Typ świątyni bezwieżowej, popularny na Podlasiu w 1. poł. XVIII w., inspirowany rzymskim barokiem, w którym główny akcent kładziono na kompozycję fasady i wnętrza. Wartość obiektu podnosi dobrze zachowane oryginalne wyposażenie.

Historia

Pierwszy kościół usytuowany prawdopodobnie przy rynku. Poprzednie świątynie drewniane. Obecna wzniesiona w latach 1732-37 z fundacji Franciszka Maksymiliana Ossolińskiego, podskarbiego wielkiego koronnego. Budowana pod kierunkiem Jana Krzysztofa Adriana Kluka staraniem syna fundatora Tomasza Ossolińskiego. Przypuszczalnie proj. przez Mateusza Osieckiego. Konsekrowany w 1739 roku. Remontowany w 1834 r. kosztem Stefana Ciecierskiego. Kolejne udokumentowane remonty w latach 1870, 1888-1896, 1923 oraz 1945-1948 po zniszczeniach wojennych. W czasie remontu w latach 1974-1979 zmieniono pokrycie dachowe z dachówki na blachę miedzianą, odnowiono posadzkę na marmurową, poddano konserwacji ołtarze. Ostatni remont w 2009 roku (m.in. położenie nowych tynków na elewacjach zewn.).

Opis

Kościół usytuowany w centrum miasta na terenie cmentarza przykościelnego otoczonego kamiennym murem z dwiema dzwonnicami i dwiema kostnicami w narożach. Prezbiterium skierowany na pn.wsch. Barokowy.

Złożony z trzyipółprzęsłowej nawy głównej ujętej dwoma rzędami niższych kaplic oraz jednoprzęsłowego prezbiterium zamkniętego absydą oflankowaną dwoma pomieszczeniami pomocniczymi z lożami kolatorskimi na piętrze. Fasada bezwieżowa. Nawa główna kryta dachem dwuspadowym połączonym z dachem półstożkowym nad absydą; nad kaplicami dachy pulpitowe. Nad nawą sygnaturka nakryta cebulastym hełmem, otwarta czterema arkadami.

Murowany z cegły, dach i sygnaturka obite blachą. Wnętrza sklepione, posadzka marmurowa.

Fasada dwukondygnacyjna, w dolnej partii trójosiowa, w górnej jednoosiowa ujęta spływami, zwieńczona trójkątnym szczytem. Obie kondygnacje wsparte na cokołach - dolna na gładkim, górna na gierowanym, wypełnionym płycinami; zwieńczone belkowaniem o gierowanym gzymsie, wspartym na zdwojonych pilastrach toskańskich. Analogiczny, mocno profilowany gzyms obiega szczyt. Oś środkowa ujęta pionowymi występami muru biegnącymi od cokołu po szczyt, zaakcentowanymi zdwojonymi pilastrami toskańskimi. Na osi drzwi wejściowe w kamiennym portalu z uszakami; wyżej zamknięta półkoliście nisza i kartusz z herbami fundatorów Topór Ossolińskich i Prus Jabłonowskich; w górnej kondygnacji zamknięty odcinkowo otwór okienny. W zwieńczeniu rzeźba św. Katarzyny. Elewacje nawy głównej i kaplic zwieńczone belkowaniem, podzielone parzystymi pilastrami o głowicach włączonych w belkowanie i wspartych na ciągłym, gładkim cokole; na absydzie analogiczne pilastry zdwojone. W nawie prostokątne otwory okienne zamknięte odcinkowo; w kaplicach okna termalne.

We wnętrzu nawa główna otwarta do kaplic arkadami; analogiczne, ale niższe arkady pomiędzy kaplicami. Sklepienie nawy i prezbiterium kolebkowo-krzyżowe na zdwojonych gurtach, w kaplicach żaglaste, w pomieszczeniach pomocniczych krzyżowe. Gurty w nawie głównej spływają na zdwojone pilastry toskańskie dźwigające belkowanie o drobno profilowanym, wysadzonym na osi pilastrów gzymsem. W kluczach arkad kartusze z medalionami. W kaplicach uproszczone pilastry dźwigające gzymsy biegnące nad arkadami. Nad wejściem chór muzyczny wsparty na szerokiej arkadzie o łuku koszowym, otoczony parapetem otoczonym regencyjną dekoracją sztukatorską.

Wyposażenie snycerskie, barokowe: ołtarz główny sprzed 1777 r., z ornamentyką rokokową; osiem ołtarzy bocznych sprzed 1739 r.; ambona rokokowa z ok. 1750 roku. Chrzcielnica marmurowa, puklowana, barokowa z 2. ćw. XVIII wieku. Piaskowcowe epitafium z popiersiem ks. Krzysztofa Kluka z 1848 aut. Jakuba Tatarkiewicza. Przed kościołem drugi pomnik ks. Kluka, również aut. Tatarkiewicza z 1847 roku.

Zabytek dostępny.

Oprac. Aneta Kułak, OT NID Białystok, 14-10-2014 r.