Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

ewangelicki kościół Jezusowy - Zabytek.pl

ewangelicki kościół Jezusowy


kościół XVIII w. Cieszyn

Adres
Cieszyn, pl. Kościelny 4

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. cieszyński, gm. Cieszyn

Kościół, należący do wąskiej grupy historycznych śląskich świątyń ewangelicko-augsburskich, tzw.

kościołów Łaski wzniesionych po 1709 r. na mocy ugody z Altranstädt, stanowi symbol XVIII-wiecznego odrodzenia protestantyzmu na Górnym Śląsku i w monarchii habsburskiej. Jest to zarazem jedyny spośród czterech ocalałych kościołów Łaski, który do chwili obecnej funkcjonuje nieustannie jako świątynia ewangelicka, w związku z czym stanowi materialne świadectwo ciągłości tożsamości kulturowej i historycznej Cieszyna oraz skomplikowanej sytuacji religijnej na terenie całego Śląska Cieszyńskiego. Kościół odznacza się ponadto wartościami artystycznymi, związanymi z nieprzekształconą, autentyczną i odmienną od zastosowanych w innych kościołach Łaski formą, opartą na wzorcach barokowo-monumentalnych świątyń misyjnych, dostosowanych do ewangelickich wymogów liturgicznych.

Historia

Obecny na obszarze Śląska Cieszyńskiego od XVI w. protestantyzm przerwany został niekorzystnymi dla społeczności ewangelickiej postanowieniami traktatu westfalskiego w 1648 r., skutkującego wprowadzeniem przez Habsburgów restrykcji kontrreformacyjnych. Prawo do publicznego kultu ewangelicy uzyskali dopiero w 1707 r. na mocy ugody altranstadzkiej, w ramach której król szwedzki Karol XII wymógł na cesarzu Józefie I zwrot śląskim ewangelikom ok. 120 kościołów i wydanie zgody na budowę kilku nowych świątyń. W efekcie podlegli cesarzowi ewangelicy otrzymali prawo budowy sześciu tzw. kościołów Łaski („z łaski darowanych” przez cesarza), ulokowanych w Żaganiu, Kożuchowie, Jeleniej Górze, Kamiennej Górze, Miliczu oraz Cieszynie. Zgodnie z cesarskim zarządzeniem kościół cieszyński mógł zostać wybudowany z trwałych materiałów, ale jego lokalizacja miała znajdować się poza obrębem murów miejskich, przypuszczalnie w celu zredukowania prestiżu innowierczego obiektu. W 1709 r. w rejonie obecnego placu Kościelnego wzniesiono prowizoryczną, drewnianą świątynię, natomiast w kolejnym roku przystąpiono do budowy obiektu murowanego. Zrealizowana w latach 1710-1730 wg projektu Jana Jerzego Hausrückera z Opawy budowla stanowić miała jedyną w tym czasie świątynię ewangelicką na obszarze całego Górnego Śląska, co znalazło wyraz nie tylko w charakterze, ale i skali obiektu. Forma przewidzianego na pomieszczenie ok. 8 tysięcy wiernych kościoła, łącząca kształt budowli katolickich z terenu Czech, Moraw i Austrii propagowanych przez jezuitów z akcentami ewangelickimi w postaci spiętrzonych kondygnacji emporowych, stanowiła novum w stosunku do XVI-wiecznej, rodzimej tradycji ewangelickiego budownictwa kościelnego. W 1750 r., po częściowym uznaniu kościoła ewangelickiego w monarchii habsburskiej przez cesarzową Marię Teresę, wzniesiona została wieża kościelna. W 1767 r. ufundowano nowy ołtarz z symbolem Opatrzności Bożej, figurami ewangelistów oraz przedstawieniem Ostatniej Wieczerzy, a w 1785 r. późnobarokową ambonę, chrzcielnicę i organy. Po zagarnięciu większości Śląska przez Prusy do momentu wydania w 1781 r. przez Józefa II tzw. patentu tolerancyjnego, cieszyński Kościół Jezusowy wraz z funkcjonującą przy nim szkołą ewangelicką stanowił jedyny legalnie działający ośrodek ewangelicki na terenie Śląska austriackiego, określany mianem świątyni-matki, oddziałującej nie tylko na protestantyzm na obszarze monarchii habsburskiej (Węgry, Bałkany, Istrię i Małopolskę), ale i na odradzające się ruchy ewangelickie na pruskim Górnym Śląsku.

