Jest zarazem największą obecnie nekropolią w mieście, na której spoczywa wiele znaczących i zasłużonych osobistości związanych z historią miasta i Śląska Cieszyńskiego. Wartość kompleksu wiąże się ponadto z czytelnym i nieprzekształconym historycznym układem, jak również dobrze zachowanymi, zabytkowymi pochówkami, będącymi cennymi w skali regionu przykładami sztuki sepulkralnej z końca XIX i 1. połowy XX w.

Historia

Powstanie cmentarza komunalnego w Cieszynie związane było z wyczerpaniem się w końcu XIX w. miejsca na pochówki na dotychczasowym cmentarzu parafialnym przy kościele św. Jerzego.  Otwarty w 1891 r. cmentarz komunalny założony został wg planów inżynierów miejskich Leonarda Hulka i Markusa Dolfa. W 1935 r. przy alei głównej w środkowej części cmentarza, w miejscu planowanej pierwotnie kaplicy cmentarnej, wzniesiono tzw. Panteonem Zasłużonych w formie kolumnowej pergoli, zaprojektowany przez Alfreda Wiedermanna. W 1970 r., a następnie w 1991 r. obszar cmentarza powiększono od strony północnej.

Opis

Cmentarz usytuowany jest w północnej części śródmieścia Cieszyna, po wschodniej stronie ulicy Katowickiej. Kompleks założony jest na planie wydłużonego, nieregularnego wieloboku podzielonego na kwadratowe kwatery podporządkowane osiowo wytyczonej alei głównej biegnącej od budynku bramnego z południa na północ. Poszczególne kwatery (określane jako działy) wydzielone są za pomocą alejek równoległych i prostopadłych do alei głównej. Usytuowany od południa reprezentacyjny, neobarokowy budynek bramny jest obiektem trójczłonowym, złożonym z partii środkowej pełniącej funkcję przejazdu oraz przewiązanych z nią łącznikami skrzydeł, mieszczących kaplicę, kostnicę oraz pomieszczenia administracyjne. Dominującą i wysuniętą w kierunku frontowym część środkową wzniesiono na planie kwadratu i rozwiązano w formie wysokiego, arkadowego sześcianu zwieńczonego kopułą na wysokim tamburze. Wnętrze obiektu, analogicznie jak elewacje, charakteryzuje się trójosiowym podziałem wyznaczonym przez cztery symetrycznie rozmieszczone filary, na których oparto tambur z otworami doświetlającymi przestrzeń przejazdu. Przez środek obiektu przebiega przejazd na cmentarz, ujęty rozmieszczonymi po bokach otworami przejściowymi dla pieszych. Na ścianach przejazdu zachowały się dwie stiukowe, płaskorzeźbione plakiety ze scenami Złożenia do grobu oraz Zmartwychwstania. Skrzydła boczne budynku wraz z łącznikami są obiektami rozplanowanymi na rzucie litery „L”, znacznie niższymi od partii środkowej, zwieńczonymi balustradowymi attykami. Na cmentarzu znajduje się wiele cennych pod względem artystycznym i historycznym nagrobków oraz krzyży, a także elementy małej architektury. Poszczególne kwatery w pd., najstarszej części cmentarza są oznaczone za pomocą zabytkowych, żeliwnych tablic działowych. Na osi bramy przejazdowej, w pd. części cmentarza, ulokowany jest kamienny krzyż erekcyjny z 1891 r. Wzdłuż alei głównej, w środkowej części założenia, znajduje się tzw. Panteonem Zasłużonych w formie zaokrąglonej, kolumnowej pergoli, wykonany wg projektu A. Wiedermanna. Pomiędzy kolumnami zlokalizowane są groby znaczących mieszkańców miasta, w tym Karola Miarki, Pawła Stalmacha, księdza Ignacego Świeżego, księdza Józefa Londzina, Władysława Michejdy, Franciszka Popiołka i Gustawa Morcinka. W pn. części cmentarza mieści się ponadto kwatera żołnierzy austriackich z okresu I wojny światowej, zbiorowy grób osób zamordowanych w okresie II wojny światowej na cmentarzu żydowskim w Cieszynie oraz kwatera żołnierzy Wehrmachtu poległych w latach 1939-1945. Uzupełnienie cmentarza stanowi bogaty drzewostan, złożony z kilkudziesięciu gatunków drzew i krzewów, w tym przede wszystkim lip, klonów, topoli i tui.

Cmentarz jest otwarty codziennie.

Oprac. Agnieszka Olczyk, OT NID w Katowicach, 23.09.2014 r.