Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół odpustowy pw. Podwyższenia Krzyża Świętego - Zabytek.pl

kościół odpustowy pw. Podwyższenia Krzyża Świętego


kościół XVIII w. Chwalęcin

Adres
Chwalęcin, 7

Lokalizacja
woj. warmińsko-mazurskie, pow. lidzbarski, gm. Orneta - obszar wiejski

Barokowo-klasycystyczny zespołów pielgrzymkowych na Warmii (na obszarze historycznego dominium warmińskiego), jedno z grupy nowożytnych warmińskich sanktuariów pielgrzymkowych.

Przykład architektury warmińskiego baroku ceglanego. Założenie architektoniczne o dużych wartościach historycznych, naukowych i artystycznych; cenne wyposażenie wnętrza z interesującym zespołem polichromii.

Historia

Chwalęcin, wieś wzmiankowana w 1349 r., był własnością kapituły warmińskiej. Ruch pielgrzymkowy, związany ze znajdującym się tu cudownym tzw. czarnym krucyfiksem, notuje się od 1520 r. Na potrzeby kultu i pątników zbudowano ok. 1570 r. dwie kolejne kaplice, a w poł. XVII w. kościół w konstrukcji szkieletowej. Kościół należał do parafii w Osetniku. Samodzielną parafię Krzyża Świętego i św. Krzysztofa erygowano w 1715 r., w tym samym roku rozpoczęto prace przy budowie murowanego kościoła. Został zbudowany niejako w odpowiedzi na wzmożony ruch pątniczy, a jednocześnie jako wotum kapituły po ustaniu zarazy, po ślubach złożonych 15 listopada 1709 r. Kościół wzniesiony został prawdopodobnie według planów Jana Krzysztofa Reimersa, Westfalczyka osiadłego w Ornecie, związanego również z budową zespołu pielgrzymkowego kościoła Nawiedzenia NMP i św. Józefa w Krośnie koło Ornety oraz przypuszczalnego autora planu kościoła Najświętszego Zbawiciela w Głotowie. Kościół wraz z ołtarzem głównym zostały konsekrowane przez bp Krzysztofa Andrzeja Szembeka 13 czerwca 1728 r. W l. 1748-1749 Jan Lossau z Braniewa wykonał na sklepieniach zespół iluzjonistycznych polichromii poświęconych historii i teologii Krzyża Świętego. W 1 poł. XIX w. wybudowano klasycystyczną fasadę, powstały także krużganki otaczające dziedziniec odpustowy. Fasada, prawdopodobnie według projektu Hilarego Szpilowskiego, została dostawiona ok. 1830 r., jej szczyt, jak też kruchtę przed wejściem zachodnim zrealizował w 1858 r. Schwingenberg z Ornety. Krużganki prawdopodobnie były planowane od początku, jednak zbudowano je dopiero w l. 1820-1836 r. Na końcowym etapie realizował budowę mistrz murarski Domański z Ornety, zgodnie z projektem Augusta Bertrama z Braniewa. Zespół wzniesiony i wyposażony w 1 poł. XVIII w., rozbudowany w następnym stuleciu, jest świadectwem podtrzymywania późnośredniowiecznego kultu Męki Pańskiej i tradycji pątniczej, aktualizowania ich oprawy artystycznej, architektonicznej i plastycznej.

Opis

Chwalęcin jest niewielką wsią; kościół otoczony czworobokiem krużganków z kaplicami na narożach jest wyrazistym akcentem w samym jej centrum. Orientowany kościół to dość krótka, trzynawowa i trzyprzęsłowa hala z półkolistą apsydą na osi. Wejście poprzedzone jest kruchtą. Dostawione do ostatniego przęsła aneksy z emporami na piętrze tworzą rodzaj transeptu, a całość planu zbliża do litery „T”. Tynkowana fasada zachodnia jest trójosiowa, dzielona pilastrami podtrzymującymi belkowanie z wydatnym gzymsem, w polach umieszczono blendy i nisze. Nad gzymsem niska attyka i szczyt powtarzający w zmniejszonej skali podziały fasady, z trójkątnym tympanonem. W fasadzie rzeźby ceramiczne (1858 r.). Elewacje boczne z cegły licowej artykułowane w układzie ramowym lizenami i gzymsem, okna korpusu w opaskach uszakowych. Korpus nakryty dachem dwuspadowym, na kalenicy wielokątna wieżyczka sygnaturki z profilowanym hełmem, na iglicy chorągiewka z datą 1721. We wnętrzu filary międzynawowe wspierają pozorne, drewniane sklepienie krzyżowe nawy głównej, nawy boczne są sklepione kolebkami z lunetami. Sklepienia, ościeża okien i arkad, sklepienia empor, pokryte są polichromiami o bardzo bogatym, spójnym programie związanym z kultem Krzyża Świętego. Połączono tu cykl narracyjny związany z historią Krzyża, przedstawienia świętych teologów, przedstawienia emblematyczne, pasyjne, eucharystyczne i wyobrażenia związane z sanktuarium chwalęcińskim. Iluzjonistyczne obramienia architektoniczne zdradzają inspiracje twórczością Andrei Pozzo, artysty baroku włoskiego. We wnętrzu zachowane wyposażenie barokowe, powstałe do ok. poł. XVIII w.: ołtarz główny z oprawą rzeźbiarską podporządkowaną zachowanemu krucyfiksowi z 1 poł. XV w., ołtarze boczne, ambona, intarsjowane ławy kolatorskie, konfesjonały, empora organowa (prospekt z 1798 r.). W drewnianych portalach drzwi na schody do empor znajdują się kartusze z inskrypcjami dotyczącymi dziejów budowy kościoła. Dziedziniec wokół kościoła jest otoczony krużgankami. Obejścia otwarte arkadami; w narożach nieco wyższe kaplice na planie kwadratu, koliste wewnątrz, nakryte namiotowymi hełmami z latarniami. Elewacje artykułowane narożnymi pilastrami dźwigającymi belkowanie. Kryte dachem dwuspadowym krużganki obiegają trzy boki dziedzińca, przed fasadą przechodzą w symetrycznie wygięte po łuku mury z bramą na osi wejściowej. Na dziedzińcu zachowane nagrobki dawnego cmentarza otaczającego kościół.

Dostęp do zabytku ograniczony. Kościół użytkowany, poza godzinami liturgii zamykany.

Oprac. Joanna Piotrowska, OT NID w Olsztynie, 15.10.2014 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: barokowy

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_28_BK.146747, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_28_BK.241474