Opis

Kościół Jezusowy ulokowany został poza obrębem ówczesnych murów miejskich, na wzgórzu położonym na wschód od historycznego miasta, w rejonie obecnego placu Kościelnego. W najbliższym otoczeniu kościoła znajdują się obiekty związane funkcjonalnie ze zborem ewangelickim, w tym m.in. budynek dawnej szkoły ewangelickiej, gimnazjum ewangelickiego, seminarium oraz domy pastorów. Kościół jest obiektem murowanym, barokowym, nieorientowanym, wzniesionym w formie trójnawowej, czteroprzęsłowej bazyliki z dwiema dodatkowymi nawami zewnętrznymi o charakterze komunikacyjnym oraz prezbiterium zamkniętym od południowego-wschodu półkolistą apsydą, flankowanym kaplicą chrzcielną i pogrzebową. Spiętrzona bryła kościoła przekryta jest dachem siodłowym oraz osobnymi dachami pulpitowymi nad nawami bocznymi. Nad całością dominuje ulokowana od strony frontowej wieża na planie kwadratu, zwieńczona baniastym, barokowym hełmem z latarnią. Trójosiowa fasada o charakterze kurtynowym, rozczłonkowana za pomocą pilastrów i belkowania, zwieńczona jest wolutowym szczytem oraz wieżą ujętą narożnymi pilastrami. Na jej osi znajduje się poprzedzony wielostopniowym podestem portal główny o charakterze barokowym, zamknięty półkoliście, ujęty toskańskimi pilastrami wspierającymi trójkątny przyczółek. Elewacje boczne i apsyda urozmaicone są podziałami ramowymi oraz półkoliście zamkniętymi otworami okiennymi, rozmieszczonymi w trzech i czterech strefach. Wnętrza nawy głównej i prezbiterium są niewyodrębnione, przekryte sklepieniem kolebkowym z lunetami i gurtami. Na nawę główną otwierają się oddzielone filarami niskie nawy boczne, nad którymi wznoszą się trzy kondygnacje empor zamkniętym arkadowo. Wystrój wnętrza kościoła ma charakter oszczędny, linearny, utrzymany w duchu zredukowanego baroku. Ściany nawy i prezbiterium rozczłonkowane są zdwojonymi pilastrami kompozytowymi przełamującymi gzyms koronujący i przechodzącymi w gurty sklepienne. W zachodniej części nawy znajduje się dwukondygnacyjny chór muzyczny wsparty na kolumnach. Jedyne wyposażenie kościoła stanowi umieszczony w prezbiterium barokowy ołtarz z 1766 r., złożony z kolumn w wielkim porządku, figur ewangelistów oraz przedstawienia Ostatniej Wieczerzy, a także późnobarokowa ambona i barokowo-klasycystyczna chrzcielnica z 1785 r.

Kościół dostępny dla zwiedzających bezpośrednio przed i po nabożeństwach. Istnieje również możliwość zwiedzania Muzeum Protestantyzmu, ulokowanego na emporze północnej kościoła.

Oprac. Agnieszka Olczyk, OT NID w Katowicach, 22.09.2014 r.

Bibliografia

  • Chojecka E., Sztuka protestancka na Górnym Śląsku, w: Oblicza sztuki protestanckiej na Górnym Śląsku, E. Chojecka (red.), Katowice 1993, s. 7-11.
  • Harasimowicz J., Słowo widzialne. Luteranizm górnośląski w zwierciadle sztuki, w: Oblicza sztuki protestanckiej na Górnym Śląsku, E. Chojecka (red.), Katowice 1993, s. 12-22.
  • Karta ewidencyjna zabytku architektury. Ewangelicki kościół Jezusowy pw. Łaski Bożej (w Cieszynie), oprac. M. Godek, 1997, Archiwum NID.
  • Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VI, woj. katowickie, z. 3: Miasto Cieszyn i powiat cieszyński, I. Rejduch-Samkowa, J. Samek (red.).
  • Sosna W., Szlakiem pamiątek ewangelików cieszyńskich, Cieszyn 2009.
  • Spyra J., Via sacra. Kościoły i klasztory w Cieszynie i Czeskim Cieszynie, Cieszyn 2008.
  • Zabytki Sztuki w Polsce. Śląsk, S. Brzezicki, C. Nielsen (red.), Warszawa 2006.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_24_BK.97058, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_24_BK.308815