wariant młodszy. Od klasycznych cerkwi łemkowskich (tzw. wariantu starszego) cerkwie tego typu różnią się m.in. wydłużonymi babińcami, zastępowaniem uskoków łamanych dachów gzymsami, występowaniem zakrystii wznoszonych równocześnie z cerkwią. W przypadku cerkwi w Chyrowej elementem odmiennym od klasycznych cerkwi łemkowskich jest także zastosowanie w nawie i prezbiterium wielopolowych sklepień zrębowych, które powszechniej występują dopiero w znacznie młodszych cerkwiach wschodniej Łemkowszczyzny, wznoszonych już w XIX wieku.

Historia

Cerkiew wzniesiona została w prawdopodobnie w 1780 r. (data „21 czerwca 1780” w nadprożu portalu zach. zapisana łaciną i cyrylicą). Według niektórych badaczy starszą częścią cerkwi, datowaną na rok 1707 lub 1770, są murowane z kamienia prezbiterium i zakrystia. Gruntowny remont świątyni miał miejsce w 1932 r. (rozebrano wówczas zachatę, przekształcono chór muzyczny, wymieniono strop w babińcu, dachy pokryto blachą). Cerkiew w Chyrowej była parafialną dekanatu dukielskiego. Po wysiedleniu ludności ukraińskiej cerkiew została przejęta przez kościół rzymskokatolicki. Była świątynią fil. parafii w Dukli. W 1982 r. rozpoczęto rozbiórkę obiektu, szczęśliwie jednak wstrzymaną. W 1983 r. obiekt został przejęty przez parafię w Iwli. W k. lat 80. i pocz. lat 90. XX w. przeprowadzono generalny remont dawnej cerkwi.

Opis

Cerkiew orientowana, umiejscowiona w centralnej części wsi, w dolinie potoku Iwielka, po wschodniej stronie drogi Iwla-Mszana. Teren cerkiewny otoczony jest murem z dzikiego kamienia. W obrębie ogrodzenia zachowało się kilka nagrobków.

Obiekt jest trójdzielny, złożony z kwadratowego prezbiterium zamkniętego półkoliście, przy którym od północy znajduje się czworoboczna zakrystia, również zamknięta półkoliście (od północy), nieznacznie szerszej nawy na rzucie kwadratu oraz węższego, prostokątnego babińca, ujętego wieżą i poprzedzonego niewielkim, prostokątnym przedsionkiem.

Bryła złożona z trzech zasadniczych członów - murowanego prezbiterium, masywniejszej i wyższej od niego nawy oraz zdecydowanie górującej nad całością wieży - jest urozmaicona dzięki załamaniom połaci dachowych i różnorodności kształtów dachów, zwieńczonych hełmami z pozornymi latarniami.

Prezbiterium i zakrystia są murowane z kamienia łamanego i niewielkiej ilości cegły, otynkowane. Nawa, babiniec i przedsionek drewniane, konstrukcji zrębowej, wieża o pochyłych ścianach, ujmująca babiniec, konstrukcji słupowo-ramowej zwieńczona jest pseudoizbicą. Zrąb nawy wzmocniony został lisicami. Część drewniana cerkwi posadowiona na kamiennej podmurówce. Ściany drewnianej części cerkwi pobite gontem, izbica szalowana deskami w pionie. Drewnianą część cerkwi obiega niewielki fartuch gontowy osłaniający podwalinę. Dachy nad nawą, prezbiterium i zakrystią ukształtowane w formie ośmiopołaciowych kopuł z załomem, zwieńczone zostały pseudolatarniami z makowicami i żelaznymi krzyżami. Na wieży dach o dzwonowato wybrzuszonych czterech połaciach, zwieńczony baniastym hełmem. Nad kruchtą dach dwuspadowy. Połacie dachowe pokryte są blachą.

We wnętrzu nawa i prezbiterium nakryte ośmiopołaciowymi, zrębowymi pozornymi kopułami (w prezbiterium jest to już w zasadzie strop i szerokimi zrębowymi fasetami), w babińcu sklepienie zwierciadlane, w zakrystii i przedsionku strop płaski. Babiniec jest otwarty do nawy na całej szerokości i niemal na całej wysokości. W zach. części babińca nadwieszony chór śpiewaczy. Otwory okienne prostokątne, w nawie bliźnie, zamknięte łukiem odcinkowym. Portal zachodni z nadprożem wyciętym w ośli grzbiet. Z wyposażenia wnętrza zachował się ikonostas zapewne z k. XVIII w. oraz ołtarz zapewne z 4. ćw. XVIII wieku.

Obiekt dostępny dla wiedzających, możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Ryszard Kwolek, OT NID w Rzeszowie, 11.09.2014 r.