierć XIX w. W skrzydle frontowym mieści się dawna sala balowa, tzw. egipska, której dekoracja, wiązana z malarzem cieszyńsko-opawskim Janem Józefem Mayerem, składa się z przedstawień znaków zodiaku na sklepieniu zwierciadlanym, motywów ignudi, putt i sfinksów na ścianach tarczowych oraz iluzjonistycznych krajobrazów ujętych podziałami architektonicznymi. Orientalna dekoracja sąsiedniego gabinetu chińskiego podporządkowana jest podziałom naśladującym boazerie i pilastry, ujmującym pola i supraporty ze scenkami rodzajowymi i fantastyczną architekturą oraz wyobrażeniem ptaka rajskiego na suficie. W skrzydle południowym znajduje się tzw. sala rzymska, balowa, częściowo zniszczona w trakcie II wojny światowej. W pomieszczeniu zachowały się romantyczne polichromie ścienne z lat 30. XIX w. z przedstawieniami pejzażu włoskiego, przesłoniętymi podziałami architektonicznymi. Na dziedzińcu pałacowym oraz w południowej części Parku Pokoju znajduje się lapidarium, w którym zgromadzono pozostałości m.in. portali domów cieszyńskich patrycjuszy oraz gotyckiego detalu architektonicznego z kościoła pw. Michała Archanioła, a także m.in. barokową figurę Św. Antoniego z początku XVIII w., przypisywaną Antoniemu Stanettiemu.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania w godzinach otwarcia muzeum.

Oprac. Agnieszka Olczyk, OT NID w Katowicach, 10.10.2014 r.

Bibliografia

  • Chojecka E., Gorzelik J., Kozina I., Szczypka-Gwiazda B., Sztuka Górnego Śląska od średniowiecza do końca XX wieku, Katowice 2009.
  • Iwanek W., Świecka architektura Cieszyna, (w:) Rocznik Cieszyński III, Cieszyn 1976, s. 107-123.
  • Karta ewidencyjna zabytku architektury. Dawny Pałac Larischów (obecnie Muzeum Śląska Cieszyńskiego) (w Cieszynie), oprac. M. Cempla, 2001, Archiwum NID.
  • Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VI, woj. katowickie, z. 3: Miasto Cieszyn i powiat cieszyński, I. Rejduch-Samkowa, J. Samek (red.).
  • Zabytki Sztuki w Polsce. Śląsk, S. Brzezicki, C. Nielsen (red.), Warszawa 2006.

Rodzaj: pałac

Styl architektoniczny: barokowy

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_24_BK.96155, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_24_BK.324381